آیا وزارتخانه‌های ارتباطات و آموزش و پرورش همگام با هم برای مدارس هوشمند پیش می‌روند؟

اوایل امسال مدرسه‌ای در فاز ۸ شهر پردیس به فیبر نوری متصل شد و اول مهر وزیر ارتباطات اعلام کرد که تحت پوشش قرار دادن مدارس یکی از اولویت‌های این دولت است و این وزارتخانه با وزارت آموزش و پرورش تفاهم‌نامه‌ای امضا کرده که تا آخر دولت مدارس شهری از طریق فیبر نوری به شبکه ملی اطلاعات متصل شوند.

همچنین اردیبهشت ماه رضا مراد صحرایی وزیر آموزش و پرورش در مراسم پروژه اتصال مدارس به فیبر نوری گفت کاهش شکاف دیجیتال گام مهمی برای اجرای عدالت آموزشی است. او گفته بود: «نسل جدید عموما تجارب بیشتری در دنیای ارتباطات از معلمانشان دارند، لذا با اتصال مدارس به اینترنت پرسرعت می‌توانیم مدارس را برای دوران پساکرونا آماده کنیم. زیرا بستر آوردن فناوری‌های نوین به مدارس داشتن اینترنت پرسرعت است.»

گفته می‌شود تا پایان امسال ۳۵ درصد و تا پایان دولت همه مدارس شهری کشور از طریق فیبر نوری به شبکه ملی اطلاعات متصل می‌شوند. اما برای اینکه بدانیم در عمل چقدر می‌توان از ظرفیت‌های فیبر نوری در مدارس استفاده کرد، باید نگاهی دیگر به چهره‌ مدارس کنیم.

میزان دسترسی مدارس به شبکه ملی اطلاعات و ارتباطات بر اساس گزارش‌ عملکرد وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۹۸، در کل کشور ۷۴ درصد بود که نسبت پایینی نیست، هرچند این درصد مثلا در استان کهگیلویه و بویراحمد بسیار پایین‌تر از میانگین کشوری و در حدود ۳۰ گزارش شده است. اما لازمه استفاده از ظرفیت دسترسی به اینترنت و فیبرنوری، مدارس هوشمند و لوازم استفاده از اینترنت است. آمارهای به‌روزی از مدارس هوشمندسازی شده سطح کشور اعلام نشده اما مسئول هوشمندسازی مدارس تهران اعلام کرده که از ۳ هزار و ۹۲۱ مدرسه تهران، یک هزار و ۱۵۲ مدرسه هوشمند هستند. هرچند برخی از کارشناسان پیش از این گفته‌اند که مدارس بعضا با داشتن یک رایانه عنوان مدرسه هوشمند را می‌گیرند.

بر اساس گزارش وزارت رفاه از فقر آموزشی در ایران که در سال ۱۴۰۰ منتشر شد، نسبت مدارس مجهز به کارگاه رایانه برای کل کشور ۱۲.۵ درصد بود و برای برخی استان‌ها مثل فارس، مازندران، اصفهان، زنجان و سیستان و بلوچستان کمتر از ۳ درصد گزارش شده است.

سال ۹۸ سرپرست وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده بود سرانه کامپیوتر دانش‌آموزان در مناطق کم‌برخوردار به ازای هر ۲۰۰ دانش‌آموز یک کامپیوتر و در مناطق برخوردار به ازای هر ۱۰۰ دانش‌آموز ۷ کامپیوتر است. این آمار در زمان امضای تفاهم‌نامه هوشمندسازی مدارس بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت ارتباطات اعلام شده بود. سیدجواد حسینی گفته بود که بیش از ۱۲۲ هزار کلاس درس هوشمند است، یعنی ۲۲ درصد کلاس‌های درس که هر کدام حداقل یک برد هوشمند دارند.

معاون دفتر فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش هم در بهمن ۱۴۰۰ اعلام کرد به ازای هر ۱۰۰ نفر کمتر از چهار رایانه در این وزارتخانه وجود دارد. به نظر نمی‌رسد با وجود مشکلات مالی وزارت آموزش و پرورش این آمارها بهبودی پیدا کرده باشد، چون آموزش و پرورش با مشکلات اساسی‌تری روبروست و حتی برای حل مشکلات عمرانی، حقوق معلمان و اداره مدارس هم بودجه‌ قابل توجهی ندارد.

شهریور ماه خبرگزاری مهر در گزارشی از پیشرفت فرونشست زمین در اصفهان از قول مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس اعلام کرد که بیش از ۴۰ درصد مدارس این استان باید تخلیه شوند. آمارهای رسمی دولت هم می‌گویند ۱۰۵ هزار کلاس درس یعنی ۱۹ درصد غیرمقاوم و ناایمن هستند که ۳۰ هزار عدد از آن‌ها باید تخریب و بازسازی شوند. در بعضی از استان‌ها تعداد مدارس فرسوده ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده است. همچنین در حالی که استاندارد تراکم کلاس درس ۲۳ نفر است، بیش از ۱۶ هزار کلاس درس بالای ۴۰ نفر تراکم دارند. سالانه حدود ۴۰۰ هزار نفر به جمعیت دانش‌آموزان اضافه می‌شود در حالی که سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت در سال‌های اخیر کاهش داشته است.

بر اساس مقاله‌ای با عنوان «بازماندگی از تحصیل» در کتاب راه و بیراهه‌های آموزش و پرورش، این بودجه در دهه ۷۰ حدود ۲۰ درصد بودجه عمومی دولت بود اما در حال حاضر سهم این وزارتخانه ۹ تا ۱۱ درصد به صورت رسمی اعلام می‌شود که در عمل کمتر از این مقدار به آموزش و پرورش می‌رسد. سهم اعتبارات نوسازی مدارس کشور هم در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ با کاهش ۱۵ درصدی مواجه شد. معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارتخانه اعلام کرده که اعتبار از هدفمندی یارانه‌ها حذف شده و پیش‌بینی کرده که مواردی چون تغذیه مدارس شبانه‌روزی و ایاب و ذهاب دانش‌آموزان مناطق محروم با مشکل مواجه شود.

آموزش و پرورش با بحران کمبود معلم هم روبروست. در طول ده سال در حالی که جمعیت دانش‌آموزی ۲ تا ۳ میلیون نفر بیشتر شده، کمبود معلم در آموزش و پرورش از ۲۳۰ تا ۲۶۰ هزار نفر گزارش شده است.

با این حال وزیر آموزش و پرورش در مراسم اتصال مدارس به فیبر نوری گفته بود: «امکانات دیجیتالی برای مدارس کم نداریم اما به دلیل نبود زیرساخت‌ها از کلان‌شهرها خارج نشده است.» اما آمارها این گفته را تایید نمی‌کنند.

اتصال مدارس به فیبر نوری و دسترسی به اینترنت پرسرعت می‌تواند اتفاق مثبتی باشد اگر مدارس ظرفیت استفاده از آن را داشته باشند یا دست کم آموزش و پرورش توان تامین الزامات استفاده از آن را. اما تا زمانی که بودجه آموزش و پرورش کفاف هزینه‌های اداره مدارس را هم نمی‌دهد، مدارس دولتی از دانش‌آموزان شهریه دریافت می‌کنند و با این تعداد مدرسه‌ ناایمن و تراکم بالا به نظر می‌رسد بودجه‌ای برای تامین لوازم استفاده از اینترنت پرسرعت در مدارس باقی نماند.