چه سرنوشتی در انتظار پیام رسان سروش است؟

چند روز پیش و در میان بمباران خبری ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشور، فراخوان عمومی صداوسیما مبنی‌بر فروش مالکیت پیام‌رسان سروش بین کاربران فضای مجازی دست‌به‌دست شد. این فراخوان در حالی منتشر شد که مهلت درخواست برای حضور در آن به‌پایان رسیده بود.

انتشار فراخوان عمومی فروش مالکیت پیام‌رسان سروش سؤال‌های بسیاری به ذهن متبادر می‌کند. برای مثال، چرا صداوسیما اکنون تصمیم گرفته است پیام‌رسان خود را بفروشد؟ چرا این فراخوان در زمانی منتشر می‌شود که دیگر از لحاظ اطلاعاتی، ارزشی برای سرمایه‌گذاران بالقوه ندارد؟ چرا صداوسیما به فکر فروش پیام‌رسان خود افتاده است؟ آیا این پیام‌رسان به هر خریداری عرضه‌شدنی است؟ رقم پیشنهادی برای خرید آن چقدر است؟ درادامه‌ی این مطلب، این پرسش‌ها و ابهام‌ها را پاسخ می‌دهیم.

پیام‌رسان سروش چهار سال پیش و با فیلترشدن تلگرام، در پی بحران نبود پیام‌رسان دردسترس مردم عرضه شد. صداوسیما مالک تمام سهام این پیام‌رسان بود که همین موضوع به‌دلیل اعتمادنداشتن مردم حاشیه‌های زیادی به‌دنبال داشت. بااین‌حال، پیام‌رسان یادشده تاکنون مشغول به فعالیت بوده است و باتوجه‌به آمار نصب در کافه‌بازار، اکنون ۵۰۰ هزار کاربر ماهانه دارد.

زمستان سال پیش، جمعی از توسعه‌دهندگان سروش از تیم جدا شدند و اپلیکیشن سروش پلاس را توسعه دادند که به‌گفته‌ی خودشان، اپلیکیشنی به‌کلی متفاوت از پیام‌رسان سروش است. آمار نصب ماهانه‌ی این اپلیکیشن در کافه‌بازار نیز عدد ۲/۵ میلیون را نشان می‌دهد. تجربه‌ی کاربری با این دو اپلیکیشن نیز متفاوت است و ادعا می‌شود سروش پلاس از کیفیت پیام‌رسانی بیشتری از دیگر پیام‌رسان‌های بومی کشور برخوردار است. مرتضی رحیمی، مدیرعامل پیام‌رسان سروش پلاس، در گفت‌وگو با زومیت ادعا کرد آن‌ها دو سال از دیگر پیام‌رسان‌های بومی دیگر کشور جلوتر هستند و درگیری‌های فعلی این پیام‌رسان‌ها را دو سال پیش داشتند؛ درگیری‌هایی که موجب غیرفعال‌کردن سرویس‌ها هنگام هجوم مردم به پیام‌رسان‌های داخلی به‌دلایلی چون قطع اینترنت بین‌الملل شده بود تا بدین‌صورت بتوانند ردوبدل پیام‌ها را انجام دهند.

رحیمی همچنین می‌گوید در مدتی که پیام‌رسان‌های بومی در کشور توسعه داده شدند، هیچ اطلاعاتی از کاربران به بیرون درز نکرد. این موضوع به کنار، اگر این دو اپلیکیشن به‌کلی اپلیکیشن‌های متفاوتی هستند؛ چرا این‌قدر به‌هم شباهت دارند؟ مدیرعامل سروش پلاس می‌گوید دلیل شباهت مطرح‌شده این است که این دو پیام‌رسان به یکدیگر متصل هستند تا سابقه‌ی گفت‌وگوهای کاربران در سروش پلاس دیده شود. او می‌گوید:

در فضای پیام‌رسانی، حافظه و سابقه‌ی کاربران سروش را حفظ کردیم. ما سابقه‌ی گفت‌وگوهای کاربران در سروش در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ را طبق توافق به سروش پلاس متصل کردیم و سپس، توسعه‌ی امکانات دیگر پیام‌رسان روی آن انجام گرفت.

او همچنین گفت به‌دلیل همین اتصال اطلاعات در دو پیام‌رسان، سرمایه‌گذار بعدی سروش، هر کس و هر سازمانی باشد، آن‌ها باهم مذاکره و تفاهم می‌کنند تا متوجه شوند چگونه به کار با یکدیگر ادامه دهند. رحیمی گفت در حال تغییر برند هستیم و شاید سرمایه‌گذار جدید نیز تصمیم بگیرد در این برند سرمایه‌گذاری کند.

با این اوصاف، ظاهرا فقط پیام‌رسان سروش به مزایده گذاشته شده است. این در حالی است که برخی می‌گویند هر دو پیام‌رسان متعلق به صداوسیما هستند و صداوسیما در این مزایده قصد دارد هر دو پیام‌رسان را باهم بفروشد. باردیگر سؤالاتی پرابهام به ذهن متبادر می‌شود: چگونه مشخص نیست مالکیت پیام‌رسان سروش پلاس برعهده‌ی چه کسی است؟ اگر این پیام‌رسان متعلق به صدا‌و‌سیما است، چگونه مدیرعاملی جدا دارد و وی ادعا می‌کند تمامی هزینه و توسعه‌ی این اپلیکیشن برعهده‌ی بخش خصوصی است که این هزینه‌ها به‌کلی جدا از سازمان صداوسیما است؟ رحیمی می‌گوید توسعه‌دهندگان این دو پیام‌رسان دیگر همکاری مستقیم باهم ندارند و با وجود هزینه‌های سنگین درقبال توسعه‌ی پیام‌رسان سروش پلاس، درصورت علاقه‌مندی صداوسیما به تملک این پیام‌رسان آمادگی دارد در ازای پرداخت هزینه‌ی ارزش ایجادشده، کل محصول را به سازمان واگذار کند. همچنین، اگر این پیام‌رسان به صداوسیما تعلق ندارد، چگونه این سازمان قصد دارد هر دو اپلیکیشن را باهم به مزایده بگذارد؟

به‌گفته‌ی جعفر خورشاد، مدیرعامل شرکت «توسعه فناوری رسانه سروش»، بخشی از سهام پیام‌رسان سروش در انتهای سال ۱۳۹۶ از صندوق بازنشستگان صداوسیما به مؤسسه‌ی جام‌جم واگذار شد که عمدتا با روزنامه‌ی جام‌جم شناخته می‌شود. خورشاد در توضیح می‌گوید:

سهام‌داران عمده‌ی این شرکت هر دو فنی بودند و تقویت بازوی رسانه‌ای و حقوقی این پیام‌رسان حیاتی به‌نظر می‌رسید؛ بنابراین، سهام شرکت سروش رسانه، شرکت فنی وابسته به صندوق بازنشستگی سازمان صداوسیما، به منظومه‌ی فرهنگی رسانه‌ای جام‌جم، مؤسسه‌ی تخصصی فرهنگی‌رسانه‌ای، منتقل شد.

از این مسئله نیز که بگذریم، به این پرسش می‌رسیم: چرا صداوسیما به ناگهان تصمیم گرفته پیام‌رسان خود را بفروشد؛ پیام‌رسانی که با سروصدای زیاد و تبلیغات فراوان و حمایت‌های گسترده شروع به کار کرد و گفته می‌شد بودجه‌ی بسیاری صرف توسعه‌ی آن شده است؟ اگر به روند توسعه‌ی پیام‌رسان سروش در چهار سال اخیر نگاهی بیندازیم، متوجه تلاش‌های گسترده و متعدد صداوسیما برای تشویق مردم به استفاده از آن می‌شویم؛ تا جایی‌که حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس هیئت‌مدیره‌ی شرکت ارتباطات زیرساخت، اعلام کرد مرکز ملی فضای مجازی، تنها از پیام‌رسان‌های سروش و گپ حمایت خواهد کرد که به‌عنوان ابزارهای برتر انتخاب شده‌اند.

کمی بعد، صداوسیما مشغول توسعه‌ی اپلیکیشن جدید دیگری به‌نام روبیکا شد؛ اپلیکیشنی که دوباره با حمایت و تبلیغات گسترده‌ای همراه شده و دو اپراتور بزرگ کشور نیز به‌نوعی در آن سهام‌ دارند. مشاهدات نشان می‌دهد صداوسیما از آن زمان، توجه خود را معطوف توسعه‌ی روبیکا کرده است و در روزهای اخیر نیز، شاهد نقش‌آفرینی بزرگ آن در آموزش دانش‌آموزان قرنطینه‌شده در خانه هستیم.

نکته‌ای جالب این است که به‌نظر می‌رسد پیام‌رسان سروش از مرداد سال پیش مدیرعامل ندارد. میثم سیدصالحی مدیرعامل پیشین پیام‌رسان سروش بود و وی از این موضوع خبر ندارد که اکنون چه کسی مسئولیت این اپلیکیشن را برعهده گرفته است. او شهریور ۱۳۹۷ مدیرعامل مؤسسه‌ی جام‌جم شد. رحیمی، مدیرعامل سروش پلاس، نیز خبر ندارد اکنون مسئول پیام‌رسان سروش کیست و اطلاعات بیشتری از روال کار این پیام‌رسان ندارد.

هنوز دلیل دیگری برای به‌فروش‌گذاشتن پیام‌رسان صداوسیما عنوان نشده و مسئولان مرتبط با این پیام‌رسان در این سازمان نیز اطلاعاتی منتشر یا صحبتی نکرده‌اند. مدیرعامل سروش پلاس نیز تنها می‌گوید صداوسیما تصمیم گرفته است از مسیر سرمایه‌گذاری خارج شود و سرمایه‌گذار دیگری این مسیر را ادامه دهد. این‌گونه به‌نظر می‌رسد صدا‌وسیما نتوانسته با پیام‌رسان سروش به موفقیت مدنظر خود برسد؛ درنتیجه، تصمیم گرفته است آن را بفروشد.

چه کسی می‌تواند مالک جدید پیام‌رسان دولتی صداوسیما باشد؟ آیا ممکن است هر سازمانی این اپلیکیشن را بخرد؟ در این صورت، تکلیف اطلاعات کاربران این پیام‌رسان چه می‌شود؟ آیا آن‌ها خود خواسته‌اند اطلاعاتشان در دست چند سازمان باشد و در این زمینه حق تصمیم‌گیری نداشته باشند؟ زمانی‌که اپلیکیشنی فروخته می‌شود، با مجموع داده‌های خود واگذار می‌شود و این موضوع می‌تواند کاربران این پیام‌رسان را نگران کند.

رحیمی می‌گوید وقتی سازمانی دولتی بخواد هرچیزی را بفروشد، باید مزایده‌ای عمومی برگزار کند. او توضیح می‌دهد:

خریدار می‌تواند از هر شرکت دولتی یا خصوصی باشد و در این زمینه، محدودیت قانونی وجود ندارد. بااین‌حال، سرمایه‌گذاری در پیام‌رسان‌ها سرمایه‌گذاری پرریسک محسوب می‌شود و این سرمایه‌گذار باید حداقل چهارپنج سال منتظر بازگشت سرمایه‌ی خود بماند. به‌همین‌دلیل، این سرمایه‌گذار باید به‌حدی قدرتمند باشد که بتواند چنین زمانی را دوام بیاورد؛ بنابراین، خریدار سروش احتمالا اپراتور یا یکی از بانک‌ها ممکن است باشد.

در متن فراخوان از مبلغ مزایده سخنی آورده نشده است؛ اما باتوجه‌به اینکه ضمانت بانکی برای حضور در آن ۱ میلیارد و ۹۱۸ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان در نظر گرفته شده و معمولا ضمانت ۵ درصدی از شرکت‌کنندگان اخذ می‌شود، احتمالا قیمت ۳۸ میلیارد تومانی برای فروش پیام‌رسان سروش در نظر گرفته شده باشد.

رحیمی درباره‌ی مسائل امنیتی نیز می‌گوید:

این [به مزایده‌ی عمومی گذاشتن اپلیکیشن] اتفاق عجیبی نیست و در دنیا هم استاندارد کار همین است. در این مدت چهارپنج سالی که از راه‌اندازی پیام‌رسان‌های داخلی می‌گذرد، هیچ اطلاعاتی از کاربران درز نکرد. در زمان جابه‌جایی سرمایه‌گذار نیز همین روند حفظ می‌شود. حفاظت از داده‌های کاربران نیز همچنان ازجمله مسئولیت‌های مالک جدید است و تفاوتی نمی‌کند این مالک جدید، اپراتور یا بانک یا ... باشد؛ چراکه مسئولیت اصلی این سرمایه‌گذار همچنان باید حفاظت اطلاعات کاربران جدید و قدیمی باشد.

خورشاد نیز دراین‌باره می‌گوید:

این اطلاعات دست هیچ‌کس حتی صداوسیما نبود. الان هم هرکسی نمی‌تواند این پیام‌رسان را بخرد و افراد باید خصوصیاتی برای این انتقال داشته باشند. این جابه‌جایی مدیریت روالی دارد که امنیت داده در آن رعایت می‌شود. زمانی‌که مالکیت پیام‌رسان سروش با صداوسیما بود، حتی توسعه‌دهندگان سیستم هم به اطلاعات، به این معنا دسترسی نداشتند.

به‌گفته‌ی مدیرعامل شرکت توسعه فناوری رسانه سروش، برای دسترسی به اطلاعات فردی در هر سیستم که به‌خوبی مدیریت شود، باید تأیید در پنج سطح اتخاذ شود که معمولا این اتفاق نمی‌افتد و اطلاعات در دست افراد نیست. به‌نظر می‌رسد برای سروش پلاس تفاوتی نداشته باشد سرمایه‌گذار سروش چه کسی باشد. مدیرعامل این پیام‌رسان می‌گوید:

مشکلات نرم‌افزاری خود را حل کرده‌ایم و حال با مقیاس‌پذیری گسترده‌تر، آمادگی اضافه‌کردن سخت‌افزار را داریم تا (برای مثال) بتوانیم به تعداد کاربران دوبرابر هم سرویس‌دهی باکیفیتی ارائه دهیم. مسئله‌ی اول ما درباره‌ی سرمایه‌گذار این است که این سازمان (جدید) بتواند سخت‌افزار به سیستم اضافه کند. شما برای سرویس‌دهی به سخت‌افزار نیاز زیادی دارید و اگر سخت‌افزار یا سرویس کلاد بزرگی در کشور باشد که بتواند سرویس خاص پیام‌رسان را ارائه دهد، حتی می‌توانیم با پیام‌رسان‌های خارجی هم رقابت کنیم.

برخی سؤالات هنوز بدون جواب مانده‌اند. برای مثال، تکلیف مبالغ و وام‌هایی که این اپلیکیشن برای حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی گرفته، چه می‌شود؟ مالک این پیام‌رسان چگونه تضمین می‌کند سرمایه‌گذار جدید در بحث امنیت کاربران به‌میزان کافی حساسیت به خرج می‌دهد؟ امیدواریم مسئولان مرتبط با این پیام‌رسان، در روزهای آتی اطلاع‌رسانی مناسب‌تر و واضح‌تری انجام دهند.