افسانه میر؛ اولین ایستگاه فضایی ماژولار بشر چگونه ساخته شد؟

در خلال اخبار تلویزیون ملی که در دهه‌ی هفتاد شمسی از تلویزیون پخش می‌شد، هر از چندگاهی خبری در مورد ایستگاه فضایی میر روس‌ها پخش می‌شد که حال و روز فضانوردان و آخرین اکتشافات و وضعیت این ایستگاه را منعکس می‌کرد، از این‌رو ایستگاه فضایی میر در تو در توی حافظه‌ی متولدین دهه‌ی شصت، واژه‌ی چندان غریبی نیست، از این‌رو در ادامه به بررسی ۱۵ سال عمر این ایستگاه فضایی خواهیم پرداخت که به واقع فصل جدیدی را در تعامل انسان با فضا ایجاد کرد، چراکه ایستگاه فضایی میر اولین ایستگاه فضایی ماژولاری بود که در مدار زمین قرار گرفته و مامنی برای فضانوردان بود.

تولد ایستگاه فضایی میر با پرتاب موشک پروتون از سکوی پرتاب این موشک در پایگاه فضایی بایکونور قراقستان که در آن زمان بخشی از خاک اتحاد جماهیر شوروی بود، شکل گرفت. موشک پروتون با محموله‌ای که 17KS نام داشت، در بیستم فوریه سال ۱۹۸۶ میلادی به نزدیک‌ترین مدار زمین پرتاب شد. در طول ۱۵ سال عمر میر، بارها ماژول‌های جدیدی به این ایستگاه اضافه شد و معماری آن در طول این سال‌ها تغییر یافت. میر در زبان روسی به معنای صلح است، اما از آن با لفظ جهان یا روستا نیز یاد می‌شود، چراکه این ایستگاه فضایی، آمریکایی‌ها و روس‌ها را در واپسین روزهای جنگ سرد، به منظور تحقق برنامه‌های مشترک، در یک جبهه قرار داد.

البته برای رسیدن به ریشه‌های پرتاب پروتون حامل میر، باید به سال ۱۹۷۶ میلادی بازگردیم، زمانی که روس‌ها درصدد اجرای برنامه‌ی فضایی مربوط به ایستگاه فضایی Salyut برآمدند. البته در این بین آمریکایی‌ها نیز برنامه‌ای مشابه را با نام Skylab در دست اجرا داشتند. Salyut یک ایستگاه فضایی با بدنه‌ی واحد بود که روس‌ها در نظر داشتند تا انواع سیستم‌های مورد نیاز را برای انجام آزمایش‌های فضایی خود در داخل بدنه‌ی یکپارچه‌ی این ایستگاه به انجام برسانند. در واقع پس از پرتاب Salyut به فضا و قرار گرفتن آن در مدار، دیگر امکان ارسال تجهیزات اضافه یا الحاق ماژول‌های دیگر به این ایستگاه وجود نداشت و به بیان بهتر راهی برای افزایش قابلیت‌های Salyut در نظر گرفته نشده بود. با این وجود هم روس‌ها و هم آمریکایی‌ها از مزایای طراحی ماژولار ایستگاه فضایی آگاه بودند، چراکه این ویژگی امکان طراحی و ساخت ایسنگاه فضایی بزرگ‌تر را برای انجام ماموریت‌های بیشتر ممکن می‌کرد. ورنر فون براون، دانشمندان آلمانی الاصلی که پس از پایان جنگ جهانی در پروژه‌ی آپولوی ناسا نقشی کلیدی بر عهده داشت، از جمله‌ی اولین افرادی بود که ایده‌ی ساخت ایستگاه بین المللی فضایی را در دهه‌ی ۵۰ میلادی مطرح کرده بود. ایستگاه فضایی میر اولین قدم در اثبات نظر افرادی نظیر براون بود که ساخت چنین ایستگاه‌های فضایی را برای انسان کاربردی خوانده بود.

هسته‌ی اصلی ایستگاه فضایی میر گویای تاریخ چند ساله‌ی Salyut است. ماژول اصلی ایستگاه فضایی میر شبیه به ماژول‌های Salyut-6 و Salyut-7 است با این تفاوت که معماری داخلی این ماژول‌های با نسخه‌های بعدی تفاوت دارد. ماژول‌های جدیدتر اضافه شده به بدنه‌ی اصلی دارای قابلیت‌های جدیدی بودند، بطوریکه آزمایشگاه‌های تحقیقاتی به همراه ماژول‌های جدید به میر اضافه می‌شد، از این‌رو روس‌ها تغییراتی زیادی را در ماژول اولیه ایجاد نکردند. پس از آنکه ایستگاه فضایی میر به چندین و چند ماژول مجهز شد و قابلیت‌های بیشتری پیدا کرد، هسته‌ی اصلی تنها دارای کابینی برای دو تن از اعضای حاضر در این ایستگاه بود.

پس از آنکه ماژول اصلی در مدار زمین قرار گرفت، رفته رفته الحاق بخش‌های جدید باعث شد تا قابلیت‌های این ایستگاه فضایی بیش از پیش افزایش یافته و حجم آن نیز بزرگ‌تر شود. ۱۲ آوریل ۱۹۸۷ ماژولی با نام Kvant-1 به هسته‌ی اصلی ایستگاه متصل شد که امکاناتی نظیر اندازه‌گیری طیف امواج الکترومغناطیس را در کنار اشعه‌های ایکس ساطع شده از سایر کهکشان‌ها به میر اضافه کرد. همچنین Kvant-1 سیستم جهت یابی مبتنی بر ژیروسکوپ را نیز به این ایستگاه اضافه کرد که امکان کنترل میر را بسیار ساده‌تر کرده بود. ماژول دومی که به میر اضافه شد، Kvant-2 بود که دومین مجموعه از ژایرودین‌ها را در ۶ دسامبر ۱۹۸۹ به میر اضافه کرد. از جمله‌ی ماژول‌های دیگر اضافه شده به میر پس از الحاق Kvant-2 باید به سیستم Airlock برای تسهیل هر چه بیشتر پیاده‌روی‌های فضایی، جت‌پک‌ها برای ماژول‌های سرنشین‌دار گردش در فضای ناسا و همچنین سیستم جدید برای تصفیه آب و تولید اکسیژن اشاره کرد. با اضافه شدن ماژول جدید، ایستگاه فضایی میر بیش از پیش مستقل شد.

ماژول بعدی که به این ایستگاه فضایی اضافه شد، Kristall نام داشت. این ماژول ۱۰ ژوئن ۱۹۹۰ به میر متصل شد. از جمله‌ی قابلیت‌های جالب توجه این ماژول، اضافه شدن یک داک با قابلیت اتصال با پشتیبانی از موشک‌های سایوز روسیه و شاتل بوران روسی بود، هرچند شاتل بوران که توسط روس‌ها طراحی شده بود، هیچگاه راهی ایستگاه میر نشده و اتصالی را نیز با آن برقرار نکرد. البته در سال‌های بعدی ایستگاه میر پذیرای شاتل‌های آمریکایی بود. اولین شاتل آمریکایی در سال ۱۹۹۵ میلادی راهی میر شد و اتصال آن با میر با موفقیت همراه بود. دو ماژول آخر میر در ژوئن ۱۹۹۵ و آوریل ۱۹۹۶ به این ایستگاه فضایی متصل شدند. نام ماژول‌های مورد نظر Spektr و Perroda بود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آژانس فضایی روسیه کنترل ایستگاه فضایی میر را در دست گرفت.

در طول یک دهه‌ توسعه‌ی میر، این ایستگاه فضایی هیچگاه خالی از سکنه نبود. پس از آنکه اولین ماژول میر در مدار قرار گرفت، اواسط سال ۱۹۸۶ میلادی اولین گروه از فضانوردان راهی این ایستگاه شدند. بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۰ که اولین و آخرین گروه فضانوردان وارد این ایستگاه بین‌المللی شدند، بیش از ۲۸ گروه فضانوردی در میر اقامت داشتند. هر یک از گروه‌ها اقامتی ۶ ماهه در ایستگاه میر داشتند، بطوریکه با رسیدن هر فضاپیما که گروه جدید را به میر انتقال می‌داد، گروه قبلی به زمین باز می‌گشتند.

جز روس‌ها، فضانوردانی دیگری نیز از سایر ملیت‌ها در میر اقامت داشتند. بین سال‌های ۱۹۸۷ تا ۱۹۸۸ میر میزبان فضانوردانی از کشور‌های عضور پیمان ورشو بود. سپس با همکاری آژانس فضایی روسیه با آژانس فضایی اروپا، فضانوردان قاره سبز نیز به این ایستگاه راه پیدا کردند. در سال‌های پس از فروپاشی شوروی و توافق روسیه با آمریکا برای برنامه‌ی میر-شاتل، فضاپیماهای آمریکایی نیز راهی میر شده و از طریق درگاه ماژول Kristall، به این ایستگاه فضایی متصل می‌شدند.

میر عمری فراتر از ۵ سال پیش‌بینی شده برای آن را تجربه کرد. این ایستگاه فضایی نهایتا میزبان ۱۲۵ فضانورد از ۱۲ ملیت مختلف طی ۱۷ سفر بود. اما وجود مشکلات فراوان که شماری از آن‌ها به دلیل عمر بالای این ایستگاه بود، دولت روسیه را بر آن داشت تا به فعالیت میر پایان دهد. روس‌ها در سال ۲۰۰۰ میلادی اعلام کردند که این ایستگاه را در آینده‌ی نزدیک از رده خارج خواهند کرد. ۲۴ ژانویه ۲۰۰۱، فضاپیمای کارگوی Progress که با سوخت پر شده بود راهی میر شد و پس از اتصال به این فضاپیما با روشن کردن موتورهای خود، فرآیند خروج از مدار و سقوط کنترل شده‌ی این ایستگاه را در اقیانوس آرام جنوبی به پیش برد.