چرا بزرگ‌ترین میمون انسان‌نمای دنیا منقرض شد؟

گیگانتوپیتکوس یا غول‌میمون، بزرگ‌ترین نخستی‌سان شناخته‌شده‌ای که تاکنون روی زمین زندگی کرده است، احتمالاً حدود سه متر قد و بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم وزن داشت. این میمون غول‌پیکر برای هزاران سال در جنگل‌های سرسبز جنوب شرقی آسیا زندگی می‌کرد؛ اما امروزه از آن فقط چند هزار دندان، چهار استخوان فک و یک معمای بزرگ برای دانشمندان باقی مانده است: چگونه این بزرگ‌ترین گونه‌ی میمون انسان‌نمای دنیا منقرض شد؟

محققان در مطالعه‌ای که ۱۰ ژانویه در مجله نیچر منتشر شد، توضیح جدیدی برای علت انقراض گیگانتوپیتکوس یا به اختصار، «گیگانتو» ارائه دادند. مطالعه نشان می‌دهد که در طول هزاران سال، فصول مرطوب و خشک محلی تشدید شد و گیاهان تشکیل‌دهنده‌ی خانه‌ی جنگلی پستانداران غول‌پیکر تغییر کرد.

در چنین وضعیتی، گیگانتوها دیگر نمی‌توانستند غذای مغذی مناسب و کافی برای تقویت بدن غول‌پیکر خود پیدا کنند. این گونه در سازگاری با محیط کند بود و تاوانش را نیز پرداخت. آن‌ها ناپدید شدند، درحالی که اورانگوتان‌ها، خویشاوندان کوچک‌ترشان که وزنشان امروزه به ۹۰ کیلوگرم می‌رسد، با شرایط تازه سازگاری پیدا کردند.

کایرا وستاوی، زمین‌گاه‌شناس از دانشگاه مک‌کواری استرالیا و یکی از نویسندگان مطالعه به‌نقل از ساینتیفیک‌امریکن می‌گوید در زمان انقراض گیگانتو پوشش گیاهان جنگلی هنوز بسیار غنی بود، بنابراین تنها علت انقراض این گونه ازبین‌رفتن جنگل‌ها نبود. بخش بزرگی از تقصیر انقراض بر گردن خود گیگانتو بود.

وستاوی و همکارانش در ابتدا تلاش کردند تا زمان دقیق ناپدید‌شدن گیگانتو از صحنه‌ی تاریخ را مشخص کنند. محققان تکنیک‌های بسیاری را به کار بردند؛ آن‌ها با استفاده از چهار روش برای تاریخ‌یابی رسوبات و دو روش برای تعیین قدمت فسیل‌ها، به مطالعه‌ی ‌دندان‌های کشف‌شده‌ی گیگانتو از ۱۱ غار در چین پرداختند. نتایج نشان داد که این گونه بین ۲۹۵ هزار تا ۲۱۵ هزار سال پیش منقرض شد. محققان با تشخیص زمان دقیق انقراض به یک خط زمانی مشخص برای ادامه‌ی پژوهش رسیدند. وستاوی می‌گوید بدون تاریخ‌یابی دقیق شواهد، صحت سرنخ‌ها تأیید نمی‌شد.

وستاوی و گروهش با یافتن زمان دقیق «پنجره‌ی انقراض»، به تصویر دقیقی از زیست‌بوم محل زندگی گیگانتو در زمان قبل از انقراض و در طول سال‌های انقراض دست یافتند. محققان ذرات گرده‌های موجود در غارها را مطالعه و طبقه‌بندی کردند. آیا این ذرات نمایانگر درختان، درختچه‌ها یا گونه‌های گیاهی مانند سرخس است که اغلب پس از تجربه‌ی اختلال در اکوسیستم به وجود می‌آید؟ همچنین، آن‌ها برای یافتن نشانه‌هایی از تغذیه‌ی گیگانتو، دندان‌های فسیل‌شده را با بررسی الگوهای سایش میکروسکوپی مستقیماً تجزیه‌و‌تحلیل کردند.

در‌حالی که اورانگوتان‌ها می‌توانستند از بالای درخت‌ها غذای خود را برداشت کنند و به علوفه‌ی بیشتری دسترسی داشته باشند، پسرعموهای غول‌پیکر آن‌ها آن‌قدر بزرگ بودند که نمی‌توانستند به راحتی در میان درختان تاب بخورند و بالا بروند، در عوض غذایشان را از روی زمین پیدا می‌کردند. این موضوع به قیمت از‌دست‌رفتن بقای گونه تمام شد. وستاوی می‌گوید گیگانتو در سازگاری کند بود، قادر به انطباق با شرایط جدید نبود، فقط به همان روال قبلی ادامه داد و این روش اصلاً کارساز نبود.

محققان می‌گویند گیگانتو به دلیل انقراض مرموزش مورد توجه قرار گرفت، اما پایداری اورانگوتان‌ها در شرایط متغیر نیز به همان اندازه جالب‌توجه است. آن‌ها می‌افزایند غول‌پیکر بودن هزینه‌ای دارد و بزرگ‌ترین نخستی‌سانی که تا به حال در زمین زندگی کرده، این هزینه را تمام‌و‌کمال پرداخت کرده است. درک علت انقراض این حیوان ممکن است به دانشمندان کمک کند تا از انقراض پسرعموهای کوچک‌تر آن‌ها به دلیل تحولات ناشی‌از فعالیت‌های انسان، جلوگیری کنند.

وستاوی می‌گوید: «حل‌کردن معمای انقراض گیگانتو نقطه‌ی شروع خوبی برای درک علت انقراض گونه‌های خاص و آسیب‌پذیر است؛ حتی می‌توانیم بفهمیم که چرا برخی از گونه‌های خاص انعطاف‌پذیرتر هستند. ما باید بفهمیم که پستانداران به چه دلایلی منقرض می‌شوند.»