تحلیل یک گزارش از ترکیب ویزابگیران: موتورهای اقتصادی و درمانی ایران در صف خروج از کشور

در فضایی که آمار و داده‌های شفاف در مورد روندهای مهاجرتی و درخواست ویزا کمیاب است، انتشار گزارشی از سوی شرکت نیلگام، یکی از بازیگران فعال این حوزه، از داده‌های قابل توجهی درباره یکی از مهم‌ترین تحولات اجتماعی و اقتصادی ایران در دو سال گذشته خبر می‌دهد.

این گزارش که پراکندگی شغلی متقاضیان ویزا از زمستان ۲۰۲۳ تا بهار ۲۰۲۵ را بررسی می‌کند، صرفاً مجموعه‌ای از اعداد و ارقام نیست؛ بلکه آینه‌ای تمام‌نما از نگرانی‌ها، امیدها و استراتژی‌های طبقات مختلف جامعه ایران برای آینده است.

یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که موتورهای محرک اقتصاد و ستون‌های نظام سلامت کشور، بیش از هر گروه دیگری، به دنبال باز کردن دریچه‌ای به خارج از مرزها هستند؛ روندی که تحلیل آن برای سیاست‌گذاران و آینده‌پژوهان بسیار مهم است.

کارآفرینان در صف اول؛ زنگ خطر برای سرمایه و اشتغال

مهم‌ترین و شاید نگران‌کننده‌ترین یافته این گزارش، پیشتازی قاطع «کارآفرینان و مدیران» با سهم ۲۶ درصدی از کل متقاضیان موفق ویزا است. این آمار را می‌توان از دو زاویه متضاد اما مکمل تحلیل کرد.

از یک سو، این گروه به دلیل تمکن مالی و داشتن کسب‌وکار معتبر، از شانس بالاتری برای متقاعد کردن سفارتخانه‌ها و دریافت ویزا برخوردارند. اما از سوی دیگر، این گرایش گسترده نشان‌دهنده کاهش انگیزه برای سرمایه‌گذاری داخلی و توسعه کسب‌وکار در کشور است.

این پدیده، که فراتر از یک سفر توریستی ساده است، می‌تواند به خروج سرمایه، توقف طرح‌های توسعه و در نهایت، کاهش فرصت‌های شغلی منجر شود. این در حالی است که اقتصاد کشور، به‌ویژه حوزه اقتصاد دیجیتال، نیازمند جذب سرمایه است.

شادی خوش‌کار

مهاجرت توده‌وار در ایران، نیروی کار متخصص کشور را ترک می‌کنند

مطالعه '6

در کنار این گروه، حضور «کارمندان» با سهم ۲۱ درصدی در رتبه دوم، این پازل را تکمیل می‌کند. اگر کارآفرینان مغز و سرمایه یک اقتصاد هستند، کارمندان بدنه اجرایی آن را تشکیل می‌دهند. تمایل بالای این گروه به اخذ ویزا، که اغلب با هدف یافتن فرصت‌های شغلی بهتر صورت می‌گیرد، بیانگر شکاف عمیق میان درآمدها و هزینه‌های زندگی و افزایش ناامنی شغلی در پی تعدیل نیروهاست.

کوچ کادر درمان؛ نظام سلامت در معرض خطر

رتبه سوم این رده‌بندی با سهم قابل تأمل ۱۱ درصدی در اختیار «پزشکان، پرستاران و نیروهای درمانی» قرار دارد. این آمار تأییدی بر گزارش‌های متعددی است که در سال‌های اخیر در مورد مهاجرت کادر درمان منتشر شده است.

در مقابل، چالش‌های داخلی مانند فشار کاری زیاد، درآمد نامتناسب و فرسودگی شغلی، این گروه را به سمت مهاجرت سوق می‌دهد. ادامه این روند می‌تواند در میان‌مدت و بلندمدت، کشور را با بحران جدی کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه بهداشت و درمان مواجه سازد.

مهندسان دیجیتال و نخبگان؛ مهاجرت هوشمند یا فرار مغزها؟

اگرچه «مهندسان» با سهم ۶ درصدی در رده‌های پایین‌تر قرار دارند، اما اهمیت استراتژیک این گروه، به ویژه در حوزه فناوری، انکارناپذیر است.

نکته کلیدی در این بخش، سهم یک‌سومی «برنامه‌نویسان» در میان مهندسان متقاضی ویزاست. این آمار نشان می‌دهد که اقتصاد دیجیتال ایران در حال از دست دادن مهم‌ترین سرمایه خود، یعنی نیروی انسانی خلاق و متخصص است.

این تغییر رویکرد در سطح سیاست‌گذاری نشان می‌دهد که مسئولان نیز به ابعاد گسترده این پدیده پی برده‌اند، اما سوال اصلی اینجاست که آیا این تغییر ادبیات می‌تواند جلوی موجی را بگیرد که ریشه در واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی دارد؟

نبض جامعه در نوسانات فصلی؛ چه کسانی و چه زمانی اقدام می‌کنند؟

تحلیل روند درخواست ویزا در فصول مختلف طی دو سال گذشته، پویایی و تغییر الگوی رفتاری متقاضیان را به خوبی نشان می‌دهد. در حالی که در زمستان ۲۰۲۳ بازنشسته‌ها سهم بالایی داشتند، در بهار و تابستان همان سال، موج درخواست از سوی کادر درمان به اوج خود رسید. از پاییز ۲۰۲۳ به بعد، این کارآفرینان و کارمندان بودند که نبض بازار ویزا را در دست گرفتند و این روند تا زمستان ۲۰۲۵ ادامه پیدا کرد.

این نوسانات نشان می‌دهد که هر گروه شغلی بسته به شرایط اقتصادی، فرصت‌های موجود در کشورهای مقصد و سیاست‌های داخلی، در بازه‌های زمانی متفاوتی برای خروج اقدام می‌کند. این داده‌ها به مثابه یک فشارسنج اجتماعی عمل می‌کنند که نشان می‌دهد کدام بخش از جامعه در هر مقطع زمانی، بیشترین فشار را احساس می‌کند.

آینده در ابهام: تقاضای بالا در برابر دیوارهای بلند ویزا

تمام این تحلیل‌ها در حالی صورت می‌گیرد که به گفته فعالان حوزه گردشگری، فرآیند صدور ویزا برای ایرانیان پس از تحولات سیاسی و جنگ‌های اخیر، به‌شدت دشوار و «قطره‌چکانی» شده است.

این یعنی ما با یک پارادوکس مواجه هستیم: از یک سو، تقاضا برای خروج از سوی حیاتی‌ترین بخش‌های جامعه به اوج خود رسیده و از سوی دیگر، موانع خارجی برای دریافت ویزا بلندتر از همیشه شده است.

این گزارش، بیش از آن که آماری برای صنعت مهاجرت باشد، یک سند تحلیلی برای درک وضعیت کنونی جامعه ایران است؛ جامعه‌ای که نخبگان، کارآفرینان و متخصصانش بیش از هر زمان دیگری به دنبال افق‌های جدید هستند، حتی اگر مسیر رسیدن به آن دشوارتر از همیشه باشد.