ترایپوفوبیا یا ترس از حفره ها چیست و چگونه درمان می شود؟

ما انسان‌ها ترس‌های زیادی داریم. ترس از موجوداتی که می‌توانند خطرناک باشند، مانند مار یا عقرب. ترس از تاریکی، ترس از پرواز یا ارتفاع، ترس از گیر افتادن در مکان‌های تنگ و بسته. اگر ترس‌ شدید یا فوبیای شما به هرکدام از این عوامل مرتبط باشد، اصلاً تعجب‌آور نیست. اما به نقل از خبرگزاری گرانج، فوبیاهای نادرتری نیز وجود دارند که به نظر می‌رسند از درون‌ فیلم‌های علمی تخیلی یا ترسناک بیرون آمده باشند.

زانتوفوبیا (ترس از رنگ زرد)، گلوبوفوبیا (ترس از بادکنک) و اسپکتروفوبیا (ترس از آینه) برخی از این فوبیاها هستند. ترایپوفوبیا نیز در دسته این فوبیاها قرار می‌گیرد. این فوبیا برخلاف باور عموم به‌شدت شایع است و ظاهراً از هر ۶ نفر، یکی به این هراس شدید ابتلا دارد.

هشدار: این مطلب حاوی شرح و تصاویر بعضاً تحریک‌کننده فوبیای حفره‌ها است

ترایپوفوبیا ترس نامعقولی نسبت به نقش‌ها یا اجسامی است که حفره‌های زیادی دارند. ترایپوفوبیا نه‌تنها ترس از سوراخ و حفره را شامل می‌شود، بلکه افراد مبتلا به این فوبیا ممکن است با دیدن بیرون‌زدگی‌ها یا اشکال تکراری هم واکنش بیمارگونه‌ای داشته باشند. وب‌سایت Healthline را ترس از «خوشه‌ای از حفره‌های نزدیک به‌هم» تعریف کرده است. واکنش غیرعقلانی می‌تواند بر اثر الگوهای دیگری هم به وجود بیاید. حتی نیازی نیست که این عوامل واقعی باشند، بلکه گاهی دیدن تصاویر حفره‌ها در اینترنت یا در مجله‌ و کتاب نیز می‌تواند همان اثر را روی فرد داشته باشد.

آیا ترایپوفوبیا بیماری واقعی است؟

محرک فوبیای حفره‌ چیست؟

ترایپوفوبیا از کجا شروع می‌شود؟

علایم ترایپوفوبیا

درمان ترایپوفوبیا

در مورد واقعی بودن این هراس‌زدگی همچنان اتفاق‌نظری وجود ندارد. هم‌اکنون ترایپوفوبیا رسماً به‌عنوان یک اختلال روانی یا بیماری واقعی شناخته نشده و در کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (انجمن روانپزشکی آمریکا) فهرست نشده است. پژوهش‌های مختلف در این زمینه تاکنون بسیار معدود بودند و به همین جهت، نمی‌توانند تأیید کنند که ترایپوفوبیا، یک فوبیای مشخص و جداگانه است. شاید دلیل این امر نحوه کشف این فوبیا باشد. ترس از حفره‌ها برخلاف بسیاری از بیماری‌های روانی نه توسط یک روانپزشک و دانشمند بلکه در سال ۲۰۰۵ در یک انجمن آنلاین کشف شد.

گاهی ممکن است فرد نه از خود سوراخ‌ها بلکه آنچه یادآور آن است؛ لانه‌ی جانوران سّمی و کُشنده‌ مانند مار و عقرب وحشت داشته باشد.

البته محققان این فوبیا را غیرواقعی نمی‌دانند. بنابراین، اگر شما نیز یکی از آن افرادی هستید از سوراخ‌ها واهمه دارید، کسی نمی‌تواند بگوید فوبیای شما خیالی است، بلکه ممکن است ترس شدید شما نوعی اختلال عمومی باشد. در واقع، برای اینکه ترایپوفوبیا به‌عنوان یک فوبیای مجزا درنظر گرفته شود، باید عامل آن ترس از اجسامی با سوراخ‌های زیاد باشد. اما پژوهشی که در سال ۲۰۱۷ انجام گرفت نشان می‌داد که افراد ممکن است از خود سوراخ‌ها ترسی نداشته باشند، بلکه از آنچه این سوراخ‌ها یادآور آن هستند، یعنی جانوران سّمی و کُشنده‌ای که در این سوراخ‌ها لانه کرده‌اند ترس داشته باشند.

با توجه به اینکه ترایپوفوبیا همچنان به‌طور کامل شناخته نشده، هیچ فهرست رسمی‌ای از محرک‌ها و علل بروز آن وجود ندارد. ممکن است برخی افراد به برخی اشکال‌ خاص واکنش نشان دهند و سایرین با دیدن اشکال متفاوت دیگری تحریک شوند. بااین‌حال، برخی از تحریک‌کننده‌های ترایپوفوبیا شامل این موارد می‌شوند: دانه‌های میوه، مرجان‌های دریایی (درون آکواریوم‌ها)، کندوی زنبور عسل، چشم حشرات و غلاف گیاه نیلوفر آبی (پسته دریایی).

محرک‌های ترایپوفوبیا می‌توانند شامل موارد بی‌ضرری مانند نایلون‌های حباب‌دار، توت فرنگی یا اسفنج شوند. در موارد شدیدتر فرد ممکن است با دیدن حیواناتی با پوست خال‌دار مانند پلنگ نیز به وحشت بیفتد. برخی از افراد ممکن است به نان‌های دانه‌دار، پنیر سوئیسی، انار، طالبی و شبنم و بخار روی بطری‌ها نیز واکنش نشان دهند.

خبرگزاری وب‌ام‌دی، تحریک‌کننده‌های غیرعادی دیگری را نیز به فهرست عوامل مؤثر در بروز ترایپوفوبیا اضافه کرده‌ است. این رسانه حوزه سلامت سوراخ‌های روی نقاب هاکی (از نوعی که جیسون در مجموعه فیلم‌های جمعه سیزدهم می‌پوشید)، سنگریزه‌های بتن و لکه‌های روی پوست را نیز از جمله محرک‌های ترایپوفوبیا برشمرده است. در همین حال، برای افرادی که واکنش‌های شدیدی دارند، حباب‌های درون لامپ‌های چراغ راهنما نیز می‌تواند باعث وحشت‌زدگی شود.

با توجه به اینکه محققان اطلاعات زیادی درباره ترایپوفوبیا ندارند، نمی‌توانند دقیقاً بگویند چه چیزی باعث بروز این بیماری می‌شود. بااین‌حال، فرضیه‌های مختلفی در این مورد وجود دارد. هر چند این فرضیه‌ها نیز نحوه شروع این هراس‌زدگی را به خوبی توضیح نمی‌دهند. این احتمال وجود دارد که ترایپوفوبیا پاسخی طبیعی به برخی عوامل مانند بیماری‌ها و انگل‌ها باشد و مغز ما به آنچه به بیماری‌های عفونی شباهت دارد واکنش نشان دهد. بدین‌ترتیب، ظاهراً ترس از حفره‌ها در راستای بقای ما انسان‌ها تکامل پیدا کرده است.

در همین حال، پژوهش‌هایی از جمله پژوهشی که در سال ۲۰۱۳ انجام گرفت حاکی از آن است که مغز ما ممکن است سوراخ را با موقعیت‌ها یا حیوانات خطرناک مانند کندوی زنبور عسل گره بزند. همچنین ممکن است ترایپوفوبیا با مشکلات روانی دیگری مانند اضطراب و افسردگی ارتباط داشته باشد.

در برخی موارد حاد فرد حتی با دیدن پنیر سوئیسی، نان دانه‌دار، انار و موارد دیگر واکنش ترس‌گونه‌ای را تجربه می‌کند.

در تحقیق موردی که در سال ۲۰۱۸ انجام گرفت، مادری برای درمان دختر ۱۲ ساله‌اش به یک مرکز روانپزشکی مراجعه کرد. این دختربچه واکنش‌های غیرعادی به اجسام سوراخ‌دار یا نقطه‌نقطه داشت. هر چند خود دختر نمی‌توانست بگوید ترس او از چه زمانی و چطور شروع شده، اما مادرش می‌توانست روزی را به خاطر بیاورد که دخترش پس از دیدن اشکال روی دیوار حمام به وحشت افتاده بود. در آن زمان، حمام خانه در دست تعمیر بود و روی دیوار اشکال نقطه‌مانندی به وجود آمده بود. این دختربچه قبلاً به دلیل اختلال اضطراب تحت‌نظر یک روان‌پزشک بود. او در آن زمان واهمه‌های شدید، حس عدم اطمینان نسبت به آینده خود و خواب‌های اضطراب‌آلودی را تجربه می‌کرد. بنابراین، می‌توان این‌طور نتیجه‌گیری کرد که ترایپوفوبیای او به طریقی نمودی از اضطراب او یا حداقل به آن مرتبط بوده است.

علائم ترایپوفوبیا در هر فرد نسبت به دیگری متفاوت است و همه افراد ترس‌های یکسانی ندارند. دختربچه‌ای که در پژوهش سال ۲۰۱۸ مورد بررسی قرار گرفته بود، علائم مختلفی از جمله تپش قلب و تنفس غیرعادی، بی‌قراری، حالت تهوع و تعریق زیاد داشت. افراد دیگر ممکن است علائم خفیف‌تری مانند پوست مرغی (دون‌دون شدن پوست) و خارش داشته باشند. در موارد حاد فرد ممکن است دچار تهوع و وحشت‌زدگی (حملات پانیک) شود.

در پژوهشی که محققان برزیلی در سال ۲۰۱۷ انجام دادند، از داو‌طلبان در مورد علائم ترایپوفوبیا سؤالاتی پرسیده شد. ۲۹٫۷ درصد از حاضران در پژوهش سطح اضطراب متوسط و ۱۵ درصد نیز اضطراب شدید را گزارش دادند. ۱۶ درصد نیز گفتند که با مواجهه با عوامل تحریک‌کننده دچار وحشت‌زدگی می‌شوند. بیش از ۵۰ درصد از افراد خارش، دون‌دون شدن پوست و تهوع را از علائم اصلی مشکل خود دانستند.

مغز ما سوراخ‌هایی مانند کندوی عسل را با موقعیت‌های خطرناک گره می‌زند.

این علائم نشان می‌دهد، برای بسیاری ترایپوفوبیا ممکن است به جای ترس، واکنشی دافعه باشد. تهوع، لرزه (از ترس) و واهمه بیشتر از ترس نشانه‌ی انزجار هستند. برای افرادی که واکنش‌های جدی‌تری از جمله دَوَران سر (گیجی)، وحشت‌زدگی یا لرزه داشتند، قطعاً اثرات متفاوت خواهد بود.

ترایپوفوبیا اغلب ارثی است. در بسیاری از افراد این هراس‌زدگی هم‌زمان با سایر اختلال‌های روانی بروز پیدا می‌کند. همین پژوهش نشان داد، ۱۹ درصد از مبتلایان به ترایپوفوبیا، به افسردگی نیز ابتلا داشتند. در ۱۷ درصد دیگر از حاضران در پژوهش نیز اختلال اضطراب فراگیر تشخیص داده شد. در همین حال، یافته‌های دیگر نشان می‌دهد، اختلال وسواس فکری اجباری و اختلال هراس نیز در افراد مبتلا به ترایپوفوبیا دیده می‌شود.

درمان ترایپوفوبیا با توجه به اطلاعات اندکی که در مورد این اختلال وجود دارد، دشوار است. بااین‌حال، اگر پزشکی به درستی ترس از حفره‌‌‌ها را در بیماری تشخیص دهد، گزینه‌های درمانی مختلفی دراختیار دارد. درمان دختربچه‌ای که در سطرهای قبل ذکر شد، با داروی ضد افسردگی سرترالین به همراه «درمان شناختی رفتاری» انجام گرفت. این درمان نهایتاً باعث بهبودی ۲۵ درصد بیمار پس از پنج هفته شد.

یکی دیگر از روش‌های رایج درمان ترایپوفوبیا «مواجهه درمانی» است که به آن «حساسیت‌زدایی» نیز گفته می‌شود. مواجهه درمانی همان‌طور که از نام آن مشخص است، مواجهه تدریجی با تحریک‌کننده‌های بیماری است. فرد در این روش درمانی به‌ صورت آهسته، ایمن و کنترل‌شده با عوامل هراس‌زدگی خود رو‌به‌رو می‌شود.

• با عجیب‌ترین فوبیاهای جهان آشنا شوید (بخش اول)
• با عجیب‌ترین فوبیاهای جهان آشنا شوید (بخش دوم)

این درمان به بیمار کمک می‌کند بیاموزد چطور با احساسات و واکنش‌های خود در مواجهه با ترس کنار بیاید. برای تأثیر مواجهه درمانی، پروسه‌ مواجهه باید با سرعتی که بیمار تحمل آن را دارد انجام شود. در ابتدا، تنها نگاه کردن به عکس اجسام تنها کاری است که فرد انجام می‌دهد. در مرحله بعدی اگر فرد توانست مدت طولانی درمعرض محرک‌های ترس خود قرار گیرد یا حتی آن‌ها را لمس کند، با اجسام واقعی مواجهه داده می‌شود.

داروهای آرام‌بخش نیز ممکن است به پایین‌ آوردن اضطراب فرد کمک کنند. در همین حال، روش‌های زیادی مانند تمرین‌های ذهن‌آگاهی و تمدد اعصاب وجود دارد که فرد مبتلا به ترایپوفوبیا می‌تواند در خانه انجام دهد.