صحت‌سنجی ادعایی عجیب: آیا آمریکا می‌تواند اینترنت کل جهان را قطع کند؟

۲۴ دی‌ماه شبکه‌ی افق در برنامه‌ی فرامتن نگاهی به رفع تحریم‌های اینترنتی ایران از سوی ایالات متحده انداخت و محمد لسانی، کارشناس فضای مجازی و مدرس سواد رسانه‌ای، دو ادعای بحث‌برانگیز مطرح کرد.

نخست، ایالات متحده‌ این توانایی را دارد که در هر زمانی که خواست، اینترنت را قطع کند. ادعای دوم، پروژه‌ای است که لسانی آن را «کیل اینترنت» خطاب می‌کند. به گفته‌ی او، رئیس‌جمهور آمریکا کیفی مخصوص همراه خود دارد که از طریق آن می‌تواند اینترنت جهانی را قطع کند.

همراه رئیس‌جمهور آمریکا همیشه دو کیف حمل می‌شود. یک کیف دستور حمله‌ی نظامی است، دیگری کیفی است که در آن دستور قطع اینترنت جهانی داده می‌شود. سه سرور از ۶ سرور جهانی در حوزه‌ی اینترنت در ایالات متحده قرار گرفته؛ رئیس‌جمهور آمریکا هر زمان احساس کند اینترنت علیه او است، ورود می‌کند... طرحی هست تحت عنوان کیل اینترنت، یعنی کشتن اینترنت در اختیار رئیس‌جمهور آمریکا است.

- محمد لسانی، کارشناس برنامه‌ی فرامتن شبکه‌ی افق، ۲۴ دی ۱۴۰۱

لسانی معتقد است توانایی ایالات متحده در قطع اینترنت جهانی، توسعه‌ی اینترنت ملی را در ایران ضروری می‌کند. به گفته‌ی او، در صورت اقدام آمریکا برای قطع کامل اینترنت جهانی و نبود اینترنت ملی، کارهای روزمره‌ی مردم دچار مشکل می‌شود: «اتفاقات روزمره‌ی مردم نباید لنگ اینترنت جهانی باشد.»

لسانی دسترسی به اینترنت جهانی را ضروری می‌داند، اما از نگاه او داشتن اینترنت ملی نیز ضروری است.

در تعریفی جزئی‌نگرانه، واژه‌ی «اینترنت» به شبکه‌ای از شبکه‌های به‌هم‌متصل کامپیوتری در سراسر دنیا اشاره می‌کند. به بیانی دیگر، اینترنت مجموعه‌ای از سیستم‌های خودگردان است که با روتر به هم متصل‌اند. اینترنت بزرگ‌ترین سیستمی است که توسط انسان طراحی، مهندسی و اجرا شده.

وقتی حرف از اینترنت می‌زنید، در اکثر مواقع منظورتان وب جهان‌گستر (World Wide Web) است. اینترنت، سیستم ارتباطی جهانی برای اطلاعات، زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است که باعث اتصال کامپیوترها به هم می‌شود. وب جهان‌گستر، نرم‌افزاری است که اینترنت را به آن شکلی که امروزه استفاده می‌کنیم درمی‌آورد و برای برقراری ارتباط از اینترنت بهره می‌گیرد.

در صورت قطع شدن اینترنت، هر چیزی که به وب، فضای ابری و اکثر سیستم‌های هوشمند ارتباط دارد از کار می‌افتد. بسیاری از اپلیکیشن‌هایی که روزانه در گوشی و کامپیوتر خود استفاده می‌کنید، به اینترنت وابسته هستند. با از دسترس خارج شدن اینترنت، استفاده از این اپلیکیشن‌ها غیرممکن می‌شود.

در صورت قطع شدن اینترنت امکان استفاده از شبکه‌های اجتماعی، خرید آنلاین، جست‌و‌جو در منابع آنلاین، تجربه‌ی بازی‌های چندنفره، استریم محتوا، استفاده از خدمات آنلاین بانکی، دانلود فایل و برقراری تماس ویدیویی از بین می‌رود.

قطعی اینترنت صرفا روی توانایی ما برای دسترسی به فایل‌ها و برقراری ارتباط تأثیر نمی‌گذارد؛ اینترنت پایه و اساس بسیاری از فعالیت‌‌های کاری کسب‌و‌کارها و دولت‌ها است. با قطعی اینترنت، دسترسی به فایل‌های ذخیره‌شده در سرورهای ابری، دسترسی به دیتابیس‌ها و ارتباط فوری بین سازمان‌های تجاری یا دولتی، بی‌مفهوم می‌شود. در نتیجه‌ی این اتفاقات، اقتصاد با مشکلاتی عظیم مواجه خواهد شد.

اینترنت مالک واحد و مشخصی ندارد. همانطور که اشاره کردیم، در حال صحبت درباره‌ی شبکه‌ای از شبکه‌ها هستیم. هر یک از این شبکه‌ها به شرکت‌ها و سازمان‌های مختلفی ارتباط دارند و مبتنی‌بر سرورهای فیزیکی هستند که در کشورهای مختلف فعال شده‌اند. در هر کشور قوانینی اختصاصی برای اینترنت تعریف می‌شود.

اینترنت سیستمی متمرکز نیست و از مکانی واحد نشئت نمی‌گیرد. به همین دلیل قطع جهانی اینترنت توسط یک سازمان یا دولت، غیرممکن است، حداقل از نگاه کارشناسان. برای قطع کردن اینترنت می‌توان دو حوزه را هدف قرار داد: زیرساخت فیزیکی و نرم‌افزار اجراکننده‌ی وب.

منظور از هدف‌قراردادن زیرساخت‌های فیزیکی، قطع سیم‌ها، آسیب زدن به ماهواره‌ها، از بین بردن نقاط تبادل اینترنت و موارد این چنینی است. انجام چنین حمله‌ای در مقیاس جهانی بسیار مشکل است و تبعات فراوانی به دنبال دارد. در همین حین، فجایع طبیعی نظیر برخورد سیارک نیز می‌توانند بخش بزرگی از زیرساخت اینترنت را از بین ببرند و مشکلات گسترده‌ای ایجاد کنند.

دومین راه برای از دسترس خارج کردن اینترنت، حمله به نرم‌افزار است. از لحاظ تئوری می‌توان ویروس به اینترنت تزریق کرد تا پروتکل‌های وب غیرفعال شوند. راهکار حمله به نرم‌افزار اینترنت، عملی‌تر از راهکار اول است و تبعات آن کمتر خواهد بود. با این‌وجود، بعید است بتوان با حمله‌ی نرم‌افزاری کل اینترنت جهان را قطع کرد. این روند پیچیدگی بسیار زیادی دارد و افراد زیادی در تلاشند جلوی وقوع چنین اتفاقی را بگیرند.

در سال ۲۰۱۱، زنی مسن مشغول حفاری برای یافتن مس بود که به‌طور اتفاقی بخش بزرگی از کابل فیبر نوری را قطع کرد. این اتفاق به قطعی گسترده‌ی اینترنت در بخش‌هایی از گرجستان، آذربایجان و ارمنستان منتهی شد. یک سال بعد از آن، توفند سندی باعث قطعی گسترده‌ی اینترنت شد. در هیچ‌یک از این موارد شاهد قطعی جهانی اینترنت نبودیم.

قطعی منطقه‌ای اینترنت به دو شیوه‌ی قطع کامل و قطع جزئی انجام می‌شود. در روش اول، اینترنت به‌طور کامل از کار می‌افتد. این نوع قطعی به‌طور معمول در مرزهای یک کشور انجام می‌گیرد و مردم توانایی دسترسی به اینترنت را از دست می‌دهند. در نوع دوم، دولت دسترسی به بخش‌هایی از اینترنت نظیر شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های ارتباطی و منابع خبری خارجی را محدود می‌کند.

قطع کردن اینترنت از سوی دولت‌ها - حداقل به روایت خودشان - در نتیجه‌ی حفظ امنیت ملی انجام می‌گیرد، اما ضررهای مالی سنگینی به دنبال دارد.

مفهوم «کیل‌سوییچ اینترنت» چیز جدیدی نیست و در حالت کلی به مکانیزمی واحد برای خاموش کردن کل ترافیک اینترنت اشاره می‌کند. مفهوم کیل‌سوییچ اینترنت مبتنی‌بر ایجاد یک اتاق کنترل است که از لحاظ تئوری قطعی شبکه‌ی وب را ممکن کند.

چین در سال ۲۰۰۹ اینترنت منطقه‌ی سین‌کیانگ را به‌طور کامل قطع کرد. دولت مصر در سال ۲۰۱۱ دستور به قطع کامل اینترنت داد که در نتیجه‌ی آن، تبادل ترافیک اینترنت برای تمامی ISPها غیرممکن شد. مصر در عرض دو ساعت تمامی ترافیک را متوقف کرد. ترکیه در سال ۲۰۱۶ قانون جدیدی وضع کرد که بر اساس آن دولت اجازه دارد در مواقع نیاز، اینترنت را به‌طور کامل یا جزئی قطع کند.

چشم‌انداز جنگ سایبری در دهه‌ی ۲۰۰۰ میلادی باعث شد گروهی از مقامات ایالات متحده لایحه‌ای برای کنترل اینترنت تدوین کنند، اما روی کار آمدن مفهوم «کشتن اینترنت» در سراسر دنیا، انتقادات زیادی را در آمریکا ایجاد کرد.

آمریکا در دو نوبت، یکی در سال ۱۹۳۴ و دیگری در سال ۱۹۹۶، لایحه‌هایی معرفی کرد تا از طریق آن‌ها کنترل بیشتری بر اینترنت داشته باشد، اما هیچ‌یک از این قوانین، آمریکا را قادر به قطع اینترنت جهانی نمی‌کنند.

قانون ارتباطات آمریکا که سال ۱۹۳۴ تدوین شد، پس از ۸۹ سال همچنان پایه و اساس سیاست‌های ارتباطی ایالات متحده را تشکیل می‌دهد. این قانون از زمان تصویب، به دفعات اصلاح و به‌روزرسانی شده است.

بند ۷۰۶ قانون ارتباطات آمریکا به رئیس‌جمهور امکان می‌دهد در صورت شناسایی خطر جنگ، «هرگونه تأسیسات یا ایستگاه ارتباطات سیمی» را خاموش کند یا کنترل آن را در دست بگیرد. با توجه به روی کار آمدن سیستم‌های بی‌سیم، تعلیق سرویس‌دهی در «جنگ یا تهدید جنگ» و همچنین «وضعیت خطر عمومی» مجاز است، البته صرفا در آمریکا. در هیچ بخشی از قانون موردبحث به قطعی اینترنت در سراسر دنیا اشاره نشده است و اساسا آمریکا این توانایی را ندارد.

اتحادیه‌ی آزادی‌های مدنی آمریکا در نامه‌ای به سناتور لیبرمن که توسط چند سازمان مدنی دیگر امضاء شده بود، از لایحه‌ی موردبحث انتقاد کرد. در نتیجه‌ی انتقادات، سناتور لیبرمن گفت هیچ برنامه‌ای برای ایجاد کیل‌سوییچ وجود ندارد: «رئيس‌جمهور هرگز کنترل را در دست نمی‌گیرد؛ دولت هرگز نباید اینترنت را تصاحب کند.» لایحه‌ی حفاظت از فضای سایبری به‌عنوان یک دارایی ملی، رأی دریافت نکرد و منقضی شد.

اینترنت، شبکه‌ای جهانی است که از شبکه‌های خودمختار پرتعداد تشکیل شده و هیچ‌گونه مقر فرماندهی ندارد. با این‌حال جنبه‌های فنی، سیاست‌های زیرساخت و فضاهای نام (نیم‌اسپیس) اصلی اینترنت توسط مؤسسه‌ی ICANN مدیریت می‌شوند.

آیکان سازمانی غیرانتفاعی محسوب می‌شود که وظیفه‌‌اش ایجاد هماهنگی در نگهداری و عملکرد دیتابیس‌های مرتبط‌به فضای نام و فضای عددی است. آیکان موظف است عملکرد ایمن و پایدار شبکه را تأمین کند. آیکان همچنین نگهداری فنی مخزن آدرس اینترنت مرکزی را انجام می‌دهد. سازمان آیکان مدیریت واگذاری نام‌های دامنه و آدرس پروتکل اینترنت را نیز برعهده دارد و برقراری ارتباط بین کاربر و سایت مقصد را ممکن می‌کند.

آیکان پیش‌تر با وزارت بازرگانی ایالات متحده قرارداد تجاری داشت، اما این قرارداد در سال ۲۰۱۶ به پایان رسید. با پایان قرارداد، آیکان تحت نظارت سازمان ملل متحد قرار گرفت تا آمریکا دیگر نقشی در آن نداشته باشد. آیکان پیش‌تر به‌طور شفاف گفته که نمی‌تواند در محتوای اینترنت دست ببرد یا آن را تعدیل کند.

اینترنت مجموعه‌ای از تعداد قابل‌توجهی شبکه‌ی مستقل است که توسط افراد، کسب‌و‌کارها و دولت‌های مختلف کنترل و نگهداری می‌شوند. اینترنت به‌گونه‌ای طراحی شده است که اگر یک بخش از شبکه‌ی آن از دسترس خارج شد، کاربران همچنان بتوانند به سایر بخش‌ها دسترسی داشته باشند. تنها در یک حالت قطعی کامل اینترنت قابل‌تصور است: اگر شراره‌های خورشیدی بسیار بزرگی به زمین برسند، کل اینترنت به‌همراه شبکه‌های برق و سایر دستگاه‌های الکترونیکی موجود بر زمین غیرقابل‌استفاده خواهند شد.

قطع جهانی اینترنت توسط یک کشور مثل این است که بپرسید «آیا می‌توان همزمان تمامی رودخانه‌های موجود در دنیا را مسدود کرد؟». می‌توانید با ایجاد سد، جلوی حرکت برخی از رودخانه‌ها را بگیرید، اما توقف همزمان تمامی رودخانه‌ها غیرممکن است چون آب همیشه مسیر جدیدی برای حرکت پیدا می‌کند.

به‌طور‌ مشابه، اینترنت ساختاری بزرگ و پیچیده است که توسط ترکیبی از سازمان‌های دولتی و تجاری مدیریت می‌شود و میلیاردها شخص حقیقی مشغول استفاده از آن هستند. در دنیای اینترنت، مسیر واحدی برای انتقال داده وجود ندارد که بتوان جلوی آن را گرفت.

بر اساس ادعای کارشناس شبکه‌ی افق، رئیس‌جمهور آمریکا همواره دو کیف همراه خود دارد که یکی از آن‌ها مخصوص دستور حمله‌ی نظامی است و دیگری برای قطع اینترنت کاربرد دارد. در هیچ‌یک از رسانه‌های خبری و منابع دولتی به کیف قطع اینترنت رئیس‌جمهور آمریکا اشاره نشده است.

یکی از مدیران سابق دفتر نظامی کاخ سفید می‌گوید کیف مرموز رئیس‌جمهور آمریکا حاوی کتابی ۷۵ صفحه‌ای است که گزینه‌های تلافی‌جویانه‌ی حمله‌ی هستی با جوهر مشکی و قرمز در آن چاپ شده است. کتابی دیگر فهرستی از سایت‌های محرمانه‌‌ای را که برای پناه گرفتن رئیس‌جمهور ساخته شده‌اند در خود دارد. سومین آیتم، یک پوشه‌ی کاغذی ۱۰ صفحه‌ای است که دستورالعمل راه‌اندازی سیستم پخش اضطراری را در خود دارد. کیف رئیس‌جمهور آمریکا همچنین شامل کارتی کوچک با کدهای احراز هویت است.

در برخی از تصاویر، یک آنتن روی کیف مشاهده شده است. این یعنی احتمالا کیف موردبحث تجهیزات ارتباطی نیز دارد.

آمریکا کیف موردبحث را «کیف اضطراری رئیس‌جمهور» خطاب می‌کند. این کیف همواره توسط یکی از پنج دستیار نظامی حمل می‌شود و همیشه در نزدیکی رئیس‌جمهور قرار دارد. دستیاران نظامی آموزش‌های لازم را دیده‌اند تا به رئیس‌جمهور کمک کنند که در عرض چند دقیقه دستور حمله‌ی اتمی را صادر کند.