زلزله ترکیه - سوریه؛ آنچه دانشمندان می‌دانند

زلزله‌ای با شدت ۷٫۸ ریشتر، جنوب شرقی ترکیه و بخش‌هایی از سوریه را در ساعت‌های اولیه‌ی بامداد ۶ فوریه لرزاند. براساس تازه‌ترین آمار، بیش از ۱۱ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند و هزاران نفر مجروح شده‌اند. این حادثه همچنین با زمین‌لرزه‌ای ۷٫۵ ریشتری در حدود ۹ ساعت بعد و بیش از ۲۰۰ پس‌لرزه همراه بود.

زلزله و پس‌لرزه‌های آن ساختمان‌ها را با خاک یکسان کردند و نجات‌دهندگان را وادار کردند سنگ‌های بتنی را برای نجات جان بازمانده‌ها حفاری کنند. آمار مرگ‌ومیر همچنان رو به افزایش است. در این راستا، مجله‌ی نیچر با چهار پژوهشگر درباره‌ی فعالیت‌های زلزله‌خیز منطقه و پیش‌بینی روزهای آینده گفتگو کرد که در این مقاله به آن می‌پردازیم.

بخش زیادی از ترکیه در صفحه‌ی آناتولی بین دو گسل اصلی واقع شده است: گسل آناتولی شمالی و گسل آناتولی شرقی. به گفته‌ی دیوید روتری، زمین‌شناس دانشگاه اپن در میلتون کینز بریتانیا، صفحه‌ی تکتونیکی شبه‌جزیره‌ی عربستان که سوریه را هم دربردارد به سمت شمال در حرکت است و با لبه‌ی جنوبی اوراسیا برخورد می‌کند که باعث فشرده‌شدن ترکیه به سمت غرب می‌شود. ترکیه هر سال تقریبا دو سانتی‌متر در راستای گسل آناتولی شرقی به سمت غرب حرکت می‌کند. حالا نیمی از طول این گسل با زلزله فعال شده است.

سیهون پوسکولچو، زلزله‌شناس و هماهنگ‌کننده‌ی بنیاد زلزله‌ی ترکیه در استانبول می‌گوید مردم ترکیه از آسیب‌پذیری خود نسبت به زلزله آگاه هستند. پوسکولچو که هفته‌ی گذشته کارگاه‌هایی را با موضوع آگاهی درباره‌ی زلزله در شهرهای آدانا، تارسوس و مرسین و مناطقی از غرب ترکیه برگزار کرد، معتقد است وقوع این حادثه عجیب نیست.

مرکز زمین‌لرزه‌ی اصلی در فاصله‌ی ۲۶ کیلومتری از شهر نورداغی در استان غازی عینتاب در عمق ۱۷٫۹ کیلومتری قرار دارد. زلزله‌ی ۷٫۵ ریشتری هم تقریبا در ۴ کیلومتری جنوب شرق اکینزو در استان قهرمان مرعش رخ داد.

مرگ‌ومیرهای ناشی از زلزله، اغلب براثر سقوط آجر و مصالح ساختمانی رخ می‌دهند. به نقل از سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده بسیاری از افراد ساکن ترکیه که تحت تأثیر زلزله قرار گرفتند در ساختمان‌هایی زندگی می‌کنند که به دلیل چارچوب‌های بتنی کم ارتفاع و مصالح آجری بدون اتکا به‌شدت در برابر زمین‌لرزه آسیب‌پذیر هستند.

بر اساس پژوهشی که آرزو ارسلان کلام از دانشگاه فنی مهندسی آنکارا در ماه مارس گذشته در مجله‌ی Soil Dynamics and Earthquake Engineering منتشر کرد، مرکز شهر غازی عینتاب از زلزله‌ای با شدت ۶٫۵ ریشتر، خرابی متوسط تا شدید را تجربه خواهد کرد. دلیل این خسارت هم می‌تواند ساختمان‌های کم‌ارتفاع آجری باشد که در فاصله‌ی بسیار نزدیکی از یکدیگر ساخته شده‌اند.

در سال ۱۹۹۹، زلزله‌ای ۷٫۴ ریشتری ۱۱ کیلومتری جنوب شرق ازمیت ترکیه را لرزاند و به مرگ بیش از ۱۷ هزار نفر و بی‌خانمانی بیش از ۲۵۰ هزار نفر انجامید. پس از این تراژدی، دولت ترکیه کدهای ساخت‌وساز جدید و سیستم بیمه‌ی اجباری زلزله را راه‌اندازی کرد. با این‌حال به گفته‌ی مصطفی اردیک، مهندس عمران دانشگاه بغازیچی، بسیاری از ساختمان‌هایی که در این هفته تحت تأثیر زلزله قرار گرفتند پیش از سال ۲۰۰۰ ساخته شده‌ بودند.

وضعیت در سوریه بدتر است. جایی که بیش از یازده سال جنگ داخلی باعث شده پیاده‌سازی استانداردهای ساخت‌وساز غیرممکن شود. زلزله مناطق شمال غربی سوریه را لرزاند و ساختمان‌های حلب و ابوطلحه را با خاک یکسان کرد. برخی ساختمان‌های جنگ‌زده در سوریه با استفاده از مواد کم‌کیفیت و به‌نوعی «مواد در دسترس» بازسازی شده بودند. به همین دلیل آسیب‌پذیری آن‌ها نسبت به ساختمان‌های پرهزینه‌تر بیشتر بود.

پژوهشگرها می‌گویند مردم باید خود را برای زلزله‌ها و پس‌لرزه‌های بیشتر و همچنین بدتر شدن وضعیت آب‌وهوا آماده کنند. به گفته‌ی ایلان کلمان، پژوهشگر فاجعه و سلامت از کالج لندن، احتمال پس‌لرزه‌های بزرگ که به خرابی‌های بیشتر بینجامند در ماه‌ها و هفته‌های آینده بالا است. همچنین وضعیت هوا نشان می‌دهد دماهای این منطقه به زیر سطح انجماد رسیده‌اند و شاید افرادی که نجات پیدا کنند براثر سرما جان خود را از دست بدهند.