موی صورت بیهوده است، پس چرا وجود دارد؟

مجله‌ی Economist در سال ۲۰۱۵ مقاله‌ای را درباره‌ی روند فزاینده‌ی مد شدن ریش و گزارشی درباره‌ی رقابت ریش و سبیل ملی منتشر کرد که در همان سال در بروکلین برگزار شد. گزارش اکونومیست فراتر از یک روند گذرا بود. گرایش به مدل‌های مختلف ریش و سبیل در ادامه‌ی دهه روند روبه رشدی را در پیش گرفت و به یکی از پدیده‌های مردانگی قرن بیست و یک تبدیل شد. رسانه‌ها در سال ۲۰۱۷ اینفوگرافیکی را از مرکز کنترل بیماری منتشر کردند که نشان می‌داد کدام سبک موی صورت متناسب با ماسک‌های N95 هستند و کدام یک کمتر ایده‌آل هستند و خاصیت عایق ماسک را از بین می‌برند. در این تصویر سی و شش سبک مجزا معرفی شده است:

چهارده نوع سبیل، دوازده نوع ریش، نه مدل ترکیبی ریش و سبیل و یک گزینه‌ی کاملا شیو شده در تصویر دیده می‌شود. این نمودار یادآور نکته‌ای است که قبلا به آن فکر نمی‌کردیم: موی صورت لزوما کاربردی نیست؛ و در این صورت پرسش بزرگ این است که چرا اصلا وجود دارد؟

دانشمندان هنوز به پاسخ دقیقی برای پرسش فوق نرسیده‌اند؛ اما در تلاش هستند تا بهترین حدس خود را ارائه دهند. همان‌طور که می‌دانیم موی صورت لزوما مفید نیست بلکه صرفا جنبه‌ی تزئینی دارد. در واقع از میان تمام ویژگی‌های فیزیکی دیگر از جمله انواع مو، تنها موی صورت است که جنبه‌ی تزئینی دارد. یعنی هیچ کارکرد خاصی ندارد؛ اما موهای دیگر نقاط بدن معمولا نقش‌های متفاوتی را ایفا می‌کنند:

• موی بدن به تنظیم گرمایی کمک می‌کند.
• موی سر از پوست سر در برابر خورشید محافظت می‌کند و همچنین در هوای سرد، گرما را حفظ می‌کند.
• مژه‌ها مانند درهای چشم هستند و از چشم‌ها در برابر حشرات، گرد و غبار و ذرات ریز محافظت می‌کنند.
•   ابروها مانع از ورود عرق به چشم‌ها می‌شوند.
• موی زیر بغل، فرومون‌ها را جمع‌آوری کرده و در عین حال باعث کاهش اصطکاک بین پوست زیربغل و پوست کنار قفسه‌ی سینه هنگام راه رفتن یا تکان دادن بازو می‌شود.
• موی کل بدن به‌طور کلی منجر به کاهش اصطکاک شده و همچنین لایه‌ای محافظتی در برابر باکتری‌ها و دیگر ویروس‌ها است.

اما موی صورت چه سودی دارد؟ در اولین روزهای پژوهش‌های مربوط به مو، زیست‌شناسان تکاملی تصور می‌کردند موی صورت خاصیت تنظیم گرمایی دارد یا مانند موی بدن و موی سر مانع از بروز امراض می‌شود. ریش و سبیل در اطراف دهان قرار دارند و دهان غذا و دیگر ذرات بیماری‌زا را جذب می‌کند.

از طرفی موی صورت در زنان چندان زیاد نیست؛ و این مسئله مطرح می‌شود که اگر نقشی محافظتی داشت باید در هر دو جنسیت وجود می‌داشت؟ گئوفری میلر، یکی از روانشناسان تکاملی برجسته از دانشگاه نیومکزیکو می‌گوید:

دو توجیه اصلی موی صورت مردانه، صرفا جذابیت برای جنس مخالف و رقابت با جنس موافق است.

نمودار CDC درباره‌ی انواع مدل موی صورت متناسب با ماسک. این نمودار در سال ۲۰۱۷ منتشر شد و ربطی به دنیاگیری کرونا ندارد

موی صورت می‌توان نشانه‌ی بلوغ جنسی برای جنس مخالف یا نشانه‌ی دانایی یا حتی باور به عقاید مذهبی برای جنس موافق باشد. به‌طور کلی، این توجیه‌ها را می‌توان با افزایش تمایل مردان به سبیل و ریش‌های بزرگ منطبق دانست.

معمولا موی صورت برای مردها می‌تواند نشانه‌ای از قدرت و قابلیت اعتماد بیشتر باشد. در واقع زیست‌شناس‌های تکاملی معتقدند با اینکه برخی زنان موی صورت را دوست دارند و برخی دوست ندارند و اهمیت زیادی نمی‌دهند، موی صورت متراکم و شلوغ می‌تواند ناخوشایند باشد. به همین دلیل معمولا در جمعی با انواع مدل ریش، ریش‌های مرتب و شیوشده خوشایندتر هستند.

در ژنتیک تکامل به تمایلات فوق‌«وابستگی فرکانس منفی» یا NFD گفته می‌شود و معمولا به شرایطی گفته می‌شود که یک ویژگی در میان جمعیتی کمیاب است و نوعی مزیت به شمار می‌رود. روند نوسانی بین مد رایج و غیررایج لزوما نشان‌دهنده‌ی تغییرپذیری جذابیت موی صورت در جمعیت‌های مختلف نیست؛ بلکه نشان می‌دهد چرا نظریه‌ی غالب تکامل موی صورت حول محور رقابت بین جنسیتی می‌چرخد. دلیل تمایل به موی صورت تنها جذابیت نیست؛ دلیل دیگر می‌تواند جریان و محبوبیت موی صورت در بازه‌های زمانی مختلف باشد.

در طول تاریخ افراد در واکنش به انتخاب دشمنان یا رقبای خود مدل ریش وسبیل‌های مختلفی را انتخاب کردند. رومی‌های باستان معمولا به مدت ۴۰۰ سال کاملا موی صورت خود را می‌تراشیدند زیرا یونانیان باستان به‌عنوان رقبایشان در دوره هلنیستی، ریش را نماد مقام و خرد بالا می‌دانستند. به مدت ۲۷۰ سال، انگلیسی‌ها زیر سلطه و تهاجم قبایل وایکینگ زندگی کردند؛ به‌طوری‌که از سال ۷۹۳ یا ۱۰۶۶ میلادی را عصر تهاجم وایکینگ نامیدند. در این دوره مردان انگلیسی در واکنشی فرهنگی به مهاجمان وایکینگ ریش‌دار، موی صورت خود را می‌تراشیدند. در طول اصلاحات پروتستان بسیاری از پیروان مذهب پروتستان در اعتراض به کاتولیک‌ها، ریش‌های خود را بلند می‌کردند.

نکته‌ی جالب توجه، تأثیر قانون‌گذاران و افراد با نفوذ بر گرایش به موی صورت بود. برای مثال امپراطوری به نام هادریانوس در قرن دوم میلادی، گرایش به ریش را در روم تقویت کرد و کل طبقه‌ی اشراف امپراطوری روم از جمله نزدیکان هادریانوس تابع این مد بودند. هنری پنجم در سده‌های میانه، اولین شاه انگلستان بود که ریش خود را می‌تراشید و به دلیل نفوذ و قدرت بالایی که داشت، جامعه‌ی انگلیسی و هفت پادشاه پس از او هم از این روند پیروی کردند. تا اینکه در زمان هنری هشتم، گرایش به ریش دوباره افزایش یافت و به این ترتیب راه هنری هشتم از شاهان پیش از او متمایز شد.

تغییر ذائقه و تأثیر مردان بانفوذ در محیط‌های رقابتی را می‌توان روند خوبی قلمداد کرد اما هیچ کدام به اندازه‌ی یک بحران نمی‌تواند بر مدل و سبک ریش و سبیل تأثیر بگذارند. دنیاگیری ویروس کرونا باعث شد بار دیگر نظر مردم جهان به نمودار CDC جلب شود اما این بار این این تأثیرگذاری به وجه منفی ریش و سبیل اشاره دارد. برای مثال دیلی میل لندن قبلا در مطلبی به افزایش ریسک ابتلا به ویروس کرونا در میان افراد ریش دار اشاره کرده بود (نمودار CDC مربوط به سال‌های قبل است و به دنیاگیری کرونا ربطی ندارد)؛ اما این اولین‌بار نیست که موی صورت در میانه‌ی دنیاگیری مورد توجه قرار می‌گیرد. در دنیای گیری ۱۹۱۶، پزشکی موی صورت را عامل گسترش بیماری‌های مسری دانسته بود.