آیا آفریقا به دو قاره تقسیم خواهد شد؟

کافت (rift) عظیمی به آرامی درحال شکافتن آفریقا، دومین قاره بزرگ جهان است. این فرورفتگی که به کافت شرق آفریقا معروف است، شبکه‌ای از دره‌ها است که از دریای سرخ تا موزامبیک، در حدود ۳۵۰۰ کیلومتر گسترش یافته است. بنابراین، آیا آفریقا به‌طور کامل شکافته خواهد شد و چه زمانی این اتفاق خواهد افتاد؟

برای پاسخ به سوال فوق باید صفحات تکتونیکی منطقه یعنی بخش‌های بیرون سطح سیاره زمین را بررسی کنیم که می‌توانند با هم برخورد کنند، کوه‌ها را تشکیل دهند یا از هم جدا شوند و حوضه‌های وسیعی را به‌وجود آورند.

به‌گزارش لایوساینس، در امتداد این شکاف عظیم در شرق آفریقا صفحه تکتونیکی سومالی از بخش بزرگ‌تر و قدیمی‌تر قاره که صفحه تکتونیکی نوبین نامیده می‌شود، درحال جدا شدن و حرکت به سمت شرق است (صفحه نوبین صفحه آفریقا نیز نامیده می‌شود). صفحات سومالی و نوبین در بخش شمالی از صفحه عربستان درحال جدا شدن هستند. این صفحات در منطقه عفار اتیوپی با هم برخورد می‌کنند و سیستم کافت Y شکلی را تشکیل می‌دهند.

سینتیا ابینگر، رئیس بخش زمین‌شناسی در دانشگاه تولین آمریکا به لایوساینس گفت کافت شرق آفریقا حدود ۳۵ میلیون سال پیش بین عربستان و شاخ آفریقا در بخش شرقی این قاره تشکیل شد. این شکاف به‌تدریج به سمت جنوب گسترس پیدا کرد و ۲۵ میلیون سال پیش به شمال کنیا رسید. کافت مذکور از دو مجموعه موازی از شکستگی‌ها در پوسته زمین تشکیل شده است. کافت شرقی از اتیوپی و کنیا می‌گذرد، درحالی‌که کافت غربی به شکل کمانی از اوگاندا به مالاوی می‌رسد. شاخه شرقی خشک است، درحالی‌که شاخه غربی در مرز جنگل‌های بارانی کنگو قرار دارد.

وجود کافت‌های غربی و شرقی و کشف مناطق دریایی زمین‌لرزه و آتشفشان‌ها نشان می‌دهد که آفریقا به آرامی در امتداد چندین خط درحال شکافته شدن است (درمجموع با سرعت بیش از ۶٫۳۵ میلی‌متر در سال). به‌گفته‌ی کن مک‌دونالد، استاد بازنشسته علوم زمین در دانشگاه کالیفرنیا سانتا باربارا، درحال‌حاضر سرعت شکافته شدن بسیار پایین و نزدیک سرعت رشد ناخن‌های پا است.

کافت شرق آفریقا به احتمال زیاد به دلیل جریان گرمایی که از استنوسفر (بخش بالایی گرم‌تر و ضعیف‌تر گوشته زمین) بین کنیا و اتیوپی بالا می‌آید، شکل گرفته است. گرما موجب انبساط و بالا آمدن پوسته روی استنوسفر و شکسته شدن سنگ‌های قاره‌ای شکننده شده است. این امر فعالیت آتشفشانی و تشکیل کوه‌هایی مانند کلیمانجارو، بزرگ‌ترین کوه آفریقا را در پی داشته است.

دراین‌باره که آفریقا چگونه ممکن است شکافته شود، ایده‌های مختلفی وجود دارد. در یک سناریو قسمت بزرگی از صفحه سومالی از بقیه قاره آفریقا جدا می‌شود و دریایی بین آن‌ها تشکیل می شود. توده خشکی جدید شامل سومالی، اریتره، جیبوتی و بخش‌های شرقی اتیوپی، کنیا، تانزانیا و موزامبیک خواهد بود. طبق سناریوی دیگر، فقط شرق تانزانیا و موزامبیک از آفریقا جدا می‌شوند.

به‌گفته‌ی ابینگر، این احتمال وجود دارد که کافتی که در اتیوپی و کنیا وجود دارد، شکافته شود و طی یک تا پنج میلیون سال آینده، صفحه سومالی جدیدی را ایجاد کند. اگرچه به‌گفته‌ی او، آفریقا ممکن است به دو قسمت تقسیم نشود. نیروهای زمین‌شناسی محرک شکافته شدن ممکن است آن‌قدر کند عمل کنند که نتوانند صفحات سومالی و نوبین را جدا کنند.

براساس مروری که سال ۲۰۲۲ در مجله‌ی GSA Today منتشر شد، یکی از نمونه‌های قابل‌توجه از شکاف ناموفق در جهان کافت میان‌قاره‌ای است که در ناحیه‌ی شمال غرب میانه آمریکای شمالی به شکل منحنی امتداد پیدا کرده است.

شاخه شرقی کافت شرق آفریقا کافتی ناموفق است، اگرچه شاخه غربی هنوز فعال است. مک‌دونالد گفت: «آنچه نمی‌دانیم، این است که آیا سرعت شکافتن به همین صورت ادامه پیدا خواهد کرد تا درنهایت حوضه اقیانوسی مانند دریای سرخ را ایجاد کند و سپس به چیزی مانند نسخه کوچک‌تری از اقیانوس اطلس تبدیل شود یا اینکه ممکن است شکافته شدن قاره آفریقا متوقف شود؟»