لوک مونتانیه، از کاشفان اچ‌آی‌وی و برنده جایزه نوبل در ۸۹ سالگی درگذشت

دکتر لوک مونتانیه به‌خاطر نقشی که در کشف ویروس عامل ایدز داشت، جایزه نوبل پزشکی یا فیزیولوژی سال ۲۰۰۸ را دریافت کرد. اما به‌رغم شهرتی که وی به‌خاطر کمک به کشف ویروس عامل ایدز دست آورد، در سال‌های بعد از همکارانش فاصله گرفت و مشغول آزمایش‌هایی شد که خلاف اصول علمی بود. اخیراً او به مخالفت با واکسن‌های ویروس کرونا پرداخته بود.

کشف اچ‌آی‌وی در سوم ژانویه ۱۹۸۳ در پاریس آغاز شد. در این روز، دکتر مونتانیه که واحد انکولوژی ویروسی را در مؤسسه پاستور هدایت می‌کرد، قطعه‌ای از گره لنفاوی را دریافت کرد که از مرد ۳۳ ساله‌ای جدا شده بود که دچار ایدز بود. دکتر ویلی روزنباوم، پزشک بیمار، می‌خواست این نمونه توسط دکتر مونتانیه بررسی شود که متخصص رتروویروس‌ها بود.

در آن زمان، ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی، علت شناخته‌شده، آزمایش‌ تشخیصی یا درمان موثری نداشت. اگرچه بسیاری از پزشکان مشکوک بودند که بیماری ناشی‌ از نوعی رتروویروس باشد.

دکتر لوک مونتانیه در سال ۱۹۹۸. در سال ۱۹۸۳، او و تیم پژوهشگرانش در پاریس عامل مسبب ایدز را پیدا کردند که رتروویروسی ناشناخته بود.

رتروویروس‌ها میکروب‌هایی هستند که وارد DNA سلول میزبان می‌شوند و کنترل را به دست می‌گیرند. آن‌ها برعکس ویروس‌های دیگر عمل می‌کنند و به این خاطر به آن‌ها رتروویروس (ویروس پسگرد) گفته می‌شود. تیم دکتر مونتانیه با بررسی نمونه مذکور، مقصر را پیدا کرد: رتروویروسی که هرگز قبلاً دیده نشده بود. آن‌ها آن را LAV نامیدند که مخفف ویروس مرتبط با لنفادنوپاتی (lymphadenopathy associated virus) است.

دانشمندان پاستور از‌ جمله دکتر فرانسواز باره سینوسی که بعداً همراه با دکتر مونتانیه جایزه نوبل را دریافت کرد، یافته‌ی خود را در تاریخ ۲۰ می ۱۹۸۳ در مجله‌ی ساینس گزارش کردند و به این نتیجه رسیدند که برای اثبات این موضوع که LAV موجب ایدز می‌شود، مطالعات بیشتری باید انجام شود. سال بعد، آزمایشگاهی که توسط دکتر رابرت چارلز گالو، پژوهشگر آمریکایی، در مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده اداره می‌شد، چهار مقاله در یک شماره از مجله ساینس منتشر کرد که ارتباط میان یک رتروویروس و ایدز را تأیید می‌کرد. دکتر گالو نام ویروس خود را HTLV-III نامید.

سردرگمی اولیه‌ای در این‌باره ایجاد شد که آیا تیم مونتانیه و تیم گالو ویروس یکسان یا متفاوتی را پیدا کرده‌اند. زمانی که مشخص شد که هر دو نمونه از یک بیمار گرفته شده بودند، دانشمندان این سؤال را مطرح کردند که آیا دکتر گالو به‌طور تصادفی یا عمداً ویروس را از مؤسسه پاستور دریافت کرده است.

در این شرایط، رفاقت میان آن دو دانشمند برجسته، ناگهان به خصومتی جهانی تبدیل شد و سریعاً از محافل علمی به مطبوعات سرایت پیدا کرد. مشاجره‌ بر سر کاشف واقعی و حق‌امتیاز، جامعه‌ای را متاثر کرد که در اکثر موارد از رقابت‌های زننده، حسادت‌های تنگ‌نظرانه و خودخواهی‌های بزرگ که می‌توانند پیشرفت علمی را مختل کنند، محافظت شده بود.

دکتر مونتانیه از دکتر گالو به دلیل استفاده از کشف او برای ثبت امتیاز در ایالات متحده شکایت کرد. این مرافعه خارج از دادگاه با میانجی‌گری جوناس سالک که سال‌ها پیش در نبرد مشابهی با آلبرت سابین در‌ مورد واکسن فلج اطفال درگیر شده بود، حل‌و‌فصل شد.

دکتر مونتانیه در سال ۱۹۸۴، تصاویری از ویروسی را که مشخص شد عامل ایدز است، در دست دارد. نمونه بالایی توسط تیمی از پژوهشگران آمریکایی به سرپرستی دکتر رابرت گالو کشف شد و نمونه پایین توسط تیم دکتر مونتانیه در پاریس کشف شد. بعداً مشخص شد هر دو نمونه مربوط به یک بیمار بوده است.

در سال ۱۹۸۶، ویروسی که موجب ایدز می‌شود و توسط آمریکایی‌ها HTLV-III و توسط فرانسوی‌ها LAV نامیده می‌شد، به‌طور رسمی HIV نام گرفت که به ویروس نقص ایمنی انسانی اشاره دارد. سال بعد، درحالی‌که اختلاف بین پزشکان همچنان ادامه داشت، رونالد ریگان، رئیس‌جمهور ایالات متحده و ژاک شیراک، نخست‌وزیر فرانسه، با امضای توافق‌نامه‌ای برای تقسیم حق امتیاز و اعلام هر دو دانشمند به‌عنوان کاشف ویروس وارد این درگیری شدند

دکتر مونتانیه و دکتر گالو به‌طور مشترک برنده جوایز زیادی شدند؛ ازجمله جایزه لسکر که به خاطر اینکه دکتر مونتانیه ویروس را کشف کرد و دکتر گالو آن را به ایدز ارتباط داد، به آن‌ها تعلق گرفت. در سال ۲۰۰۲، به‌نظر می‌رسید آن‌ها رقابت خود را حل کرده‌اند. در این زمان آن‌ها اعلام کردند که برای ساخت واکسن ایدز با هم همکاری خواهند کرد. سپس نوبت اعلام جایزه نوبل پزشکی یا فیزیولوژی ۲۰۰۸ رسید.

دکتر گالو مدت‌ها بود به‌عنوان فردی که اچ‌آی‌وی را به ایدز ارتباط داده بود، شناخته می‌شد، اما کمیته نوبل در بخش فیزیولوژی یا پزشکی او را به‌عنوان کاشف آن انتخاب نکرد و در‌ عوض نیمی از جایزه را به‌طور مشترک به دکتر مونتانیه و دکتر باره‌سینوسی داد. (نیمه دیگر به دکتر هارالد تسور هاوزن از آلمان به خاطر کشف ویروس‌های پاپیلومای انسانی که موجب سرطان دهانه رحم می‌شوند، اعطا شد).

دکتر مونتانیه در سخنرانی خود برخلاف نظر سایر متخصصان ایدز گفت که معتقد است اچ‌آی‌وی متکی‌بر عوامل دیگری برای ایجاد بیماری کامل است. او گفت: «اچ‌آی‌وی علت اصلی است، اما همدستانی نیز می‌توانند به آن کمک کنند.» او به عفونت‌های دیگر شاید عفونت‌های باکتریایی و سیستم ایمنی ضعیف اشاره داشت. تا آن زمان، بیماری‌های مرتبط با ایدز بیش از ۲۵ میلیون نفر را کشته بودند و تخمین زده می‌شد که ۳۳ میلیون نفر دچار HIV باشند.

دکتر مونتانیه پس از مطالعه روی اچ‌آی‌وی، به آزمایش‌های نامتعارف روی آورد و بسیاری از همکارانش را بهت‌زده و خشمگین کرد. یکی از آزمایش‌ها که در سال ۲۰۰۹ در مجله‌ای منتشر شد که خودش آن را ایجاد کرده بود، ادعا می‌کرد که DNA تشعشعات الکترومغناطیسی ساطع می‌کند. او می‌گفت بخشی از DNA باکتریایی تا مدت‌ها پس از رفع عفونت همچنان سیگنال‌هایی از خود منتشر می‌کند.

دونالد پی فرانسیس که در روزهای اولیه همه‌گیری ایدز، آزمایشگاه ایدز را در مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ایالات متحده هدایت می‌کرد و از اولین دانشمندانی بود که گفت ایدز ممکن است علتی عفونی داشته باشد، گفت: «او همیشه پرحاشیه بود، اما من احترام زیادی برای تیمی که او گردآوری کرد، قائل بودم.»

دکتر مونتانیه در مصاحبه‌ای با ساینس در سال ۲۰۱۰ از تئوری‌های خود در‌ مورد DNA دفاع کرد و گفت: «این‌ها پدیده‌های حقیقی هستند که شایسته مطالعه بیشتر هستند.» در همان سال، او کرسی استادی را در دانشگاه جیائو تنگ شانگهای برای بررسی انتشارات DNA پذیرفت. او قبل از بازگشت به پاریس، حدود دو سال در آنجا ماند.

دکتر مونتانیه زمانی که در کنفرانسی درمورد اوتیسم در سال ۲۰۱۲ صحبت می‌کرد، غوغای دیگری در میان دانشمندان به پا کرد. او گفت آنتی‌بیوتیک‌های طولانی‌مدت می‌توانند در درمان آن بیماری موفق باشند.

مه ۲۰۲۱، دکتر مونتانیه با این ادعا که برنامه‌های واکسن اشتباه غیرقابل‌قبولی هستند، زیرا واکسن‌ها می‌توانند موجب ایجاد گونه‌های جدید ویروس شوند، به انتشار اطلاعات غلط پیرامون واکسن‌های کووید ۱۹ دامن زد. او در ماه ژانویه، در مقاله‌ای در وال استریت ژورنال که با همکاری جد رابنفلد، استاد حقوق دانشگاه ییل نوشته بود، از دستورهای بایدن در‌ مورد واکسن انتقاد کرد. آن‌ها گفته بودند که «غیرمنطقی، از‌ نظر قانونی دفاع‌ناپذیر و مغایر با منافع عمومی است که دولت‌ها بدون اینکه هیچ‌گونه مدرکی مبنی‌بر این موضوع موجود باشد که واکسن‌ها در توقف انتشار پاتوژن مؤثر هستند، دستور واکسیناسیون را صادر کنند.»

دکتر مونتانیه در ۱۵ ژانویه در میلان ایتالیا پس از سخنرانی که طی آن اثربخشی واکسن‌های کووید ۱۹ را به چالش کشید، برای معترضان مخالف واکسن‌ها دست تکان داد.

مارک واینبرگ، رئیس انجمن بین‌المللی ایدز و استاد پزشکی و میکروب‌شناسی در دانشگاه مک‌گیل کانادا، در سال ۲۰۱۴ در مصاحبه‌ای گفت مونتانیه در مکان مناسب و در زمان مناسب بود. او به پژوهش‌هایی اشاره داشت که به موجب آن مونتانیه برنده جایزه نوبل شد. اما واینبرگ درمورد پژوهش‌های بعدی دکتر مونتانیه گفت: «واقعیت این است که ایده‌های علمی او توسط همتایان علمی‌اش معتبر تلقی نشد و ارزش خود را در طول زمان حفظ نکرد.» (دکتر واینبرگ در سال ۲۰۱۷ درگذشت).

لوک مونتانیه در تاریخ ۱۸ اوت ۱۹۳۲ در شابریس فرانسه به دنیا آمد. پدر او حسابدار و مادرش خانه‌دار بود. او به روزنامه اینترنشنال هرالد تریبیون گفته بود پدرش که آزمایشگاه شیمی موقتی را در پارکینگ خانوادگی ساخته بود، الهام‌بخش او شد تا پزشک شود تا بتواند جهان را از راه علم توضیح دهد.

دکتر مونتانیه مدارک تحصیلی خود را از دانشگاه دانشگاه پواتیه و پاریس و نیز از دانشگاه سوربون، جایی که در آن فیزیولوژی تدریس می‌کرد، گرفت. او از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۳، در واحد ویروس شورای تحقیقات پزشکی لندن و به مدت یک سال در مؤسسه ویروس‌شناسی گلاسکو کار کرد. او و یکی از همکارانش در آنجا اولین RNAویروس دو رشته‌ای و روش جدیدی برای کشت سلول‌های سرطانی را کشف کردند.

دکتر مونتانیه برای هدایت آزمایشگاهی در مؤسسه کوری به پاریس بازگشت و در سال ۱۹۷۲، واحد انکولوژی ویروسی را در مؤسسه پاستور تأسیس و مدیریت کرد که در آنجا او تیمی را سرپرستی کرد که ویروس عامل ایدز را کشف کرد. دکتر مونتانیه در سال ۱۹۶۱ با دوروتیا آکرمن ازدواج کرد و صاحب دو دختر شد.