درمان عفونت بیمار ویروس HIV برای دومین‌بار

برای دومین‌بار از شروع اپیدمی جهانی ایدز، به‌نظر می‌رسد ابتلای بیمار به ویروس HIV درمان شده است؛ ویروسی که باعث بُروز بیماری ایدز می‌شود. این خبر تقریبا ۱۲ سال بعد از درمان اولین بیمار مبتلا به HIV رسانه‌ای شده است.

پژوهشگران از آن زمان تاکنون، تلاش کرده‌اند فرایندی را تکرار کنند که به درمان اولین بیمار منجر شده بود. اکنون بعد از این موفقیت شگفت‌انگیز، پژوهشگران معتقدند درمان عفونت HIV گرچه بسیار دشوار، اما ممکن است. این پژوهشگران قرار است یافته‌های خود را در مقاله‌ای در ژورنال Nature چاپ کنند و برخی از جزئیات روند درمان را در کنفرانس رتروویروس‌ها و عفونت‌های فرصت‌طلب در سیاتل به‌اشتراک بگذارند.

دانشمندان در صحبت‌ها و گزارش‌های خود، این موضوع را «ریمیشن بلندمدت» می‌نامند؛ اما کارشناسان در مصاحبه‌های خود، آن را درمان HIV معرفی می‌کنند. گفتنی است ریمیشن اصطلاحی است که برای تعریف دوره‌ی خاموشی نوعی بیماری، مانند سرطان، به‌کار می‌رود و در این دوره، حال بیمار رو‌به‌بهبودی می‌گذارد. درواقع، تعریف این مفهوم باتوجه‌به اینکه تاکنون فقط دو نمونه‌ از آن وجود داشته، دشوار به‌نظر می‌رسد.

هر دو نمونه‌ی درمان HIV درنتیجه‌ی پیوند مغز استخوان به بیماران مبتلا به HIV بوده است؛ اما هدف از پیوند استخوان در این افراد درمان سرطان بوده است نه HIV.

بااین‌حال کارشناسان می‌گویند مجهزکردن بدن بیماران با سلول‌های ایمنی مقاوم‌شده به ویروس HIV، ممکن است به‌عنوان روش درمانی عملی در آینده فراگیر شود. دکتر ونسینگ دراین‌باره‌ می‌گوید:

دکتر ونسینگ یکی از مدیران IciStem است. IciStem کنسرسیومی متشکل از دانشمندان اروپایی است که ازطریق پیوند سلول‌های بنیادی مشغول پژوهش درزمینه‌ی درمان HIV  هستند. این سازمان را مؤسسه‌ی تحقیقات ایدز آمریکا نیز پشتیبانی می‌کند.

هویت این بیمار درمان‌شده مخفی باقی‌مانده است و دانشمندان در گزارش‌های مربوط‌به تحقیقات خود او را «بیمار لندن» می‌نامند. بیمار لندن در مصاحبه با نیویورک‌تایمز گفت:

در سال ۲۰۰۷ در همین کنفرانس سیاتل، پزشکی آلمانی اولین بیمار درمان‌شده را «بیمار برلین» نامید. بعدها اعلام شد این شخص تیموتی رِی براون ۵۲ ساله اهل پالم اسپرینگ کالیفرنیا است. گزارش درمان بیمار برلین روی پوستری چاپ و به دیوار اتاق کنفرانس چسبانده شده بود و در ابتدا، توجه زیادی را به‌خود جلب نکرد؛ اما پس از روشن‌شدن این موضوع که آقای براون واقعا درمان شده بود، ‌دانشمندان درمان دیگر بیماران سرطانی مبتلا به ویروس HIV را شروع کردند تا شاید نتایج بیمار برلین را بازآفرینی کنند.

باوجوداین، در هر نمونه ویروس HIV دوباره ۹ ماه بعد از توقف دریافت داروهای ضدویروس، به‌سراغ بیمار می‌آمد یا اینکه بیمار دراثر سرطان درمی‌گذشت. شکست‌های پی‌درپی در درمان بیماران، دانشمندان را به این فکر انداخت که شاید معالجه‌ی بیمار برلین فقط اتفاقی تکرارنشدنی بوده است.

تیموتی ری براون مبتلا به سرطان خون بود و بعد از اینکه شیمی‌درمانی در توقف رشد سرطان ناموفق ماند، دو عمل پیوند مغز استخوان روی او انجام گرفت.

شخص اهداکننده‌ای که مغز استخوان او به بیمار برلین منتقل شد، جهش ژنتیکی در پروتئین CCR5 داشت. این پروتئین روی سطح برخی از سلول‌های ایمنی بدن می‌نشیند و ویروس HIV با استفاده از این پروتئین می‌تواند وارد سلول‌های ایمنی شود؛ اما این اتفاق در پروتئین‌های جهش‌یافته روی نمی‌دهد.

براون بعد از پیوند مغز استخوان نوعی داروهای سرکوب‌‌کننده‌ی سیستم ایمنی دریافت کرد که امروزه، منسوخ شده‌اند؛ درنتیجه، او تا ماه‌ها بعد از عمل پیوند، به عوارض شدید آن دچار بود. حتی در مقطعی، پزشکان مجبور شدند او را در کمای القاشده قرار دهند؛ به‌گونه‌ای که براون با مرگ فاصله‌ای نداشت.

استیون دیکز، کارشناس ایدز در دانشگاه کالیفرنیا و یکی از پزشکان تأثیرگذار در دمان تیموتی ری براون، در‌این‌باره می‌گوید:

باوجوداین، درمان بیمار لندن به این پرسش پاسخ می‌دهد که برای درمان HIV، بیمار تجربه‌ی نزدیک به مرگ را نباید داشته باشد.

بیمار لندن مبتلا به سرطان لنفوم هاجکین بود و مغز استخوان پیوندزده‌شده به او در سال ۲۰۱۶ نیز از به اهداکننده‌ی دارای جهش در پروتئین CCR5 تعلق داشت. بیمار لندن نیز پس از عمل پیوند، داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی دریافت کرد؛ اما این داروها با داروهایی متفاوت بود که براون بعد از پیوند دریافت کرد و دُز کمتری داشتند و درواقع، با استاندارد به‌روز‌شده‌ برای بیماران پیوندی مطابقت داشتند.

بیمار لندن در سپتامبر۲۰۱۷، مصرف داروهای ضد HIV را کنار گذاشت و بعد از تیموتی براون، به اولین بیماری تبدیل شد که یک سال بعد از کنارگذاشتن داروها، هیچ اثری از ویروس HIV در او دیده نشده است.

دکتر راویندا گوپتا،‌ ویروس‌شناس دانشگاه کالج لندن و ارائه‌دهنده‌ی این یافته‌ها در گردهمایی سیاتل می‌گوید:

با اینکه وخامت حال بیمار لندن به‌اندازه‌ی براون پس از پیوند مغز استخوان نبود، این فرایند درمانی به‌همان اندازه مؤثر بوده است. پیوند مغز استخوان توانست سلول‌های سرطانی را کاملا نابود کند؛ بدون اینکه عوارض جانبی وخیمی به‌همراه داشته باشد. همچنین، به‌نظر می‌رسد سلول‌های ایمنی پیوندی که به ویروس HIV مقاوم بودند، کاملا جای سلول‌های آسیب‌پذیر قبلی را در بدن او گرفته‌اند.

بسیاری از افرادی که در پروتئین CCR5 آن‌ها جهش روی داده‌ از تبار اروپای‌شمالی دارند. این جهش، جهشی است که به‌نام دلتا ۳۲ شناخته می‌شود و درنتیجه، سلول‌های ایمنی مقاوم به ویروس HIV دارند. IciStem اکنون ۲۲,۰۰۰ شخص دارای جهش دلتا ۳۲ را شناسایی و اطلاعات آن‌ها را به‌منظور اهدای مغز استخوان جمع‌آوری کرده است.

تاکنون، پژوهشگران روند درمانی ۳۸ بیمار مبتلا به ویروس HIV را دنبال می‌کنند که پیوند مغز استخوان دریافت کرده‌اند. از این ۳۸ مورد ۶ مورد سلول‌های مغز استخوان را از شخصی دریافت کرده‌اند که جهش نداشته‌اند.

بیمار لندن در این فهرست جایگاه سی‌وششم را داشت. یک مورد دیگر، شماره‌ی ۱۹ فهرست به‌نام «بیمار دوسلدورف» ۴ ماه است که داروهای ضد HIV را کنار گذاشته است. جزئیات درمان این بیمار این هفته در کنفرانس سیاتل ارائه خواهد شد.

دانشمندان کنسرسیوم IciStem مداوم خون بیمار لندن را به‌منظور شناسایی علائم حضور ویروس HIV آزمایش کرده‌اند. آن‌ها در یکی از ۲۴ آزمایش خونی نشانه‌های ضعیفی از وجود عفونت یافتند؛ اما معتقدند نتایج این آزمایش ممکن است ناشی از آلودگی نمونه بوده باشد.

بااین‌حال، حساس‌ترین و دقیق‌ترین آزمایش انجام‌شده روی بیمار لندن نشان داد در خون او، هیچ‌گونه ویروس HIV وجود ندارد. آنتی‌بادی‌های HIV هنوز در خون او وجود داشتند؛ اما سطح این آنتی‌بادی‌ها به‌مرورزمان کاهش پیدا کرده است؛ همان روند کاهشی در آنتی‌بادی‌ها که در بیمار برلین نیز مشاهده شده بود.

البته، هیچ‌کدام از این آزمایش‌ها نمی‌تواند تضمین کند که بیمار لندن برای همیشه درمان شده است؛ ولی دکتر گوپتا می‌گوید شباهت روند معالجه‌ی او به روند درمانی تیموتی براون می‌تواند دلیلی برای خوش‌بینی باشد. دکتر گوپتا اضافه می‌کند:

بسیاری از کارشناسان آشنا با جزئیات این پژوهش معتقدند مورد بیمار لندن می‌تواند نشانگر روند درمانی اتکاکردنی باشد؛ اما برخی نیز به‌طور کلی، به ارتباط این روش درمانی با معالجه‌ی ایدز به دیده‌ی شک می‌نگرند.

آنتونی فاوسی، مدیر مؤسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی می‌گوید:

دکتر دیکز و همکارانش می‌گویند یکی از احتمالات این است که می‌توان روشی مبتنی بر ژن‌درمانی توسعه داد تا پروتئین‌های CCR5 را از سلول‌های ایمنی حذف کرد یا در سلول‌های بنیادی سازنده‌ی آن‌ها تغییراتی ایجاد کرد. این سلول‌های ایمنی تغییرداده‌شده دربرابر ویروس HIV مقاوم خواهند بود و درنهایت، می‌توانند کل بدن را از ویروس پاک‌سازی کنند.

شایان ذکر است CCR5 همان پروتئینی است که هی جیان‌کویی، دانشمند چینی، ادعا کرده با ویرایش آن در دو جنین ازطریق ابزار ویرایش ژنتیکی تلاش کرده آن‌ها را دربرابر ویروس HIV مصون کند. این آزمایش با اعتراض و محکومیت بین‌المللی مواجه شد.

مایک مک‌کیون، مشاور ارشد بنیاد بیل و ملینا گیتز، در امور بهداشت جهانی می‌گوید:

به‌گفته‌ی دکتر مک‌کیون، چند تیم در‌حال‌کار روی این موانع هستند. درنهایت، شاید آن‌ها موفق شوند سیستم انتقال را توسعه دهند؛ به‌گونه‌ای که بعد از تزریق به بدن شناسایی تمامی گیرنده‌های CRR5 را شروع و آن‌ها را حذف می‌کند؛ حتی شاید روشی توسعه داده شود که در قالب آن، سلول بنیادی پیوندی مقاوم به ویروس در بدن به تولید سلول‌های ایمنی مقاوم منجر شود.

مک‌کیون می‌گوید:

یکی از نگرانی‌های اصلی در هریک از روش‌های درمانی احتمالی این خواهد بود که برخی از بیماران همچنان درمقابل نوع خاصی از ویروس HIV به‌نام X4 آسیب‌پذیر خواهند بود. این نوع ویروس برای ورود به سلول‌ها از پروتئین دیگری به نام CXCR4 استفاده می‌کند.

تیموتی هنریش، کارشناس ایدز از دانشگاه کالیفرنیا معتقد است:

حتی اگر بیمار فقط تعداد اندکی از ویروس‌های X4 در خونش داشته باشد، این ویروس‌ها در غیاب فشار رقابت با دیگر نوع ویروس‌های HIV می‌توانند سریع رشد کنند. حداقل یک مورد وجود دارد که در آن، بیمار پس از دریافت پیوند مغز استخوان از اهداکننده‌ی دارای جهش دلتا ۳۲ باردیگر مبتلا به ویروس HIV شده؛ البته از نوع X4. به‌همین‌دلیل، تیموتی ری براون به‌عنوان اقدام پیشگیرانه علیه ویروس X4 از ۱۲ سال پیش، روزانه یک عدد قرص ضد HIV مصرف می‌کند.

آقای براون امیدوار است که درمان بیمار لندن مانند درمان خود او بلندمدت باشد. او می‌گوید‌: