پروانه‌ها میان گل‌ها پرواز می‌کنند و بسیار دوست‌داشتنی به نظر می‌رسند؛ ولی بعضی از آن‌ها ممکن است کشنده‌تر از چیزی باشند که فکر می‌کنید. طبیعت‌شناسان به‌تازگی دریافته‌اند چندین گونه از پروانه‌های علفِ شیر (شه‌پروانه‌ایان) با خشونت تمام، شیره لاروهای گونه خود را می‌مکند تا به آلکالوئید‌های سمی درون آن دست پیدا کنند.
این رفتار در مقاله‌ای در نشریه Ecology شرح داده شده است. نویسندگان این مقاله می‌گویند تاکنون چنین رفتاری در میان سایر پروانه‌ها یا حشرات دیگر در قبال هم‌نوعان خود گزارش نشده است. تغذیه پروانه‌ها از ملخ‌ها که حاوی آلکالوئید‌های سمی هستند پیش‌تر دیده شده بود؛ ولی تاکنون کسی سرقت این ترکیبات توسط پروانه‌های بالغ از خویشاوندان خودشان را گزارش نکرده است.
دانشمندان کلمه‌ای برای توصیف این رفتار سمی نداشتند؛ بنابراین نویسندگان این مقاله عبارت کلپتوفارماکوفاژی (Kleptopharmacophagy) را برای آن پیشنهاد داده‌اند. این عبارت ترکیبی از Klepto به معنی سرقت، Pharmaco به معنی دارو و Phagy به معنی خوردن و بلعیدن است و اشاره به سرقت و خوردن مواد مفید از بدن موجودی دیگر با هدفی غیر از تغذیه دارد.
این کشف در دسامبر ۲۰۱۹انجام شد؛ زمانی که دو دوست به ذخیره‌گاه طبیعی تانگکوکو باتوانگاس در بخش شمالی جزیره سولاوسی اندونزی سفر کردند. یی‌کای تی، دانشجوی آبزی‌شناسی در دانشگاه سیدنی و مؤسسه تحقیقاتی موزه استرالیا و وی سونگ، طبیعت‌شناس سنگاپوری، در پی علاقه مشترکشان به پروانه‌ها و عکاسی ماکرو، تعطیلات را در ذخیره‌گاه به عکاسی از مجموعه حیرت‌انگیز پروانه‌های جزیره گذراندند.
بسیاری از پروانه‌های مورد علاقه این دو از خانواده پروانه‌های علف‌شیر بودند. این خانواده شامل ۳۰۰ گونه مختلف، از جمله گونه مشهور پروانه شهریار است که همگی برای شکارچیان سمی هستند. آن‌ها بیشتر مواد سمی خود را با تغذیه از گیاهان غنی از آلکالوئید به دست می‌آوردند و با رنگ‌های خیره‌کننده و جذابشان به شکارچیان هشدار می‌دهند.
در روز اول سفر، آن‌ها به یک منطقه جنگلی در حاشیه ساحل رسیدند و خود را در معدن پروانه‌ها یافتند. صد‌ها پروانه علف‌شیر از گونه‌های مختلف دور یک محدوده پوشیده از گیاه در نزدیکی بستر جنگل در حال پرواز بودند؛ منظره‌ای که حتی در این ذخیره‌گاه غنی هم کمیاب بود.
سونگ و تی که از دیدن این منظره به شوق آمده بودند، ساعت‌ها مشغول عکاسی از حشرات شدند. آن‌ها در پایان روز هنگام مرور تصاویر، متوجه رفتاری عجیب و شیطانی شدند. پس از دیدن این تصاویر، سونگ و تی دو روز بعد را به ثبت جزئیات این ولع ترسناک در همان محدوده سپری کردند. سانگ می‌گوید: «به نظر ما این مورد خیلی جذاب بود.»
پروانه‌های علف‌شیر در حال مکیدن شیره لاروهای زنده یا مرده
سانگ و تی ساعت‌ها به تماشای هفت گونه مختلف از پروانه‌های علف‌شیر، مانند روحِ بلانکارد و پروانه بَبری پرداختند. آن‌ها بدن لاروهای زنده یا مرده را با خشونت تمام با پنجه‌های قدرتمند روی پاهایشان می‌خراشیدند تا شیره درونشان از آن‌ها خارج شود و سپس آن را بنوشند. این رفتار را نمی‌توان نوعی شکار در نظر گرفت؛ زیرا بسیاری از لارو‌ها از این حملات جان سالم به در می‌برند.
همچنین آن‌ها مشاهده کردند پروانه‌ها رفتار مشابهی با برگ‌های گیاهان حاوی آلکالوئید‌های سمی انجام می‌دهند. لاروهای پروانه‌ی علف‌شیر نیز با تغذیه از برگ‌های حاوی آلکالوئید‌های پیرولیزیدین، خود را برای شکارچیان غیر قابل خوردن می‌کنند.
پروانه‌های علف‌شیر در حال خراشیدن برگ‌ها
تغذیه مداوم از آلکالوئید‌های پیرولیزیدین برای پروانه‌های علف‌شیر نر بسیار بااهمیت است. این آلکالوئید‌ها از اجزای فرومون‌های جفت‌گیری و هدایای ازدواج (Nuptial gifts) هستند که شامل قطرات اسپرم و مواد مغذی است که جنس نر حین جفت‌گیری وارد شکم جنس ماده می‌کند. از میان تمام پروانه‌هایی که سونگ و تی در حال خراشیدن برگ‌ها و لارو‌ها مشاهده کردند، فقط یک مورد ماده بود. این تأییدی بر نظریه محققان است که علت حملات پروانه‌های علف‌شیر به لارو‌ها را آلکالوئید‌های سمی درون بدن قربانی می‌دانند.؛ اما تحقیقات بیشتری برای تأیید این موضوع نیاز است.
دیوید لامن، نویسنده همکار این مقاله و حشره‌شناس و استاد سیتی‌کالج نیویورک، می‌گوید: «یکی از آزمایش‌های تعیین‌کننده در این مورد، بررسی و تأیید انتقال این ترکیبات از لارو به بدن پروانه مهاجم است.»
به نظر تی، تهاجم پروانه‌ها به لارو‌ها پدیده‌ای غیر عادی نیست.
دکتر کلینت پنیک، استادیار دانشگاه ایالتی کنساو در جورجیا که زندگی اجتماعی حشرات را مطالعه می‌کند و در این مطالعه شرکت نداشته است، در تأیید این نظر می‌گوید:
سونگ و تی از حشره‌دوستان در سراسر جهان دعوت کرده‌اند تا نمونه‌های بیشتری از کلپتوفارماکوفاژی پروانه‌ها بیابند و تصاویر این رفتار را با آن‌ها از طریق آدرس ایمیل Hungrymilkweed[@]gmail.com به اشتراک بگذارند.
پس از مطالعه این مطلب، چه حسی نسبت به پروانه‌ها دارید؟ احساستان را با زومیت در بخش دیدگاه‌ها در میان بگذارید.
نظرات