مارهای چلیپر به‌طرز بسیار باورپذیر خود را به مردن می‌زنند

دانشمندان کشف کرده‌اند که مارها به‌منظور فرار از دست شکارچیان، خود را به مردن می‌زنند و برای باورپذیرتر کردن مرگشان، خود را به خون و مدفوع آغشته می‌کنند.

تظاهر به مرگ عملی رایج در قلمرو حیوانات به‌شمار می‌رود. حشرات مختلف، ماهیان، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران همگی در آخرین تلاش‌ها برای فریب شکارچیان، خود را به مردن می‌زنند. این رفتار با عنوان مرده‌نمایی شناخته می‌شود.

محققان در مقاله‌ای که ۸ می در مجله‌ی Biology Letters منتشر شد، به توضیح این موضوع پرداختند که مارهای چلیپر چگونه در تلاش برای بقا، صحنه‌سازی مرگ خود را یک مرحله فراتر می‌برند و آن را باورپذیرتر می‌کنند.

مارها هنگام مواجهه با شکارچی، مواد مدفوع و مشک را که نوعی محصول جانبی گوارشی فاسد است، دفع می‌کنند. آن‌ها سپس به پشت می‌افتند و تظاهر به مرگ می‌کنند؛ گاهی اوقات نیز با خونریزی دهانی سعی می‌کنند تا خود را به یک وعده‌ی غذایی کمتر جذاب برای شکارچیان تبدیل کنند.

ووکاشین بیلیکا، نویسنده‌ی اصلی مقاله و زیست‌شناس از دانشگاه بلگراد می‌گوید: «تظاهر به مرگ یک رفتار پرخطر با پاداش بالا است. اگر تظاهر به مرگ کنید، کاملا درمانده هستید؛ پس چه خوب است که نوعی محافظت دربرابر خورده‌شدن آنی داشته باشید.»

مارهای چلیپر غیرسمی هستند و حداکثر طولشان به حدود ۱٫۲ متر می‌رسد. به‌همین دلیل این خزندگان گزینه‌های دفاعی کمی دربرابر پستانداران و پرندگان بزرگتر ساکن در محدوده‌ی بومی خود در اروپا، آسیا و شمال آفریقا دارند.

مارهای چلیپر می‌توانند با به‌کارگیری مجموعه رفتارهایی مانند تظاهر به مرگ که به‌عنوان اقدامات دفاعی شناخته می‌شود، خود را غذایی ناخوشایند جلوه دهند. بوی تعفن مدفوع، مشک و آب دهان خونینی که از دهان این مارها منتشر می‌شود، ممکن است این تصور را در شکارچیان ایجاد کند که نه با تکه گوشتی تازه، بلکه با لاشه‌ی پوسیده مار مواجه هستند.

بیلیکا می‌گوید: «مارهای چلیپر گولم گراد در شرایط عجیبی هستند. نخست اینکه آن‌ها تحت فشار شدید شکار پرندگان قرار دارند؛ در مرحله‌ی دوم این مارها در مقایسه با اقوام خود در سرزمین اصلی بزرگتر هستند. بزرگ‌بودن تنها زمانی خوب است که فقط با یک شکارچی محدود مانند برخی از پرندگان روبه‌رو باشید.»

محققان به آزمایش ۲۶۳ مار چلیپر در جزیره‌ی گولم گراد پرداختند. آن‌ها روشی را که یک شکارچی ممکن است به طعمه‌ی خود نزدیک شود، بگیرد، نگه دارد و بدنش را بکشد، شبیه‌سازی کردند. از بین این تعداد مار چلیپر، ۱۲۴ مار بدن خود را به مدفوع آغشته کردند و ۲۸ مورد از آن‌ها نیز خون‌ریزی از دهان را که با عنوان «خودخون‌ریزی» یا «خون‌ریزی واکنشی» شناخته می‌شود، انجام دادند.

به‌عقیده‌ی بیلیکا، این شخصیت فردی مارها است که تعیین می‌کند آن‌ها رفتار خودخون‌ریزی را انجام دهند یا خیر. او می‌گوید: «برخی مارها جسورتر و ریسک‌پذیرتر هستند و بیشتر درگیر رفتارهای پرخطر می‌شوند.»

از میان مارهای حاضر در آزمایش، تنها یک مار جوان عمل خودخون‌ریزی را انجام داد که نشان می‌دهد این رفتار در بزرگسالان شایع‌تر است و ممکن است برای مارهای کوچکتر بسیار خطرناک باشد. به‌گفته‌ی بلیکا، مارهای جوان کوچکتر از مارهای بزرگسال هستند و به‌راحتی توسط شکارچیان شکار می‌شوند. این موضوع احتمالا یکی از دلایلی است که آن‌ها از انجام چنین کاری خودداری می‌کنند.

محققان دریافتند مارهای چلیپری که با دفع مشک و مدفوع و همچنین خونریزی دهانی تظاهر به مرگ می‌کنند، زمان کمتری در این حالت می‌مانند. این گروه از مارها به‌طور متوسط ۲ ثانیه کمتر از مارهایی که مرده‌نمایی می‌کنند، در حالت مرگ سپری کردند که نشان می‌دهد این کار مزیت قابل‌توجهی برای بقای آن‌ها به‌شمار می‌رود.

مارهای چلیپر تنها گونه‌ای از حیوانات نیستند که بازی تظاهر به مرگ را انجام می‌دهند. صاریغ‌ ویرجینیایی هم ممکن است در حالت تظاهر به مرگ علاوه بر مدفوع، آب از دهان خود خارج کند که نشان می‌دهد این استراتژی تکاملی در سراسر طیف حیوانات مفید بوده است.