غلات قابل مالیاتگذاری، راه را برای ایجاد دولتهای اولیه هموار کردند
نحوه ظهور نخستین جوامع بزرگ انسانی هنوز محل بحث است؛ برخی آن را نتیجهٔ کشاورزی میدانند و برخی دیگر پاسخی به پایان یافتن سبک زندگی شکار و گردآوری. اما شواهد نشان میدهد گسترش کشاورزی باعث تولید مازاد غذایی شد که میشد آن را ذخیره کرد و همچنین مالیات آنها را گرفت، و همین مازاد، تشکیل دولتها را ممکن ساخت. کیت اوپی از دانشگاه بریستول بریتانیا، میگوید: «جوامع کشاورزی اولیه با استفاده از کوددهی و آبیاری، توانستند تولید خود را به شدت افزایش دهند و بنابراین مازاد غذایی فراهم شد که برای ساختار دولت قابل استفاده بود.»
بااینحال، جدول زمانی این تحولات دقیقاً با هم تطابق ندارد. نخستین شواهد ما از کشاورزی حدود ۹ هزار سال پیش است و کشاورزی حداقل ۱۱ بار به صورت مستقل در چهار قاره اختراع شد. اما جوامع بزرگ حدود ۴ هزار سال بعد ابتدا در بینالنهرین، سپس در مصر، چین و آمریکای میانه شکل گرفتند.
پژوهشگران برای یافتن شواهد بیشتر دربارهٔ چگونگی شکلگیری نخستین دولتها و نقش کشاورزی، به سراغ دادههای زبانی رفتند. آنها مجموعهای از درختهای خانوادگی زبانها را بررسی کردند که نشان میدهد زبانها چگونه از یکدیگر منشعب شده و چه روابط فرهنگی میان جوامع مختلف وجود داشته است.
گسترش کشاورزی باعث تولید مازاد غذایی شد که میتوانست ذخیره و مالیاتگیری شود و همین مازاد، تشکیل نخستین دولتها را ممکن ساخت
سپس با استفاده از روشهای آماری و تحلیلی فیلوژنتیک (که معمولاً برای مطالعه روابط تکاملی گونهها در زیستشناسی به کار میرود) توانستند الگوهای تاریخی و فرهنگی مرتبط با کشاورزی، مالیات، ظهور دولتها و نوشتار را شناسایی کنند.
آنها دادههای زبان را با اطلاعاتی از پایگاههای دادهٔ مردمشناسی دربارهٔ صدها جامعه پیشاصنعتی ترکیب کردند تا احتمال وقوع رویدادهایی مانند ظهور دولت، مالیات، نوشتار، کشاورزی فشرده و کشت غلات را به ترتیب مشخص بررسی کنند.
به گزارش نیوساینتیست، نتایج نشان داد کشاورزی فشرده با ظهور دولتها همزمان بوده است، اما رابطه مستقیم و سادهای نداشته است. اوپی میگوید: «احتمال بیشتری دارد که دولتها باعث شدت گرفتن کشاورزی شده باشند تا اینکه کشاورزی باعث ایجاد دولتها شده باشد.»
مطالعهٔ پیشینی دربارهٔ جوامع آسترونزی نیز نشان داد که پیچیدگی سیاسی احتمالاً محرک کشاورزی فشرده بوده است تا نتیجهٔ آن. اوپی توضیح میدهد: «زمانی که دولتی منابع مالی و نیروی انسانی در اختیار دارد، طبیعی است که بتواند کشاورزی گسترده و سیستمهای آبیاری را راهاندازی کند.»
با این حال، آنها دریافتند که شکلگیری دولتها در جوامعی که هنوز غلات را به صورت گسترده کشت نمیکردند، بسیار نادر بود، درحالیکه ایجاد دولت در جوامعی که غلات محصول اصلیشان بود، بسیار محتمل بود. این یافتهها نشان میدهد تولید غلات و مالیاتگیری معمولاً با هم همراه بوده و در جوامع بدون غلات، جمعآوری مالیات به سختی امکانپذیر بود.
اوپی توضیح میدهد که غلات برای مالیاتگیری بسیار مناسب بودند: «غلات را به راحتی میتوان اندازهگیری کرد، چون در زمینهای مشخص رشد میکنند، روی زمین هستند، زمان رسیدنشان قابل پیشبینی است و میتوان آنها را برای مدت طولانی ذخیره کرد. در مقابل، محصولات ریشهای مثل کاساوا یا سیبزمینی برای مالیات مناسب نبودند. دولتها یا سازمانهای محافظتی این زمینها را از تهدیدهای خارجی حفظ میکردند و در مقابل مالیات دریافت میکردند.»
پژوهشگران همچنین دریافتند که جوامعی که سیستم مالیاتی نداشتند، به ندرت نوشتار را به کار میگرفتند، اما در جوامعی که مالیات وجود داشت، استفاده از نوشتار بسیار محتمل بود. به نظر آنها، نوشتار ابتدا برای ثبت مالیاتها اختراع و مورد استفاده قرار گرفت. نخبگان جامعه که مالیاتها را جمعآوری میکردند، سپس نهادها و قوانین را شکل دادند و ساختار اجتماعی سلسلهمراتبی ایجاد شد.
غلات برای مالیاتگیری مناسب بودند، زیرا قابل سنجش، قابل ذخیره و قابل پیشبینی بودند
نتایج نشان میدهد که پس از شکلگیری دولتها، تولید محصولات غیرغلهای کاهش یافت. اوپی توضیح میدهد: «شواهد قوی نشان میدهد که ریشهها، گیاهان پیازی و درختان میوه کنار گذاشته شدند تا همهٔ زمینها به کشت غلات اختصاص پیدا کند؛ زیرا سایر محصولات برای مالیاتگیری مناسب نبودند. مردم مجبور شدند تنها از این محصولات استفاده کنند و این امر تأثیر منفی بر زندگی ما داشت و هنوز هم دارد.»
گرچه کشت غلات با افزایش جمعیت در دورهٔ نوسنگی همراه بود، اما باعث کاهش سلامت کلی، قد و سلامت دندانها شد.
لورا دیتریش از مؤسسه باستانشناسی اتریش میگوید: «بهکارگیری روشهای فیلوژنتیک برای مطالعهٔ تکامل فرهنگی ایدهای نوآورانه است، اما ممکن است پیچیدگی تاریخ بشر را ساده نشان دهد. شواهد باستانشناسی نشان میدهد در جنوبغرب آسیا، کشاورزی فشرده در دوران پیشاتاریخی به شکلگیری دولتهای پایدار منجر شد، در حالی که در اروپا این روند مشاهده نشده است.»
دیوید ونگرو، باستانشناس دانشگاه کالج لندن، میگوید که از نگاه باستانشناسی واضح است دلیل واحدی برای شکلگیری نخستین دولتها در نقاط مختلف جهان وجود ندارد. به عبارت دیگر، هر منطقه مسیر متفاوتی برای ایجاد دولتهای اولیه طی کرده است. برای مثال، در مصر، پیدایش سیستمهای بوروکراسی و مدیریت دولتی به طور مستقیم با سازماندهی و اجرای مراسم سلطنتی مرتبط بوده و نه صرفاً با نیاز به جمعآوری مالیات روزمره. این نشان میدهد که عوامل فرهنگی و مذهبی نیز نقش مهمی در شکلگیری ساختارهای سیاسی داشتهاند و نمیتوان تنها یک عامل اقتصادی یا کشاورزی را علت اصلی ظهور دولتها دانست.
پژوهش در ژورنال Nature Human Behaviour منتشر شده است.