لجستیک ایران در آستانه بلوغ دیجیتال؛ روایت عددهای دیجی‌اکسپرس در سال ۱۴۰۳

دیجی‌اکسپرس، بازوی لجستیکی گروه دیجی‌کالا، در گزارش عملکرد سال ۱۴۰۳ خود تصویری روشن از تحول زیرساخت‌های حمل‌ونقل دیجیتال در ایران ارائه داده است؛ تحولی که نشان می‌دهد لجستیک کشور به مرحله‌ای تازه از بلوغ دیجیتال نزدیک شده است.

داده‌های این گزارش، از رشد حجم مرسوله‌ها تا کاهش زمان تحویل و توسعه شبکه انسانی، حکایت از گذار اکوسیستم تجارت الکترونیک ایران از فاز «رساندن سریع» به فاز «مدیریت هوشمند و مقیاس‌پذیر» دارد.

بر اساس این گزارش، دیجی‌اکسپرس در سال ۱۴۰۳ بیش از ده‌ها میلیون مرسوله را در سراسر کشور جابه‌جا کرده و در ۹۵ درصد موارد، تحویل به‌موقع را محقق کرده است. در سالی که گذشت ناوگان اکسپرس ۵۴.۶ میلیون کیلومتر پیمایش کرده‌اند و بیش از ۳۴ میلیون بسته را به دست مشمتراین رساندند.

رشد چشمگیر حجم بسته‌ها در عین حفظ کیفیت و سرعت، نشان می‌دهد که زیرساخت لجستیکی گروه دیجی‌کالا توانسته با افزایش تقاضای خرید آنلاین همگام شود.تهران پرارسال ترین شهر ایران بود و نزدیک به ۱۶ میلیون بسته را در سال گذشته شهروندان تهرانی دریافت کرده‌اند. بعد از تهران بیشترین ارسال‌ها به شهرهای کرج، اصفهان، مشهد، رشت و تبریز بوده است.

بیشترین تعداد بسته ارسالی در یک روز به ۲۷ بهمن ۱۴۰۳ اختصاص دارد که نزدیک به ۱۵۰ هزار بسته به دست مشتریان رسید و و اساسا باید گفت ۹ میلیون و پانصد هزار بسته در فصل زمستان به دست صاحبین خود رسیدند. گفتنیست دیجی اکسپرس اعلام کرده بیش از ۹۵ درصد بسته‌ها به موقع به دست مردم رسیده‌اند.

گزارش همچنین به توسعه پایدار مدل‌های حمل‌ونقل اشاره دارد: ترکیب سیستم‌های FULFILLMENT (انبارش و ارسال متمرکز) با مدل FBM (تحویل مستقیم از فروشنده) که موجب کاهش فشار بر مراکز توزیع و افزایش سرعت گردش کالا شده است.

در همین راستا، سرویس FBM (بسته‌بندی توسط فروشنده) توانسته با ثبت بیش از ۵۰,۰۰۰ سفارش تحویلی و همکاری با بیش از ۱۸۰ فروشنده فعال در تهران و البرز، سهم قابل توجهی از حجم مرسوله‌ها را به خود اختصاص دهد. این مدل با حذف مراحل عملیاتی میانی، توانست رضایت مشتریان را از طریق رهگیری دقیق‌تر و بازه‌های تحویل مشخص‌تر ارتقا بخشد.

گزارش همچنین نشان می‌دهد که میانگین فاصله زمانی میان ثبت سفارش تا تحویل، در شهرهای بزرگ به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و در برخی شهرها به کمتر از ۲۴ ساعت رسیده است. سفارش‌های تحویل روز یا تحویل فردا هم رشد زیادی پیدا کرده و بیش از ۱ میلیون و ۶۱۱ هزار بسته در این بازه زمانی به مقصد رفتند.

بخش دیگری از تحول زیرساختی، به هندسه فیزیکی توزیع مربوط می‌شود. دیجی‌اکسپرس با هدف کاهش فاصله مرسوله تا مشتری و بهینه‌سازی مسیرها، تعداد مراکز عملیاتی خود را در سال ۱۴۰۳ گسترش داد.

این شبکه شامل ۵۹ مرکز توزیع و لجستیک (DC) در شهرستان‌ها و مراکز اصلی استان‌ها است که با به‌کارگیری تکنولوژی‌های نوین در پردازش و سورتینگ، توانستند بار ترافیکی از مراکز کلان‌شهری را برداشته و فرآیند تحویل نهایی (Last-Mile) را با سرعت و دقت بیشتری انجام دهند. این استراتژی، ستون اصلی تحقق آمار ۹۵ درصدی تحویل به‌موقع بود.

بر اساس داده‌های منتشرشده، حدود ۲۵۰۰ نفر نیروی انسانی مستقیم و غیرمستقیم در شبکه لجستیکی دیجی‌اکسپرس فعالیت دارند؛ از نیروهای عملیات انبار و بسته‌بندی تا سفیران تحویل. بخش قابل توجهی از این نیروها در شهرهای غیر از تهران مستقر هستند، که نشان‌دهنده تمرکززدایی در ساختار لجستیک است. در عین حال، گزارش به سهم زنان در ساختار سازمانی نیز اشاره دارد: بیش از ۱۲ درصد از نیروی کار لجستیکی را زنان تشکیل می‌دهند.

یکی از محورهای اصلی گزارش ۱۴۰۳، نقش تحلیل داده در تصمیم‌گیری عملیاتی است. دیجی‌اکسپرس با توسعه سامانه‌های هوشمند مسیر‌یابی، تخصیص خودکار مأموریت و تحلیل ترافیک لحظه‌ای، توانسته بهره‌وری ناوگان خود را افزایش دهد. این سیستم‌ها به کاهش مصرف سوخت، مدیریت بهتر زمان تحویل و کاهش خطاهای انسانی منجر شده‌اند.

به‌ویژه، یکی از مهم‌ترین اقدامات فناورانه در سال ۱۴۰۳، بازطراحی اپلیکیشن رانندگان و تبدیل آن به یک سوپراَپ بود که تمام خدمات مربوط به دریافت و تحویل (Delivery & Pickup) را در یک اپلیکیشن و حتی در یک سفر ادغام کرد.

این تحول نه‌تنها منجر به کاهش خطاهای عملیاتی و افزایش قابل‌توجه رضایت رانندگان شد، بلکه امکان پشتیبانی از خدمات جدیدی مانند لجستیک معکوس (Reverse Logistics) را نیز فراهم ساخت. به‌ویژه در فصل‌های اوج خرید (مانند یلدای ۱۴۰۳)، استفاده از مدل‌های پیش‌بینی تقاضا باعث شد نسبت تأخیر در تحویل به کمترین میزان خود در سال‌های اخیر برسد.

در سال ۱۴۰۳، دیجی‌اکسپرس چند مرکز پردازش و تحویل جدید در شهرهای کلیدی افتتاح کرد و مراکز قبلی را نیز ارتقا داد. این مراکز که با استانداردهای لجستیکی بین‌المللی تجهیز شده‌اند، با هدف نزدیک‌تر شدن به کاربر و کاهش هزینه حمل راه‌اندازی شده‌اند.

در کنار توسعه مراکز، استفاده از فناوری‌های جدید در بسته‌بندی، کنترل کیفیت و ردیابی لحظه‌ای کالا نیز در دستور کار قرار گرفته است. سامانه رهگیری بسته‌ها که در اپلیکیشن دیجی‌کالا فعال است، اکنون اطلاعات دقیق‌تری از موقعیت، وضعیت و زمان تحویل در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

در ساختار لجستیکی دیجی‌اکسپرس، «گنجه‌ها» شبیه قلب تپنده عملیات دریافت غیرحضوری عمل می‌کنند. بر اساس داده‌های منتشرشده در گزارش سال ۱۴۰۳، ظرفیت پردازش روزانه این مراکز نسبت به سال گذشته بیش از ۲۳۹ درصد رشد داشته و اکنون تعداد گنجه‌ها به۲۵۱ عدد رسیده است. در سال گذشته بیش از ۲ میلیون بسته از طریق این سرویس به دست مشتریان رسیده است. 

با وجود رشد قابل‌توجه، گزارش دیجی‌اکسپرس نشان می‌دهد که لجستیک ایران همچنان با چالش‌هایی ساختاری روبه‌رو است؛ از جمله کمبود زیرساخت‌های بین‌شهری، وابستگی بالا به سوخت فسیلی و نبود سیاست‌های حمایتی برای لجستیک خصوصی.

در این بخش از گزارش، با لحنی صریح‌تر به چالش‌های پایداری و رقابت نابرابر با لجستیک سنتی پرداخته شده است. تاکید شده که رشد پایدار تجارت الکترونیک نیازمند نوسازی زیرساخت حمل‌ونقل و هماهنگی میان بخش خصوصی و نهادهای حاکمیتی است.

همچنین، عدم وجود مشوق‌های کافی برای ناوگان‌های دوستدار محیط زیست و زیرساخت‌های فرسوده، تلاش‌های بخش خصوصی را در راستای پایداری (Sustainability) با مشکل مواجه می‌سازد. این گزاره، عملاً بازتاب دغدغه‌ای است که تمام بازیگران بزرگ بازار آنلاین ایران با آن روبه‌رو هستند.

دیجی‌اکسپرس در گزارش سال ۱۴۰۳ نگاهی جدی به مسئولیت‌های اجتماعی خود و چالش‌های زیست‌محیطی داشته است. در این راستا، بخش «ردپای سبز» گزارش به طور خاص به برنامه‌ریزی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی اشاره می‌کند.

طراحی هوشمندانه مسیرها از طریق الگوریتم‌های هوش مصنوعی، نه تنها بهره‌وری ناوگان را افزایش داده، بلکه منجر به کاهش ملموس مصرف سوخت و انتشار گازهای گلخانه‌ای در فرایند تحویل نهایی شده است.

در عین حال، گزارش بر لزوم توسعه همکاری با نهادهای دولتی برای ایجاد مشوق‌های لازم برای گذار به ناوگان‌های پاک و توسعه زیرساخت‌های مرتبط با خودروهای برقی در سطح کشور تأکید می‌کند تا بتوان به هدف پایداری محیطی دست یافت.

دیجی‌اکسپرس در سال ۱۴۰۳ توانسته مدل لجستیک خود را از تمرکز صرف بر سرعت به سمت تجربه‌ی کاربرمحور و قابل اعتماد تغییر دهد. تمرکز بر رضایت مشتری، شفافیت در فرآیند تحویل و ارتباط انسانی با کاربر، از دیگر محورهای مورد تأکید گزارش است.

این مسیر نشان می‌دهد که لجستیک در ایران دیگر صرفاً «یک خدمت مکمل» نیست، بلکه به ستون فقرات تجارت دیجیتال بدل شده است؛ جایی که اعتماد کاربران، از درب انبار تا درب خانه ساخته می‌شود.

*برای خواندن گزارش کامل به این لینک مراجعه کنید.