اپل در چین؛ بلندای سودآوری نماد سرمایه‌داری در سرزمین سانسور و نظارت

گوئیانگ شهری در استانی کوهستانی و فقیرنشین در جنوب غربی چین است که در حومه‌ی آن کارگران با کلاه‌های ایمنی آخرین ظریف‌کاری‌ها را روی یک ساختمان سفید به طول ۴۰۰ متر با تعداد کمی پنجره انجام دادند که با دیوارهای بلند احاطه شده است. تابلوی کوچکی در آن حوالی و جدا از پرچم‌های اپل و چین نصب شده است که هدف پروژه را بازگو می‌کند.

داخل این سازه، اپل در حال راه‌اندازی پایگاه داده‌ای است تا داده‌های شخصی مشتریان چینی خود را روی سرورهایی ذخیره کند که توسط یک شرکت دولتی چینی اداره می‌شود.

مدیرعامل اپل، تیم کوک، همواره تأکید دارد که محل نگه‌داری داده‌های کاربران امن است؛ اما کنترل مرکز داده در گوئیانگ که اپل امیدوار است تا ماه آینده به بهره‌برداری برسد و دیگر مرکز داده در منطقه مغولستان داخلی، به دولت چین واگذار شده است.

کارمندان دولت چین به‌صورت حضوری کامپیوترها را مدیریت می‌کنند. از سویی دیگر، ظاهرا اپل فناوری رمزنگاری خود را پس از آنکه چین اجازه‌ی استفاده از آن را صادر نکرده، کنار گذاشته است. همچنین کلیدهای دیجیتال که قفل اطلاعات موجود در آن کامپیوترها را باز می‌کنند، در داخل مرکز داده نگه‌داری می‌شود.

اسناد داخلی اپل که توسط نیویورک تایمز بررسی شدند و مصاحبه‌های انجام‌شده با ۱۷ کارمند کنونی و سابق اپل و مشورت با ۴ کارشناس امنیتی، به‌علاوه‌ی پرونده‌هایی که هفته‌ی گذشته در دادگاه در ایالات متحده تشکیل شدند، همگی حکایت از توافقاتی دارند که کوک با چین و به ازای انجام تجارت در این کشور به امضا رسانده است.

دو دهه قبل تیم کوک، مدیر عملیات وقت اپل، برنامه‌ی ورود اپل به کشور چین را رهبری می‌کرد؛ حرکتی که موجب شد اپل جایگاه باارزش‌ترین شرکت دنیا را به دست آورد و درنتیجه او را به‌عنوان جانشین شایسته‌ی استیو جابز مطرح کرد. اپل در حال حاضر، تقریبا تمام محصولاتش را در چین مونتاژ و یک‌پنجم سودش را در این منطقه  کسب می‌کند؛ اما همان‌طور که کوک توانسته راهی پیدا کند که چین برای اپل کار کند، چین نیز در مقابل اپل را مجبور کرده است تا برای دولت این کشور کار کند.

تیم کوک همیشه درباره‌ی تعهدات اپل و خط قرمزهای این غول فناوری در مورد آزادی‌های مدنی و حفاظت از حریم شخصی کاربران بیانیه‌های رسمی و غیررسمی منتشر می‌کند؛ اما او برای حفظ جایگاه اپل، طرف قانون‌گذاران چینی را گرفته و شرکتش داده‌های مشتریان چینی محصولاتش را در معرض خطر قرار داده است و با دولت چین برای سانسور محتوای اپ‌استور نهایت همکاری را دارد. حتی در اقدامی غیر قابل باور بعد از شکایت کارمندان چینی بخش «Designed by Apple in California» را از عبارت نوشته‌شده در قاب پشتی آیفون حذف کرد.

درخواست‌های شی جین پینگ، رهبر چین، از شرکت‌های غربی در حال افزایش است و تیم کوک در موارد مختلف در برابر انتظارات وی مقاومت نشان داده است؛ اما بر اساس مصاحبه با تعدادی از کارمندان سابق و کنونی شرکت اپل، درنهایت تیم کوک تسلیم شده و موافقت خود را با برنامه‌ی ذخیره‌ی داده‌های مشتریان چینی روی سرورهای داخلی چین و سانسور شدید اپلیکیشن‌‌ها اعلام کرده است.

نیکلاس بلکین، مدیر عفو بین‌الملل در آسیا، می‌گوید:

اپل به‌عنوان چرخ‌دنده‌ای مؤثر در ماشین سانسور دولت عمل می‌کند که نسخه‌ی کنترل‌شده‌ای از اینترنت را برای کاربران چینی ارائه می‌دهد. اگر رفتار دو طرف را زیر نظر بگیرید، خواهید دید که هیچ مقاومتی از سوی اپل مشهود نیست. هیچ تاریخچه‌ای از ایستادگی بر ارزش‌هایی که اپل خود را به آن‌ها متعهد می‌داند نمی‌توان یافت.

کوک افسونی متملقانه در چین دارد و به‌صورت مرتب و سیاستمدارانه به ملاقات با رهبران چین می‌رود. او در یک سفر کوتاه در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) از شهر ممنوعه دیدن کرد و به ملاقات یک استارتاپ رفت و درباره‌ی سفر خود روی شبکه‌ی اجتماعی چینی ویبو پستی منتشر کرد.

در پشت پرده‌، اپل امپراطوری وسیعی ساخته است که به‌عنوان ابزاری قدرتمند در اختیار عملیات سانسور در چین عمل می‌کند. کارمندان و برخی نرم‌افزارها اجازه دارند که اپلیکیشن‌هایی که با معیارهای دولتی سازگاری ندارند را گزارش کنند تا از ادامه فعالیتشان جلوگیری شود.

طبق بررسی‌های نیویرک تایمز، ده‌ها هزار اپلیکیشن در طی چند سال گذشته از اپ‌استور چین حذف شدند. این اپلیکیشن‌ها اغلب شامل، اپلیکیشن‌های خبری، شبکه‌های اجتماعی رمزنگاری‌شده، اپلیکیشن‌های مرتبط با دالای لاما و... می‌شوند.

بر اساس کارشناسان امنیتی و مهندسان اپل، این شرکت همچنین طبق توافقنامه‌ی تأییدشده توسط طرفین در پایگاه داده‌ی خود، نمی‌تواند دسترسی به اطلاعات شخصی میلیون‌ها کاربر چینی نظیر، ایمیل‌ها، عکس‌ها، اسناد، مخاطبان و موقعیت مکانی را از دولت چین سلب کند.

اپل در پاسخ به این اخبار گفت:

ما به‌هیچ‌عنوان درباره‌ی امنیت کاربران یا امنیت داده‌های آن‌ها نه‌تنها در چین بلکه در هیچ جا با هیچ دولتی مصالحه نمی‌کنیم.

در بیانیه‌ی اپل آمده است که این شرکت طبق قوانین چین عمل می‌کند و تمام تلاش خود را خواهد کرد که امنیت داده‌های مشتریان خود را تأمین کند. سخنگوی اپل همچنین افزود که شرکت همچنان کلید امنیتی داده‌ها را در اختیار دارد و از پیشرفته‌ترین فناوری رمزنگاری برای داده‌ها استفاده می‌کند. درباره‌ی حذف اپلیکیشن‌ها از اپ‌استور نیز گفته می‌شود فقط به‌منظور تخطی نکردن از قوانین چین اقدام به‌ حذف می‌کند.

کوک پیشنهاد مصاحبه درباره‌ی این موضوع را رد کرد و در انظار عمومی گفت با بیشتر قوانین چین مخالف است؛ اما جهان با حضور اپل در چین وضعیت بهتری دارد.

تیم کوک در کنفرانسی در چین در سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۶) گفت:

گزینه‌های شما این است: آیا کاری می‌کنید؟ یا فقط در کنار گود می‌نشینید و فریاد می‌کشید که «لنگش کن»؟ من به‌شخصه معتقدم که باید خودی نشان داد و کاری کرد. شما وارد گود می‌شوید، چون نشستن در کنار گود کاری از پیش نمی‌برد.

اپل ارسال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳)  داگ گاتری، رئیس سابق دانشکده‌ی کسب‌وکار دانشگاه جرج واشنگتن را استخدام کرد تا به این شرکت در راستای مطالعه‌ی چین کمک کند؛ زیرا او سال‌ها مطالعات دانشگاهی خود را بر این کشور متمرکز کرده بود. یکی از نخستین پروژه‌های تحقیقاتی او درباره‌ی خط تولید چینی اپل بود که شامل میلیون‌ها کارگر و هزاران مزرعه و صدها تأمین‌کننده می‌شد. دولت چین نیز تمامی پیش‌نیازهای لازم برای سر گرفتن این همکاری فراهم کرده است. ازجمله راه‌سازی، استخدام کارگر و ساخت کارخانه و مزارع انرژی و سکونتگاه کارگران از اقدامات دولت چین هستند.

طبق نتایجی که گاتری گرفت، هیچ کشوری نمی‌تواند چنین زیرساخت‌هایی را برای اپل فراهم کند. اپل هرساله ۵۵ میلیارد دلار از این منطقه سودآوری دارد، مبلغی که هیچ شرکت آمریکایی دیگری نمی‌تواند در چین به‌ دست آورد. دولت چین در ابتدا شاید امتیازاتی به شرکت آمریکایی داد؛ اما کم‌کم با وضع قوانین توانست اهرم فشار روی اپل را به دست بگیرد و زمانی‌که نقشه‌ی دومی برای اپل وجود ندارد، دولت چین درخواست‌های خود را مطرح می‌کند.

گاتری می‌گوید:

رابطه‌ی چین و اپل برای مسئولان چینی دیگر درباره‌ی این نیست که اپل چه مقدار سرمایه وارد چین می‌کند؟ این رابطه اکنون وارد فاز جدیدی شده است و حالا مسئولان چینی به اپل می‌گویند: «درازای حضورت چه چیزی به ما می‌دهی؟»

در نوامبر ۲۰۱۶ (آبان ۱۳۹۵) دولت چین قانونی تصویب کرد که بر اساس آن تمام اطلاعاتی شخصی و داده‌های مهمی که در چین جمع‌آوری می‌شوند باید در چین ذخیره شوند.

این قانون خبر بدی برای اپل بود که همیشه به‌عنوان برندی شناخته می‌شد که هرگز اطلاعات شخصی کاربرانش را در دسترس دولت‌ها قرار نمی‌دهد. درحالی‌که اپل مرتب به دستور دادگاه برای دسترسی به داده‌های برخی مشتریان پاسخ می‌داد، کوک درخواست اف‌بی‌آی برای باز کردن آیفون تروریستی که ۱۴ نفر را در کالیفرنیا کشته بود، رد می‌کرد.

مشاوران چینی اپل به کوک هشدار دادند که دولت چین می‌تواند در صورت عدم تطمیع قانون جدید، سرویس آی‌کلاد را در این کشور از دسترس خارج کند؛ بنابراین، کوک موافقت کرد داده‌های شخصی مشتریان چینی اپل به سرورهای داخل چین تحت مالکیت شرکت دولتی چینی منتقل شوند. این پروژه در اپل با نام دروازه طلایی (Golden Gate) شناخته می‌شود.

اپل داده‌های خصوصی مشتریان را رد سرویس آی‌کلاد رمزنگاری می‌کند؛ همچنین، قفل بیشتر اطلاعات فقط به‌وسیله‌ی کلیدهای دیجیتالی مخصوص اپل باز می‌شوند تا بعد از آن بتوان فرایند رمزگشایی را آغاز کرد. یکی از اختلافات بین اپل و دولت چین محل نگه‌داری کلیدهای دیجیتالی بوده است. اپل تأکید داشته کلید در ایالات متحده آمریکا بماند؛ اما دولت چین قصد داشته است که اپل را مجاب کند کلید را در چین بگذارد. در ابتدای اجرای توافق در ژوئن سال ۲۰۱۷ (خرداد ۱۳۹۶) محل نگه‌داری کلید عمداً مشخص نبود؛ اما هشت ماه بعد کلیدهای دیجیتالی به چین ارسال شدند.

بررسی اسناد توسط نیویورک تایمز نشان نمی‌دهد که داده‌های کاربران در دسترس دولت چین قرار گرفتند. اسناد فقط حکایت از آن دارند که اپل توافقنامه‌ای با دولت چین امضا کرده است که دسترسی به داده‌ها را به‌شدت آسان می‌کند.

طبق نظر کارشناسان امنیتی، اکنون که کلیدها در چین هستند، دولت برای دسترسی به داده‌ها دو راه پیش رو دارد:

• درخواست دسترسی
• دسترسی بدون درخواست از اپل

دولت چین همیشه برای انجام تحقیقات اجرای قانون از شرکت‌های چینی درخواست دسترسی به داده‌های کاربران را ارائه می‌کند و طبق قوانین چین شرکت‌ها باید امکان دسترسی را فراهم کنند.

قوانین ایالات متحده آمریکا شرکت‌های آمریکایی را از فراهم کردن دسترسی به اطلاعات کاربران به دلیل انجام تحقیقات قانونی چین را ممنوع کرده است؛ اما اپل و دولت چین توافقی امضا کردند که قوانین آمریکا را دور بزنند. بدین ترتیب، اپل مالکیت قانونی داده‌های مشتریان خود را به شرکت دولتی Guizhou-Cloud Big Data واگذار کرده است که توسط مسئولان دولتی استان گوئیژو اداره می‌شود. اپل نسخه‌ی جدیدی از «شرایط و مقررات استفاده از آی‌کلاد» را برای مشتریان چینی محصولاتش منتشر کرده است که در آن شرکت GCBD به‌عنوان تأمین‌کننده‌ی خدمات آی‌کلاد معرفی می‌شود و اپل نقش همکار را ایفا می‌کند.

بنابراین، مسئولان چینی قادر هستند که از GCBD برای دسترسی به داده‌ها درخواست کنند و نیازی نیست درخواست خود را برای اپل مطرح کنند. طبق فردی که در راستای امضای این توافقنامه کمک کرده است، این بند به اپل اجازه می‌دهد قوانین آمریکا را دور بزند. GCBD از پاسخ به پرسش‌های نیویورک تایمز درباره‌ی همکاری با اپل امتناع کرده است.

طبق گفته‌های اپل، در طول مدت سه سال قبل از اجرایی شدن قانون امنیت سایبری چین، این شرکت هرگز محتوای حساب آی‌کلاد کاربران را در دسترس مسئولان چینی قرار نداده و ۴۲ درخواست دولتی دراین‌باره را رد کرده است؛ زیرا آن درخواست‌ها بر اساس قوانین ایالات متحده آمریکا غیر قانونی تلقی می‌شدند؛ اما در مدت سه سال پس از اجرایی شدن قانون امنیت سایبری چین، اپل در ۹ پرونده محتوای تعداد نامشخصی از حساب آی‌کلاد کاربران را در اختیار دولت قرار داده و فقط ۳ درخواست دولت را به پشتوانه قانون رد کرده است.

بنا بر گفته‌ی اپل، این شرکت داده‌های بسیار زیادی را طبق قانون تحقیقات آمریکا در اختیار مسئولان آمریکایی قرار داده است. بر این اساس، اپل در مدت‌زمان بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ میلادی (از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶) دسترسی به محتوای حساب‌های آی‌کلاد کاربران به تعداد ۱۰,۷۸۱ پرونده مجزا را برای مسئولان آمریکایی فراهم کرده است.

مقامات رسمی چینی می‌گویند قانون امنیت سایبری تصویب‌شده هدفش حفاظت از اطلاعات ساکنان چینی در برابر شرکت‌ها و دولت‌های خارجی است. افرادمطلع معتقدند که دولت چین اغلب به داده‌های اپل نیازی ندارد؛ زیرا شهروندان خود را از طریق روش‌های بی‌شماری تحت نظر دارد.

نظر شما کاربران زومیت درباره‌ی راهگشا بودن قوانین امنیت سایبری اپل چیست؟