پنجمین گزارش وضعیت اینترنت: ایران بعد از چین محدودترین اینترنت دنیا را دارد

تازه‌ترین گزارش دوره‌ای انجمن تجارت الکترونیک نشان می‌دهد کیفیت اینترنت در ایران نه‌تنها بهبود نیافته بلکه در شاخص‌هایی مانند تجربه کاربری، پایداری، سرعت دانلود و آپلود با افت مواجه شده و فاصله با استانداردهای جهانی بیشتر شده است.

به گزارش زومیت جدیدترین گزارش کیفیت اینترنت ایران که صبح امروز توسط کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تهران رونمایی و تفسیر شد، بار دیگر زنگ خطر را برای سیاست‌گذاران به صدا درآورده است: جایگاه ۹۷ از ۱۰۰ کشور در کیفیت کلی اینترنت، با تجربه‌ای که به سه واژه «کند» (رتبه ۸۴)، «پراختلال» (رتبه ۹۲) و «محدود» (رتبه ۹۹) خلاصه می‌شود.

این گزارش، که بر اساس داده‌های معتبر جهانی مانند Google CRUX، OONI و Cloudflare تدوین شده، نشان می‌دهد فیلترینگ نه تنها به اهداف امنیتی خود نرسیده، بلکه به بزرگ‌ترین تهدید برای اقتصاد دیجیتال، امنیت سایبری و اعتماد عمومی تبدیل شده است.

در حالی که بیش از ۱۰۰ استارتاپ ایرانی در بیانیه‌ای مشترک خواستار رفع فیلترینگ و بهبود زیرساخت‌ها شده‌اند، و نظرسنجی‌ها حاکی از استفاده ۸۶ درصدی کاربران از فیلترشکن‌های ناامن است، سوال کلیدی این است: آیا سیاست‌گذاران آماده‌اند از چرخه معیوب محدودیت‌ها خارج شوند یا اصرار بر این رویکرد، ایران را به انزوای دیجیتال کامل سوق خواهد داد؟

 در شرایطی که فناوری دیجیتال، ستون فقرات اقتصادهای مدرن و جوامع را شکل می‌دهد، کیفیت اینترنت در ایران همچنان در جایگاهی اسفناک قرار دارد. تازه‌ترین گزارش تحلیلی از وضعیت اینترنت در ایران نه‌تنها تصویری غم‌انگیز از وضعیت موجود ارائه می‌دهد، بلکه از تثبیت بحران و عدم تمایل سیاست‌گذاران به بهبود وضعیت نیز پرده برمی‌دارد.

تازه‌ترین گزارش انجمن تجارت الکترونیک تصویری دقیق و داده‌محور از وضعیت اینترنت در ایران ارائه می‌دهد. این گزارش مبتنی بر داده‌های میدانی، نظرسنجی‌های تخصصی، گزارش‌های جهانی مانند Speedtest و تجربه روزمره کاربران و کسب‌وکارها تدوین شده است.

یافته‌ها نشان می‌دهد که کیفیت اینترنت ایران با کاهش همراه بوده و نگرانی‌ها درباره توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌ها، اختلالات مکرر، فیلترینگ، و نارضایتی کاربران را تقویت کرده است.

کندی (رتبه ۸۴): اینترنت ایران در Cloudflare رتبه ۹۷ دارد، با میانگین سرعت دانلود پایین‌تر از استانداردهای جهانی. گزارش سوم نشان داد سرعت ایران در رتبه ۹۷ از ۱۰۰ است، و گزارش چهارم تایید کرد که حتی پس از رفع برخی محدودیت‌ها (مانند گوگل پلی و واتس‌اپ)، افزایش ۱۰ درصدی مصرف پهنای باند رخ داد، اما سرعت کلی بهبود نیافت. این کندی، ناشی از فیلترینگ است که به گفته گزارش انجمن، مانع توسعه شبکه می‌شود.

پراختلال (رتبه ۹۲): اختلالات ساختاری، از جمله قطعی BGP، DPI پیشرفته و مسدودسازی UDP، اینترنت را ناپایدار کرده. به‌نظر می‌رسد فیلترینگ به مرحله ساختاری و رفتاری رسیده، با اختلال در پروتکل‌های کلیدی مانند TLS و SSH. در دوره حمله اسرائیل، اختلالات قبل، حین و بعد از جنگ ادامه داشت، و نرخ adoption HTTP/3 و IPv6 به سطح پیشین بازنگشت.

محدود (رتبه ۹۹): بر اساس این گزارش ایران پس از چین، محدودترین اینترنت جهان را دارد. فیلترینگ گسترده، از شبکه‌های اجتماعی تا سایت‌های آموزشی، ۸۴ درصد کاربران را به فیلترشکن سوق داده است. 

گزارش پنجم، مانند گزارش‌های قبلی، از پایگاه‌های داده معتبر جهانی استفاده کرده: شاخص تاخیر (که بخشی از اختلال را هم پوشش می‌دهد) از Google CRUX، محدودیت از OONI، و سرعت از رادار Cloudflare. این شاخص‌ها میانگین وضعیت ایران را در میان ۱۰۰ کشور برتر GDP محاسبه می‌کنند. برای مثال، در گزارش چهارم، ایران در Google CRUX رتبه ۹۱ و در OONI رتبه ۹۹ داشت.

گزارش پنجم، بدون توجه به دوران حمله اسرائیل به ایران (که اختلالات را تشدید کرد)، نشان می‌دهد وضعیت نسبت به گزارش چهارم تغییر چندانی نکرده. این رویکرد علمی، انتقادهایی از سوی وزارت ارتباطات را هم به همراه داشته، که گزارش را "دارای ایراد فنی" خوانده، اما انجمن بر اعتبار داده‌ها تاکید دارد. همچنین، گزارش به بررسی روند شش‌ماهه اخیر پرداخته، از جمله افزایش استفاده از استارلینک و اختلالات پروتکل‌های نوین مانند HTTP/3.

فیلترینگ، که به بهانه امنیت اعمال شده بر اساس گزارش انجمن حالا خودش به تهدید امنیتی بزرگ تبدیل شده. گزارش پنجم تاکید می‌کند که این سیاست‌ها، کاربران را به فیلترشکن‌های ناامن سوق داده و هزینه‌های اضافی (خرید VPN، آلودگی شبکه) تحمیل کرده است.

فیلترینگ ضررهای هنگفتی وارد کرده: نابودی استارتاپ‌ها، مهاجرت نیروی متخصص، و خروج سرمایه. انجمن تجارت الکترونیک در گزارش دوم، کیفیت اینترنت را عامل بحران اقتصاد دیجیتال خواند. در سطح جهانی نیز گزارش UNCTAD نشان می‌دهد محدودیت‌های دیجیتال رشد e-commerce را مختل می‌کند، که در ایران با تحریم‌ها ترکیب شده و شکاف دیجیتالی را عمیق‌تر کرده است.

 عجیب‌ترین سیاست فیلتر سایت‌های داخلی برای کاربران خارجی (ایران‌اکسس) اعلام شده است.. حدود ۸۰ درصد سایت‌های دولتی، از جمله مجلس و وزارتخانه‌ها، برای کاربران بین‌الملل غیرقابل دسترس‌اند.

گزارش پنجم اشاره می‌کند که بعد از انتشار گزارش چهارم، برخی دامنه‌ها رفع محدودیت شدند اما تعداد بیشتری اضافه شد. هک اخیر سامانه‌های مالی از سرورهای داخلی، پوچی این سیاست را نشان داد – هزینه سنگین بدون منفعت، مشابه فیلترینگ.

بیش از ۱۰۰ شرکت فناور مانند دیجی‌کالا، فناپ، ابرآوران، اسنپ، تپسی، دیوار، جاباما، علی بابا و….در بیانیه‌ای مشترک، که به دعوت کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک صادر شد، خواستار رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی، افزایش پهنای باند بین‌الملل، و آزادسازی پروتکل‌های نوین مانند HTTP/3 و IPv6 شدند.

این بیانیه، که در گزارش پنجم گنجانده شده، تاکید می‌کند فیلترینگ هیچ منفعتی نداشته و فقط مشکلات امنیتی و اقتصادی ایجاد کرده. استارت‌آپ‌ها هشدار می‌دهند که بدون تغییر، اقتصاد دیجیتال نابود خواهد شد – هشداری که در گزارش چهارم هم تکرار شد، با اشاره به افزایش ۲۰ برابری کاربران استارلینک.

در بخشی از این گزارش به کاری که انجمن و مرکز افکارسنجی ایسپا به‌طور مشترک انجام دادند اشاره شده است. نظرسنجی مشترک انجمن تجارت الکترونیک و مرکز افکارسنجی ایسپا (خرداد ۱۴۰۴)، پیش از حمله اسرائیل، نشان داد:  

• ۸۶ درصد کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند.  
• اینستاگرام پلتفرم اول ۶۳ درصد کاربران و منبع درآمد ۶۰ درصد کسب‌وکارها است.  
• ۶۲.۲ درصد کاربران پیش از فیلترینگ ۱۴۰۱ نیازی به فیلترشکن نداشتند.  
• ۹۳.۸ درصد جوانان زیر ۳۰ سال از فیلترشکن استفاده می‌کنند. این آمار، با گزارش سوم همخوانی دارد که ۸۴ درصد کاربران را وابسته به فیلترشکن نشان می‌داد.

اینترنت طبقاتی، که سیاست‌گذاران آن را «دسترسی متمایز» می‌نامند، چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده: اعمال محدودیت، مقاومت عمومی با فیلترشکن، و راه‌حل‌های نمایشی برای گروه‌های خاص (مانند دانشجویان یا روزنامه‌نگاران). گزارش پنجم این رویکرد را «اصرار بر اشتباه مداوم» می‌خواند، که مشکلات امنیتی و اجتماعی را افزایش می‌دهد. در گزارش چهارم، اشاره شد که این سیاست از دوران حسن روحانی کلید خورده و حالا با چراغ سبز دولت پزشکیان اجرا می‌شود.

اختلال در HTTP/3 و IPv6، که پیش از حمله اسرائیل وجود داشت، همچنان ادامه دارد – در برخی اپراتورها کاملاً مسدود. گزارش چهارم از افزایش ۲۰ برابری کاربران استارلینک (به ۱۰۰ هزار) خبر داد، که در گزارش پنجم روند افزایشی آن تایید شده است. این نشان‌دهنده ناامیدی از زیرساخت‌های داخلی است،

• افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های شبکه ثابت و همراه، به‌ویژه فیبر نوری
• ارتقای شفافیت در سیاست‌گذاری اینترنت و حذف اختلالات بدون اطلاع‌رسانی
• همکاری منظم میان دولت، کسب‌وکارها و نهادهای دانشگاهی برای تدوین شاخص‌های بومی کیفیت
• ارائه گزارش‌های رسمی فصلی توسط سازمان‌های مستقل
• بهبود سیستم پاسخ‌گویی اپراتورها و ایجاد مکانیزم‌های جبران خسارت برای کاربران و کسب‌وکارها

انجمن تجارت الکترونیک تهران از سال ۱۴۰۲ گزارش‌های دوره‌ای کیفیت اینترنت ایران را منتشر می‌کند، با هدف ارائه تصویری شفاف و مبتنی بر داده از وضعیت شبکه در کشور. این گزارش‌ها، که هر شش ماه یک‌بار به‌روزرسانی می‌شوند، بر سه شاخص اصلی تمرکز دارند: سرعت، اختلال و محدودیت. اولین گزارش در تیرماه ۱۴۰۲ منتشر شد و نشان داد ایران در میان ۱۰۰ کشور با بیشترین GDP، پس از میانمار، دومین اینترنت پراختلال جهان را دارد.

گزارش دوم در دی‌ماه ۱۴۰۲، وضعیت را بحرانی‌تر توصیف کرد: رتبه ۹۷ در سرعت، ۴۷ در اختلال و ۴۹ در محدودیت، با تاکید بر اینکه فیلترینگ به عامل اصلی کندی مستمر و ناپایداری تبدیل شده است.

گزارش سوم در تیرماه ۱۴۰۳، ایران را در رتبه ۹۷ از ۱۰۰ کشور محدود اینترنتی قرار داد، با اشاره به حملات DDoS گسترده و اختلالات ناشی از فیلترینگ.

گزارش چهارم در دی‌ماه ۱۴۰۳  نشان داد کیفیت اینترنت به سطح پیش از شهریور ۱۴۰۱ بازنگشته، با رتبه ۹۸ از ۱۰۰ و افزایش ۲۰ برابری استفاده از استارلینک.

حالا گزارش پنجم، که صبح امروز منتشر شده، بدون تفاوت محسوسی نسبت به گزارش چهارم، جایگاه ۹۷ را تایید می‌کند – هشداری تکراری که نباید به آن عادت کنیم، زیرا بی‌کیفیتی اینترنت، برخلاف تحریم‌ها، عاملی داخلی و قابل کنترل است.

گزارش انجمن تجارت الکترونیک یک هشدار جدی است. کیفیت پایین اینترنت، فقط یک دغدغه رفاهی نیست، بلکه مانعی بر سر راه رشد اقتصاد دیجیتال، نوآوری، اشتغال و بهره‌وری ملی است. بهبود این وضعیت، نیازمند تصمیم‌گیری شفاف، سرمایه‌گذاری مؤثر و تعامل واقعی میان بخش خصوصی و حاکمیت است.