کنترل کردن رویاها با واقعیت مجازی

وقتی که پسر جین گکنباخ در دهه ۹۰ میلادی با نینتندوی خود بازی می‌کرد، جین نگران می‌شد. او گمان می‌کرد که گذراندن ساعت‌ها پای بازی و زمان گذاشتن در دنیای خیالی باعث می‌شود ذهن پسرش آسیب ببیند.

این نگرانی در بین والدین کم و بیش شایع است. اما گکنباخ، به عنوان یک روانشناس در دانشگاه مک ایوان، این سوال را به آزمایش گذاشت.

بعد از ساعت‌ها بازی کردن با پوکمون گو، امکان دارد بخواهید سگ کنار خیابان را به عنوان یکی از کاراکترهای بازی بگیرید. به چنین لحظه‌های کوتاهی که افراد دنیای مجازی و واقعیت را گم می‌کنند، پدیده انتقال بازی گفته می‌شود و معمولا بین بازی‌کننده‌ها شایع است. گکنباخ در این زمینه می‌گوید: «مغز شما کمی تا قسمتی ضعیف است، حداقل وقتی که پای واقعیت در میان باشد.»

این پدیده فقط مختص زمان بیداری نیست. در زمان خواب دیدن و اوقاتی که بین خواب و بیداری وجود دارند هم امکان وقوع این پدیده دور از ذهن نیست. آنجلیکا گورتاری، دانشجوی فوق‌دکترا در دانشگاه لییِژ در این رابطه می‌گوید: «گیمرها معمولا صحنه‌هایی از بازی جلوی چشمشان ظاهر می‌شود یا امکان دارد دستانشان حرکات غیر ارادی انجام دهد گویی که در حال بازی کردن هستند.» دیگر پژوهشگران وقوع چنین پدیده‌هایی در بازی‌کنندگان بازی‌هایی همچون World of Warcraft و Tetris مشاهده کرده‌اند.

بر طبق پژوهش‌های گکنباخ بازی‌کنندگان حرفه‌ای معمولا کنترل بیشتری بر خواب‌دیدن‌های خود دارند و حتی زمانی که خواب می‌بینند کمی تا قسمتی از رویا دیدن خود مطلع هستند. پژوهشگران اصطلاح روشن بینی را در این مواقع استفاده می‌کنند. این نشان می‌دهد که گذراندن زمان در دنیاهای خیالی باعث می‌شود بازی‌کنندگان یاد بگیرند که مشابه با مناظر بازی، رویا ببینند.

در پژوهش‌های اخیر، او سوالاتی در همین زمینه اما در مبحث واقعیت مجازی مطرح کرده است. تکنولوژی که از دنیای بازی‌ها گسترده‌تر است و برای آن انواع و اقسام اپلیکیشن در حیطه‌های گسترده‌ای وجود دارد. تولید کنندگان عمده در این زمینه با توجه به پیش‌بینی‌ها حدس می‌زنند که ابتدا در سال ۲۰۱۵ و سپس ۲۰۱۶ تقاضا برای چنین تکنولوژی بسیار همه‌گیر خواهد شد. بعد از اقدام فیسبوک برای خرید آکیولس ریفت، اچ تی سی و سونی هم پلتفرم‌های خود را در این زمینه روانه بازار کردند.

این گجت‌ها به دلیل موقتی بودن جذاب هستند. هر وقت از آن خسته شدید می‌توانید از سر بر دارید و به راحتی به دنیای واقعی باز می‌گردید. اما گکنباخ گمان می‌کند که با بازی‌های واقعیت مجازی این پدیده موقتی موجب آسیب مغزی خواهد شد.

در تحقیقی که او در ماه ژوئن صورت داد، شرکت کنندگان ابتدا یک بازی مسابقه ماشین را به مدت ۱۵ دقیقه بازی می‌کردند و سپس از آن‌ها خواسته می‌شد خوابی را که شب قبل دیده بودند، توصیف کنند. نصف کسانی که این بازی را انجام دادند خوابشان را نسبت به افرادی که بازی نکرده بودند، با وضوح بالاتری توصیف کردند. این اختلاف وقتی که از دو گروه خواسته شد در هفته آینده خواب خود را توضیح دهند، از بین رفت.

گکنباخ می‌گوید: «این مطالعات یک نکته را اثبات می‌کند. وقتی که واقعیت بیداری کسی را تغییر دهید، حافظه آن‌ها تغییر می‌کند. هرچقدر فکر کنید که در یک واقعیت هستید، حافظه شما از واقعیت‌های دیگر تغییر خواهد کرد.

در پژوهش دیگری که توسط گکنباخ صورت گرفت او به این نتیجه رسید که هرچه استفاده از واقعیت مجازی بیشتر شود، رویاها در هنگام خواب واضح‌تر خواهند بود. شرکت کنندگان توضیح می‌دادند که بعد از استفاده زیاد از این تکنولوژی خواب‌های بسیار واضح‌تری می‌دیدیند. یکی از شرکت کنندگان می‌گوید: «به نظر می‌رسد حالا من کنترل بیشتری بر خواب دیدن‌های خودم دارد و احساس می‌کنم که در هنگام خواب از رویا بودن این صحنه‌ها آگاهی دارم.»

بسیاری از مناظر واقعیت افزوده حالت‌های سورئالی دارند که در زندگی واقعی چنین تجربه‌هایی برای بیشتر افراد ممکن نیست. مانند پرواز کردن، غواصی در عمق زیاد و…

رویاها هم کم و بیش چنین مکانیزمی دارند، به همین دلیل بعضی محققان بر این باور هستند که ابزار واقعیت مجازی باعث می‌شوند که کاربران در مواجهه با موقعیت‌های غیر واقعی، کنترل بیشتری بر آن داشته باشند. مارتین درسلر، روانشانس در دانشگاه ردباوند هلند در این زمینه می‌گوید: «یکی از استراتژی‌ها در زمینه دیدن رویاهای شفاف‌تر این است که افراد بیشتر درگیر تفکرات مربوط به رویای خود شوند. پس این مطلب که درگیر شدن در واقعیت مجازی باعث شفاف شدن رویاها می‌شود چندان موضوع دور از ذهنی نیست.»

تعداد زیادی از روانشناسان بر این باور هستند که مغز رویابین به نوعی به عنوان موتور واقعیت مجازی کار می‌کند. به این صورت که انواع مدل‌های مختلف در زندگی را ثبت می‌کند تا رویابین‌ها راحت‌تر بتوانند با مشکلات دست و پنجه نرم کنند.

پاتریک مک‌نامارا، متخصص نوروسایکولوژی در دانشگاه بوستون در این زمینه می‌گوید: «دستگاه واقعیت مجازی یک ابزار شبیه‌سازی است، همانند مغز. با استفاده از ابزار واقعیت مجازی مغر در حالتی شبیه خواب عمیق فرو می‌رود. به همین دلیل در اثر استفاده از این گونه ابزارها مغر راحت‌تر می‌تواند رویاهای خود را به یاد آورد.»

در حالی‌که هنوز این تکنولوژی به صورت پیشرفته قیمت زیادی دارد و چندان همه گیر نشده است اما تجربه‌ای مانند پوکمون گو نشان داد که چنین تکنولوژی می‌تواند تاثیر عمیقی بر جامعه داشته باشد. اپلیکشین‌هایی که دنیای واقعی با مجازی را‌ ترکیب می‌کند در کل شاید کمتر جذاب باشد، اما مغز را بیشتر درگیر خود خواهد کرد. وقتی که با بازی آکیولس ریفت سرگرم هستیم، اتفاقات فقط در دنیای خیالی رخ می‌دهند. اما در هنگام بازی با پوکمون گو اتفاقات دقیقا در خیابان رخ خواهند داد.

برنامه آینده گکنباخ بررسی و مطالعه بازی‌های محبوب است. در حالی‌که او فکر می‌کند واقعیت مجازی آینده گسترده‌ای پیش رو دارد اما همچنین او به نکرانی‌هایی که این تکنولوژی ایجاد می‌کند هم آگاه است.

او می‌گوید: «ما با واقعیت افراد بازی می‌کنیم، این کار چه نتیجه‌ای به دنبال دارد؟»