اخترشناسان احتمالاً سیاره سومی را پیرامون نزدیک‌ترین ستاره به زمین یافته‌اند

پروکسیما قنطورس، نزدیک‌ترین ستاره به ما ممکن است دربردارنده‌ی منظومه‌ی ستاره‌ای گسترده‌ای باشد؛ زیرا دانشمندان معتقدند سیاره‌ی سومی را پیدا کرده‌اند که به دور آن می‌چرخد. کشف این سیاره یافته‌ای است که دوباره تأکید می‌کند سیاره‌های خارج از منظومه شمسی ما چقدر متداول هستند. این کشف همچنین بالقوه جهان سومی را برای مطالعه و احتمالاً کاوش پیش روی ما قرار می‌دهد.

پروکسیما قنطورس که اندکی بیش از چهار سال نوری با ما فاصله دارد، از مدت‌ها پیش به‌عنوان مکانی مهم برای بازدید در‌ صورت خروجمان از منظومه‌ی شمسی، توجه دانشمندان و طرفداران داستان‌های علمی تخیلی را به خود جلب کرده است. این جرم آسمانی در سال ۲۰۱۶ به مراتب جذاب‌تر شد؛ وقتی اخترشناسان سیاره‌ای را درحال چرخش به دور آن پیدا کردند. این سیاره با نام پروکسیما بی در کمربند حیات ستاره واقع شده؛ جایی که دما احتمالاً برای جمع‌ شدن آب روی سطح آن مناسب است. تنها چند سال بعد، سیاره‌ی دومی نیز به نام پروکسیما سی در اطراف ستاره یافت شد.

با کشف این سومین سیاره فراخورشیدی احتمالی با نام پروکسیما دی، پروکسیما قنطورس احتمالاً خاستگاه طیف وسیعی از جهان‌ها است. هرچند ما هنوز قصد نداریم در هیچ چارچوب زمانی معقولی به پروکسیما قنطورس سفر کنیم، این سیاره‌ها می‌توانند نخستین جهان‌هایی باشند که در صورت دستیابی به توانایی سفر میان‌ستاره‌ای، از آن‌ها بازدید کنیم. درحال‌حاضر نزدیکی این جهان‌ها به زمین، آن‌ها را به کاندیداهای اصلی برای مطالعات و مشاهدات بیشتر تبدیل می‌کند. اخترشناسان می‌گویند سیاره‌های پروکسیما قنطورس می‌توانند کمک کنند تا درکمان از چگونگی تشکیل سیاره‌ها پیرامون ستارگان دوردست را بیش از پیش تکامل دهیم.

ژائو فاریا، پژوهشگر مؤسسه‌ی اخترفیزیک و علوم فضایی در پرتغال و نویسنده‌ی ارشد مطالعه‌ای که کشف سیاره‌ی جدید را توصیف کرده است، به خبرگزاری ورج گفت «فکر می‌کنم این یافته قطعاً در درک منظومه‌های سیاره‌ای به‌عنوان یک کل به ما کمک می‌کند. هرچه بیشتر کشف کنیم، بیشتر می‌توانیم درکشان کنیم.»

فاریا و تیمش به‌طور ناخواسته به شواهد مربوط به پروکسیما دی دست یافتند. این کشف زمانی آشکار شد که آن‌ها در‌ تلاش بودند تا وجود پروکسیما بی، نخستین سیاره فراخورشیدی را به‌طور قطعی تأیید کنند. سال ۲۰۱۹، آن‌ها درحالی‌که مشغول کار با تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه‌ی جنوبی اروپا یا VLT در شیلی بودند، با هدف یافتن پروکسیما بی به رصد پروکسیما قنطورس پرداختند. اما پژوهشگران در داده‌هایشان به وجود یک سیاره‌ی فراخورشیدی دیگر در منظومه پی بردند.

فاریا می‌گوید «این کشف در ابتدا غافلگیرکننده بود.» تیم پژوهشی از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ به تجسس ستاره با تلسکوپ بسیار بزرگ ادامه داد تا به اطلاعات بیشتری درباره‌ی این سیاره‌ی اسرار‌آمیز سوم پی ببرد.

یافتن سیاره‌های فراخورشیدی، اقدام بسیار دشواری است؛ زیرا این اجرامِ بسیار دوردست اغلب به‌طور کامل در نور ستارگانی که به دورشان می‌چرخند، غرق می‌شوند. به‌طور معمول، اخترشناسان باید استنباط کنند که سیاره فراخورشیدی وجود دارد. یک راه انجام این کار، مشاهده‌ی میزان تغییر روشنایی ستاره درطول زمان است. اگر سیاره نسبت به زمین از مقابل ستاره‌ی دوردست گذر کند، بخشی از نور ستاره را مسدود می‌کند و موجب افت بسیار جزئی در نور ستاره می‌شود. پژوهشگران با استفاده از این روش می‌توانند اطلاعات بیشتری درباره‌ی سیاره فراخورشیدی بیاموزند.

اخترشناسان هنوز مطمئن نیستند که آیا پروکسیما دی از نقطه نظر ما روی زمین، از مقابل پروکسیما قنطورس گذر می‌کند یا نه. در عوض آن‌ها با مشاهده‌ی لرزش‌های همواره خفیف پروکسیما قنطورس، همان روش به‌کاررفته برای یافتن پروکسیما بی، شواهد از وجود پروکسیما دی را یافتند. حتی سیاره‌های فراخورشیدی کوچک، تأثیر گرانشی هرچند اندک روی ستارگانشان دارند. وجود آن‌ها باعث می‌شود که ستاره‌ی والد به‌طور جزئی و معمولاً در الگویی مشاهده‌پذیر از روی زمین، نوسان کند. فاریا و تیمش به لطف این تکنیک توانستند تعیین کنند که پروکسیما دی احتمالاً وجود دارد.

فعلاً پروکسیما دی صرفاً کاندیدای سیاره فراخورشیدی محسوب می‌شود؛ در‌ نتیجه وجود آن هنوز تأیید نشده است. بااین‌حال اگر پروکسیما دی واقعی باشد، ما بر‌ اساس این لرزش‌ها چند نکته‌ی جذاب را درباره‌ی آن می‌دانیم. تصور می‌شود که پروکسیما دی تقریباً یک‌چهارم زمین جرم دارد و از این‌‌ رو سبک‌ترین سیاره در منظومه‌ی پروکسیما قنطورس و از‌ جمله سبک‌ترین سیاره‌های فراخورشیدی کشف‌شده تاکنون محسوب می‌شود. دیانا دراگومیر، استادیار در دانشگاه نیومکزیکو و متخصص سیاره‌های فراخورشیدی که در مطالعه مشارکت نداشت، به ورج گفت «این یافته درصورت تأیید به اخترشناسان امکان خواهد داد تا سیاره‌ای فراخورشیدی را با جرمی کم‌تر از جرم زمین در همسایگی منظومه‌ی شمسی‌مان مطالعه کنند.»

از آن مهم‌تر، پروکسیما دی عملاً ستاره‌ی والد خود را در آغوش گرفته است. این سیاره فراخورشیدی با قرارگیری در فاصله‌ی کمتر از یک‌دهم مسافت عطارد تا خورشید، در عرض تنها پنج روز به دور پروکسیما قنطورس می‌چرخد. پنج روز ممکن است سریع به‌نظر آید؛ اما تکمیل مدار پروکسیما بی نیز فقط ۱۱ روز طول می‌کشد. ازآنجا که پروکسیما دی به پروکسیما قنطورس بسیار نزدیک است، تیم پژوهشی باور دارد که سطح سیاره احتمالاً برای حفظ آب به صورت مایع بیش از حد داغ است و از این‌رو خارج از کمربند حیات قرار دارد.

حتی اگر پروکسیما دی در کمربند حیات قرار داشت، اصلاً معلوم نبود که آیا حیات می‌توانست روی سطح آن دوام بیاورد یا نه. پروکسیما قنطورس یک کوتوله سرخ و بسیار کوچک‌تر و کم‌نورتر از خورشید ما است؛ بدین معنا که نوع نور دریافتی سیاره‌هایش با نوری که زمین می‌گیرد، بسیار متفاوت است. علاوه‌براین، ستارگان کوتوله سرخ بسیار بیشتر و قوی‌تر از ستارگان خورشیدمانند شعله‌ور می‌شوند؛ بدین معنا که پروکسیما قنطورس به‌طور دائم ذرات تابشی را روی سیاره‌های مجاورش می‌باراند. حتی بدون تمام این شراره‌ها، سیاره‌های منظومه‌ی پروکسیما قنطورس به‌دلیل مدارهای نزدیکشان، بسیار بیشتر از زمین زیر بمباران تابشی قرار می‌گیرند.

بااین‌حال هرچند آن نوع حیاتی که می‌شناسیم، احتمالاً به سختی می‌تواند آنجا دوام آورد، دانشمندان همچنان مشتاق‌اند تا درباره‌ی سیاره‌های پیرامون کوتوله‌های سرخ نظیر پروکسیما قنطورس بیشتر بیاموزند. همچنین منظومه‌ای ستاره‌ای نظیر این، مکانی عالی برای شروع مطالعه است. فاریا می‌گوید «ما درباره‌ی ماهیت سیاره‌هایی که در اطراف این ستارگان شکل می‌گیرند، هنوز پرسش‌های فراوانی داریم. آیا آن‌ها مشابه سیاره‌های موجود در منظومه شمسی هستند یا با آن‌ها تفاوت دارند؟»