بازنگری در تاریخ ابزارسازی؛ قدمت ابزارهای استخوانی به ۱٫۵ میلیون سال پیش بازمی‌گردد

عصر سنگ را می‌توان نخستین انقلاب صنعتی بشر دانست؛ دوره‌ای که احتمالاً از حدود سه میلیون سال پیش آغاز شد. در آن دوره، اجداد انسان و خویشاوندان نزدیک ما آموختند چگونه ابزارهای گوناگونی را از سنگ بسازند. اما برخلاف نام دوران، شواهد نشان می‌دهد که برخی ابزارسازان عصر سنگ، به‌طور گسترده از استخوان نیز استفاده می‌کردند. اما ساخت ابزار استخوانی از چه زمانی آغاز و در چه زمان به روشی رایج تبدیل شد؟ اگرچه هنوز پاسخ دقیقی برای این پرسش وجود ندارد، یافته‌های جدید ما را یک گام به درک بهتر روند ابزارسازی نزدیک می‌کند.

کاوش‌های تازه در تنگ الدوای در شمال تانزانیا، نشان می‌دهد که انسان‌تباران اولیه دست‌کم ۱٫۵ میلیون سال پیش به‌طور منظم از استخوان برای ساخت ابزار استفاده می‌کردند. آن‌ها از بقایای حیوانات بزرگی مانند فیل‌ها و اسب‌های آبی، ابزارهای سنگینی برای بریدن و شکستن ساختند. یافته‌های پژوهشگران که در نشریه نیچر منتشر شده است، نشان می‌دهد این جوامع اولیه توانایی انتقال مهارت‌های فنی از کار با سنگ به کار با استخوان را داشتند: نقطه عطفی حیاتی در مسیر تکامل شناختی.

لوسینا بکول، باستان‌شناس از دانشگاه ویتواترسرند به ساینس می‌گوید مهیج‌ترین جنبه‌ی مطالعه این است که انسان‌های اولیه بسیار زودتر از آنچه تصور می‌شد، به‌طور نظام‌مند ابزارهای استخوانی استاندارد تولید می‌کردند. چنین شواهدی نشان می‌دهد که استفاده از استخوان برای ساخت ابزار امری اتفاقی نبوده، بلکه بخشی از دانش فنی آن‌ها بوده است.

استخوان‌ها به‌ویژه در مناطقی که سنگ‌های مناسب برای ابزارسازی، مانند کوارتزیت، چرت یا بازالت، کمیاب بودند، جایگزینی ایدئال محسوب می‌شدند. از سوی دیگر، استخوان‌های بلند حیوانات بزرگ ذاتاً شکل مناسبی برای ابزارهای ضربه‌ای داشتند و از سنگ‌هایی با اندازه مشابه سبک‌تر بودند.

هرچند برخی نمونه‌های پراکنده از ابزارهای استخوانی مربوط به عصر سنگ پیش‌تر نیز کشف شده‌اند (مانند تبر دستی ۱٫۴ میلیون ساله)، بسیاری از پژوهشگران تا‌به‌حال بر این باور بودند که تولید منظم ابزارهای استخوانی احتمالاً تا ۵۰۰ هزار سال پیش آغاز نشده بود.

در سال ۲۰۱۵، گروهی از پژوهشگران پروژه‌ی باستان‌شناسی تنگ الدوای، حفاری‌های تازه‌ای را آغاز کردند. آن‌ها پس از مشاهده‌ی فسیل‌ها و ابزارهای سنگی حفظ‌شده در سطح زمین، تصمیم گرفتند این منطقه را دقیق‌تر بررسی کنند.

در سال چهارم کاوش، باستان‌شناسان یک استخوان پای فیل را کشف کردند که نشانه‌های واضحی از تراشیده شدن به دست انسان داشت. ایگناسیو دلا توره، باستان‌شناس شورای ملی پژوهش اسپانیا و نویسنده‌ی اصلی مقاله، می‌گوید: «وقتی آن را پیدا کردیم، در اردوگاه جشن بزرگی برپا شد.» این کشف نشان داد که ابزارسازی با استخوان نه‌تنها عملی بود، بلکه احتمالاً بخش مهمی از دانش فنی این گروه‌های انسانی محسوب می‌شد.

در ادامه‌ی کاوش‌ها، گروه پژوهشی ۲۷ ابزار استخوانی دیگر را نیز کشف کردند که بیشتر آن‌ها از بقایای حیوانات عظیم‌الجثه ساخته شده بودند. بسیاری از این ابزارها دارای بریدگی‌هایی بودند که نشان می‌داد سازندگان آن‌ها، تکه‌های کوچکی از استخوان را برای شکل دادن به لبه‌های ابزار جدا کرده بودند. پژوهشگران معتقدند این ابزارهای تراش‌خورده همراه با ابزارهای سنگی کشف‌شده در همان لایه‌های رسوبی، برای بریدن گوشت و شکستن استخوان‌ها و به‌منظور استخراج مغز چربی‌دار آن‌ها به کار می‌رفتند.

جکسون نجاو، دیرین‌مردم‌شناس در دانشگاه ایندیانا بلومینگتون و یکی از نویسندگان پژوهش، معتقد است که یافته‌ها نشان می‌دهد ۱٫۵ میلیون سال پیش، ابزارسازی با استخوان و سنگ در کنار یکدیگر انجام می‌شد. او توضیح می‌دهد: «همان گروهی که ابزارهای سنگی می‌ساختند، هم‌زمان ابزارهای استخوانی نیز تولید می‌کردند.» براساس یافته‌ها، کار با مواد مختلف بخشی از مهارت‌های ابزارسازی این جوامع بوده است، نه نوآوری تصادفی.

اگرچه در کنار ابزارها بقایای انسانی یافت نشده است، پژوهشگران احتمال می‌دهند این آثار مربوط به انسان راست‌قامت باشند. ابزارهای استخوانی کشف‌شده، نمایانگر مرحله‌ای کلیدی در پیشرفت فناوری ابزارسازی انسان‌های نخستین هستند. نجاو که این پژوهش را همراه با دلا توره هدایت کرده است، می‌گوید: «این تغییر شناختی مهمی بود. آن‌ها باید ویژگی‌های متفاوت استخوان در مقایسه با سنگ را درک می‌کردند. این گامی بزرگ در مسیر تکامل انسان‌های اولیه است.»