مردم به دلایل کاملا منطقی به تئوری‌های توطئه باور دارند

شاید باورش سخت باشد که در قرن بیست و یک، هنوز افرادی وجود دارند که فکر می‌کنند زمین تخت است و حتی دلایل منطقی برای این ادعای خود می‌آورند. یا مثلا تا همین دو سال پیش، افرادی دنیاگیری کرونا را دروغ و توهم محض می‌دانستند و تا وقتی این ویروس جانشان را نگرفت، وخامت اوضاع را باور نکردند. اما چه عاملی باعث می‌شود مردم، ولو درصد کمی از آن‌ها این ادعاها را باور کنند؟

این‌طور به نظر می‌رسد که بسیاری از مردم به نظریه‌های توطئه باور دارند؛ اما دلایل پیچیده‌ای پشت این طرز فکر وجود دارد. شاونا بوز، روان‌شناس بالینی دانشگاه ایموری به‌نقل از ساینس‌آلرت می‌گوید نظریه‌پردازهای توطئه، احتمالا افراد ساده‌لوح یا بی‌سوادهای احمق نیستند و این معمولا تصوری است که در فرهنگ عامه از آن‌ها وجود دارد. بسیاری از افراد برای برآورده ساختن نیازهای انگیزشی و کاهش اضطراب به این تفکرات روی می‌آورند.

با اینکه معمولا اغلب افراد، تفکر توطئه‌وار را در مقطعی از زندگی خود تجربه می‌کنند، برخی از این باورها می‌توانند خطرناک باشند. بوز و همکاران او با تحلیل ۱۷۰ پژوهش به ویژه از ایالات متحده، بریتانیا و لهستان به بررسی انگیزه‌ی افراد از باور به تئوری‌های توطئه‌ پرداختند.

معیارهای متعددی بر باور تئوری‌های توطئه‌ تأثیر می‌گذارند؛ با این‌حال داده‌ها نشان می‌دهند افراد به دلیل احساس امنیت این اطلاعات را باور می‌کنند. این خبر بدی است، زیرا دنیا به محیط خطرناکی تبدیل شده و آینده‌ی ما به شکلی فزاینده در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. به‌نقل از مقاله: «انگیزه‌ها به‌طور کلی مهم، شاید حتی ضروری و قطعات پازل ایده‌های توطئه‌آمیز هستند.»

براساس یافته‌ها، تهدید‌های اجتماعی قوی‌تر از تهدیدات دیگر با تفکر توطئه مرتبط و با اعتماد ما نیز درهم‌تنیده است. براساس پدیده‌ای به‌نام شناخت فرهنگی، اعتماد از دیرباز نقشی کلیدی در باورهای افراد ایفا می‌کند.

صرف‌نظر از سطح سواد و تحصیلات، ممکن است اطلاعات افرادی را که بخشی از گروه فرهنگی‌ خود می‌دانیم، باور کنیم. همچنین، خصلت‌های شخصیتی مثل توانایی تفکر تحلیلی پایین و اضطراب بالا در این باورها تأثیر گذارند؛ اما در کمال شگفتی، همبستگی پائینی با تفکر توطئه دارند. دلیل این مسئله می‌تواند عدم توجه به چارچوب‌های زمانی طولانی‌تر یا رابطه‌ي خصلت‌های مختلف شخصیتی با یکدیگر باشد؛ بنابراین پژوهش‌های بیشتری برای بررسی ابعاد مختلف مسئله لازم هستند.

با این‌حال بر اساس پژوهش‌های گذشته، خصلت‌هایی مثل نارسیسیسم یا خودشیفتگی در میان افراد و در سطح جمعی، احتمال تفکر توطئه را افزایش می‌دهند، زیرا این تفکرات باعث می‌شوند افراد خودشیفته احساس منحصر‌به فرد بودن کنند.

همچنین افرادی که در معرض تهدید‌های اجتماعی قرار دارند، بیشتر از افراد خودشیفته یا دارای پارانویا، تفکر‌های توطئه را باور می‌کنند. برای مثال تفکر‌های توطئه‌ی زیادی در رابطه با حمله‌ی ۱۱ سپتامبر وجود دارند که تهدیدی برای جامعه بود.

براساس یافته‌ها، انگیزه‌های هویتی اجتماعی، عامل جذب شدن به محتوای تئوری توطئه است. در حالی که افرادی که به دنبال حس منحصر‌به فرد بودن هستند بیشتر نظریه‌های توطئه‌ی کلی درباره‌ی ساز و کار دنیا را باور می‌کنند.

نقش امنیت در باور تفکر‌ توطئه نشان می‌دهد چرا این تفکرات در طول بحران‌هایی مثل دنیاگیری کرونا افزایش یافتند. دلیل این مسئله را می‌توان به مشکلات سلامتی و مالی نسبت داد که مردم در طول این دوران تجربه کردند. درک این معیارها برای دور کردن افراد از دام نظریه‌های توطئه و کاهش آسیب‌های ناشی از آن ضروری است.

یافته‌های پژوهش در مجله‌ی Psychological Bulletin منتشر شده است.