آیا ویروس‌های دیگر به اندازه ویروس کرونای عامل کووید گونه‌های مختلفی دارند؟

به‌‌ نظر می‌رسد ویروس SARS-CoV-2 دائماً در ‌حال تغییر باشد. در بازه‌ی زمانی فقط دو سال، گونه‌های آلفا، بتا، دلتا، لامبدا، مو و اومیکرون همگی به عناوین خبری تبدیل شدند. البته، این فهرست به‌غیر از ده‌ها گونه‌ی کرونایی دیگر است که شناسایی شدند اما از‌ سوی سازمان جهانی بهداشت به‌عنوان گونه‌های مهم در‌ نظر گرفته نشدند. بنابراین، آیا تکامل سریع این ویروس کرونا غیرعادی است یا ویروس‌های دیگر هم اینقدر گونه دارند؟ کارشناسان به این پرسش پاسخ می‌دهند.

سومان داس، دانشیار پزشکی در مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت که تکامل ویروس‌ها از‌ جمله ویروس SARS-CoV-2 را مطالعه می‌کند، گفت: «ویروس‌ها دائماً در‌ حال تغییر هستند اما فرایند تکثیر ممکن است وقفه داشته باشد.»

وقتی ویروس‌ها از ماشین‌آلات سلولی میزبان برای کپی کردن ماده‌ی ژنتیکی خود استفاده می‌کنند، اشتباه‌هایی (درج‌ها، حذف‌ها و جایگزینی‌های تصادفی که جهش نامیده می‌شود) اتفاق می‌افتد. درحالی‌که بیشتر جهش‌های تصادفی می‌توانند به ضرر ویروس باشند یا اینکه اصلاً تأثیری نداشته باشند، برخی از جهش‌ها به آن برتری رقابتی می‌دهند. شاید برخی از جهش‌ها به ویروس کمک کنند تا از واکسن فرار کند یا آن را انتقال‌پذیرتر کند. جهش‌هایی که به ویروس کمک می‌کنند تا برای مدت بیشتری فعال بماند و راحت‌تر تکثیر شود، انتخاب می‌شوند، یعنی می‌مانند. بدین‌ترتیب، گونه‌های جدید بوجود می‌آیند.

ویروس SARS-CoV-2 مانند ویروس‌های آنفلوانزا، RSV، انتروویروس‌ها و راینوویروس‌ها که موجب سرماخوردگی می‌شوند، اطلاعات ژنتیکی خود را روی رشته‌ای از RNA حمل می‌کند.

کیتی کیستلر، پژوهشگر مرکز تحقیقات سرطان فرد هاچینسون در سیاتل که تکامل ویروس‌ها را مطالعه می‌کند، گفت:

در‌‌ مقایسه‌‌ با RNA ویروس‌های دیگر، نرخ جهش ویروس SARS-CoV-2 به‌طور خاصی قابل‌توجه نیست. در‌ واقع، نرخ جهش آن شبیه نرخ جهش RNA ویروس‌های رایجی مانند آنفلوانزا و ویروس‌های کرونای معمول دیگری است که موجب علائم سرماخوردگی می‌شوند.

نتیجه‌ی نهایی در‌ مورد جهش این است که: ویروس SARS-CoV-2 با سرعت غیرعادی جهش پیدا نمی‌کند؛ اما عوامل تأثیرگذار دیگری مانند انتقال‌پذیری بالای ویروس، انتقال از میزبان حیوانی به انسان و ایجاد درمان‌ها و واکسن‌های جدید ممکن است موجب افزایش تعداد گونه‌های SARS-CoV-2 در مدت زمان کوتاه شده باشد. جسی اراسموس، ویروس‌شناس و استادیار میکروب‌شناسی در دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه واشینگتن گفت:

ویروس SARS-CoV-2 یعنی ویروسی که موجب کووید ۱۹ می‌شود، ممکن است به‌خاطر این واقعیت که نسبت‌به ویروس‌های رایج دیگر انتقال‌پذیرتر است و موجب موارد ابتلای بسیار بیشتری می‌شود، این‌طور به‌‌ نظر برسد که بیشتر جهش پیدا می‌کند.

سرعت واقعی جهش به ازای عفونت اگر کندتر نباشد، شبیه ویروس‌های رایج دیگر است. اما این ویروس به‌طور مداوم در میان افراد بیشتری در‌ گردش است که به آن فرصت‌های بیشتری برای تکثیر و تولید جهش‌های سودمند می‌دهد.

تغییرات سریع SARS-CoV-2 ممکن است با پرش اخیر آن به انسان‌ها نیز مرتبط باشد. تا سال ۲۰۱۹، این ویروس برای آلوده کردن میزبان حیوانی و به احتمال زیاد خفاش‌ها، سازگاری داشت. کیستلر گفت:

در ابتدا، ویروس باید سازگاری پیدا کند تا انسان‌ها را به‌جای خفاش‌ها آلوده کند. جهش‌های سودمند زیادی برای ویروس در این مرحله انتقال وجود دارد. پس از آن، تکامل سازشی ویروس مقداری کند می‌شود.

ویروس پاندمیک آنفلوانزای H1N1 سال ۲۰۰۹، همین الگو را دنبال کرد. کیستلر گفت:

در جریان مرحله‌ی اول دنیاگیری و یکی دو سال پس از ظهور آن، می‌بینیم که نرخ تغییرات عملکردی بالاتر است و سپس به سطح پایه‌ی ثابت‌تری کاهش پیدا می‌کند.

دانشمندان نمی‌دانند تکامل SARS-CoV-2 وقتی که از حالت همه‌گیری به حالت بومی درآید، چگونه تغییر می‌کند، اما بر‌ اساس ویروس‌های پاندمیک دیگر فرض می‌کنند که سرعت تکامل سازشی می‌تواند کند شود.

در‌ نهایت، تغییراتی که در SARS-CoV-2 می‌بینیم، تا‌ حدودی ناشی از توسعه‌ی سریع واکسن‌ها و درمان‌هایی است که برای توقف آن طراحی شده‌اند. داس به لایوساینس گفت: «در‌ مقایسه‌ ‌با روزهای اولیه‌ی دنیاگیری، اکنون فشار انتخاب بسیار بیشتری روی ویروس وجود دارد تا از اقدامات دارویی طراحی‌شده برای غلبه بر آن فرار کند.»

اکنون چندین واکسن، ترکیب‌های آنتی‌بادی، پلاسمادرمانی و دو دارو برای مبارزه با کووید داریم. این فشار بسیار زیادی است که محرک انتخاب ویروس است. برخی از جهش‌هایی که باقی می‌مانند، جهش‌هایی هستند که به ویروس کمک می‌کنند تا از این چالش‌ها اجتناب کند.