خشک‌سالی عامل انحطاط تمدن مایاها بود

تمدن مایاها یکی از درخشان‌ترین و پیشرفته‌ترین تمدن‌های روی کره‌ی زمین بود؛ اما ظاهراً حتی قبل از ورود اولین اروپایی‌ها در قرن شانزدهم به سرزمین‌ مایاها، اوضاع چندان بر وفق مراد نبود. به‌نقل از مجله‌ی کوسمو، شهر مایاپان که در فاصله‌ی ۴۰ کیلومتری جنوب‌شرقی شهر کنونی مریدا در مکزیک قرار دارد، روزگاری پایتخت سیاسی و فرهنگی تمدن مایا در شبه‌جزیره یوکاتان بود.

شهر مایاپان با وجود هزاران بنای مستحکم و معبدهای دیدنی در دوران اوج بین ۱۵ تا ۱۷ هزار نفر جمعیت داشت. مایاپان که در حوالی قرن سیزدهم میلادی بنا شده بود، نهایتاً پس از سرنگونی حاکمان مستبد خود در سال ۱۴۵۰م، کاملاً رها شد تا به شهری متروکه تبدیل شود.

حال دقیقاً چه عاملی باعث انحطاط امپراتوری مایا شد؟ محققان اخیراً در پژوهشی فرارشته‌ای که حدود ۸۰۰ سال تاریخ مایاها را دربر می‌گیرد، خشک‌سالی را دلیل فروپاشی تمدن مایاها عنوان کرده‌اند.

معبد کوکولکان در شهر مایاپان، پایتخت امپراتوری مایا.

ساینس‌آلرت در گزارش خود عنوان می‌کند که تغییرات آب‌وهوایی و خشک‌سالی باعث ناآرامی و آشوب‌هایی شد که نهایتاً به فروپاشی شهر باستانی مایاپان ختم شدند. یافته‌های اخیر که در نشریه‌ی مجله‌ی نیچر کامیونیکیشنین گزارش شدند، حاصل همکاری تیمی از محققان از دانشگاه‌ نیو‌ساوت‌ولز استرالیا و دانشگاه کالیفرنیا در ایالات متحده و دانشگاه کمبریج در بریتانیا بودند.

این تیم تحقیقاتی که از سوابق پیش از استعمار استفاده کرده‌اند، توانستند تأثیر مهلک تغییرات آب‌وهوایی بر مایاها را روشن کنند. به‌عقیده‌ی محققان، خشک‌سالی موجب درگیری‌های داخلی و درنتیجه، انحطاط حکومت شده است. پس‌ازآن، مردم برای گریز از شرایط بحرانی به شهرها و دهکده‌های کوچک‌تر و امن‌تر کوچ کرده‌اند. پژوهش اخیر نه‌تنها توانسته است زوایای تازه‌ای از تاریخچه پرفرازونشیب قوم مایا را آشکار کند؛ بلکه نقشی هشداردهنده نیز دارد و نشان می‌دهد که تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند به‌سرعت حتی مستحکم‌ترین و مرفه‌ترینِ تمدن‌ها را زیر فشار خود به انحطاط بکشاند.

محققان در بخشی از مقاله‌شان نوشته‌اند: «اطلاعات ما حاکی از آن است که درگیری‌ها و نزاع‌های داخلی به‌‌طرز چشمگیری شدت گرفته است.» مدل‌سازی خطی نیز از تأثیر متقابل درگیری‌ها و خشک‌سالی در بین‌ سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۵۰۰م خبر می‌دهد. محققان درادامه افزوده‌اند که خشک‌سالی حتی در درازمدت باعث اختلاف‌هایی درون حاکمیت شده است.

این تیم تحقیقاتی در ابتدا سوابق تاریخی متعددی را بررسی کردند که شامل تغییر جمعیت، رژیم غذایی و شرایط آب‌وهوایی می‌شد. آن‌ها درادامه در سوابق موجود از بقایای انسانی به‌دنبال علائم جراحت‌های عمیق (نشانه‌ی نزاع‌ها و درگیری‌ها) گشتند. محققان پس‌ازآن متوجه رابطه‌ی مستقیم بین افزایش بارندگی و افزایش جمعیت در منطقه و درمقابل، کاهش بارندگی و افزایش درگیری‌ها شدند. آن‌ها تصور می‌کنند خشک‌سالی طولانی در سال‌های ۱۴۰ تا ۱۴۵۰م به رهاشدن شهر مایاپان منجر شد.

مایاها برای گریز از شرایط بحرانی به شهرها و دهکده‌های کوچک‌تر و امن‌تر کوچ کردند.

در آخرین گور دسته‌جمعی که قبل از متروکه‌شدن مایاپان حفر شده، بسیاری از اجساد به اعضای خانواده سلسله‌ی کوکوم (خاندان حاکم مایاپان) تعلق داشتند. ظاهراً این مرگ‌ جمعی پایانی خونین بر اختلاف‌ فزاینده‌ی بین طبقه‌ی حاکم و مدت‌ها ناآرامی اجتماعی بود.

محققان در همین زمینه نوشتند: «یافته‌های ما از فروپاشی حکومت مایاپان بین سال‌های ۱۴۴۱ و ۱۴۶۱م خبر می‌دهد. دلیل این سقوط و فروپاشی چیزی نبود جز درگیری‌های داخلی ناشی از رقابت و جاه‌طلبی‌ برای دستیابی به قدرت. بسیاری از این رویدادها که در حافظه‌ی مردم یوکاتان به‌جای مانده، وارد اسناد مکتوب اوایل دوره‌ی استعمار نیز شدند.»

محققان به تداوم تمدن مایا با وجود این مشکلات نیز اشاره کرده‌اند. درواقع، کسانی که شهر مایاپان را رها کرده بودند، بعدا به شهرها و دهکده‌های دیگر رفتند و سنت‌های اقتصادی و اجتماعی و مذهبی خود را تا شروع حکومت امپراتوری اسپانیا برپا نگه داشتند. سرانجام، داستان‌هایی ازاین‌دست از تاریخ بشر که میلیون‌ها نفر با بحران آب‌وهوایی خودساخته دست‌وپنجه نرم می‌کنند، می‌تواند برای اوضاع فعلی بسیار درخورتأمل باشد.