زنگ خطر خشکسالی در اروپا؛ داده‌های ماهواره‌ای از بحران آب در قاره سبز خبر می‌دهند

تحلیلی تازه بر اساس دو دهه داده‌های ماهواره‌ای، نشان می‌دهد بخش‌های وسیعی از منابع آبی اروپا در حال خشک‌شدن هستند و هشدار جدی برای ذخایر آب شیرین در جنوب و مرکز قاره، از اسپانیا و ایتالیا تا لهستان و بخش‌هایی از بریتانیا، صادر شده است.

دانشمندان کالج دانشگاهی لندن (UCL) با همکاری گروه مطالعات حوزه آبخیز و روزنامه‌ی گاردین، داده‌های مربوط به سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۴ از ماهواره‌هایی که تغییرات میدان گرانشی زمین را ردیابی می‌کنند، مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار داد.

از آنجایی که آب سنگین است، جابه‌جایی آب‌های زیرزمینی، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، رطوبت خاک و یخچال‌ها در سیگنال‌ها نمایان می‌شود و به ماهواره‌ها امکان می‌دهد تا به‌نحو مؤثر میزان آب ذخیره‌شده را اندازه‌گیری کنند.

یافته‌ها نشانگر عدم تعادل شدید هستند: شمال و شمال غرب اروپا، به‌ویژه اسکاندیناوی و بخش‌هایی از بریتانیا، مرطوب‌تر شده‌اند، در حالی که جنوب و جنوب شرق قاره، شامل اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، سوئیس، آلمان، رومانی و اوکراین، در حال خشک‌شدن هستند.

دانشمندان روند فعلی را یکی از پیامدهای واضح تغییرات اقلیمی می‌دانند. محمد شمس‌الضحا، استاد بحران آب در کالج دانشگاهی لندن، یافته‌های تازه را «زنگ هشدار» برای سیاستمداران می‌خواند و می‌گوید: «روند داده‌های ذخایر آب زمینی با داده‌های اقلیمی کاملاً همخوانی دارد. دیگر صحبت از محدودسازی گرمایش به ۱٫۵ درجه نیست؛ احتمالاً به سمت ۲ درجه حرکت می‌کنیم و پیامدهای آن را به وضوح می‌بینیم.»

آب‌های زیرزمینی معمولاً در برابر تغییرات اقلیمی مقاوم‌تر هستند، اما بارش‌های شدید کوتاه‌مدت اغلب به رواناب و سیلاب تبدیل می‌شوند و نفوذ به زمین کاهش می‌یابد. این موضوع در جنوب شرق انگلستان، جایی که حدود ۷۰ درصد آب عمومی از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود، چالش‌های جدی ایجاد کرده است.

براساس داده‌های آژانس محیط زیست اروپا، برداشت آب کل در اتحادیه اروپا بین ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ کاهش یافته، اما برداشت آب زیرزمینی ۶ درصد افزایش یافته که بخش عمده آن به تأمین آب عمومی و کشاورزی مربوط می‌شود. این منابع حیاتی ۶۲ درصد از آب عمومی و ۳۳ درصد از نیازهای کشاورزی کشورهای عضو را تأمین می‌کنند.

هانا کلوک، استاد هیدرولوژی در دانشگاه ریدینگ، این روند بلندمدت را نگران‌کننده می‌داند و هشدار می‌دهد: «اگر بهار و تابستان آینده در انگلستان بارش کافی نداشته باشیم، پیامدهای شدیدی را خواهیم داشت و محدودیت‌های آب زندگی همه را سخت می‌کند.» دولت بریتانیا ساخت مخازن جدید را وعده داده، اما به گفته‌ی کلوک، چنین راه‌حل‌هایی دهه‌ها زمان می‌برد و فوریت مشکل را برطرف نمی‌کند. او بر بازیافت آب، کاهش مصرف و استفاده از راهکارهای مبتنی بر طبیعت تأکید دارد.

شمس‌الضحا در پایان هشدار می‌دهد خشک‌شدن اروپا پیامدهای گسترده‌ای برای امنیت غذایی، کشاورزی و اکوسیستم‌ها، به‌ویژه زیستگاه‌های وابسته به آب زیرزمینی خواهد داشت. کاهش ذخایر اسپانیا نیز می‌تواند مستقیماً بر بریتانیا که به واردات میوه و سبزیجات از این کشور وابسته است، تأثیر بگذارد.

آثار تغییرات اقلیمی که زمانی محدود به کشورهای آسیا و آفریقا به نظر می‌رسید، اکنون اروپا را نیز به‌وضوح هدف قرار داده است. این بحران جهانی، یادآور شرایطی است که در ایران در حال وقوع است. در حال حاضر، تهران با اجرای برنامه‌ی سهمیه‌بندی آب در تلاش برای اجتناب از «روز صفر» است؛ لحظه‌ای که دیگر هیچ قطره‌ای از آب در شیرهای آب شهری جریان نخواهد داشت.