هنر آینه کاری با تتراگلس

مردم ایران همواره توجه زیادی به هنرهای زیبا و معماری و زیباسازی ساختمان‌ها کرده‌اند. در قرون متمادی، معماران ایرانی از تکنیک‌های بسیاری برای زیباسازی داخلی و خارجی ساختمان‌ها به‌وسیله‌ی مصالح ساختمانی منطقه‌ای استفاده کرده‌اند. شرکت تتراگلس ارائه‌دهنده‌ی انواع خدمات مربوط به شیشه‌ی رنگی، کابین دوش، شیشه‌ی هوشمند، شیشه‌ی لاکوبل و آینه‌ی دکوراتیو در حال فعالیت است. یکی از خدمات و هنرهایی که تتراگلس برای تزیین فضای داخلی ساختمان از آن استفاده می‌کند، دکوراسیون با آینه یا آینه‌کاری است که درادامه‌ی مطلب با این هنر اصیل ایرانی شما را بیشتر آشنا خواهیم کرد.

صنعتگران ایرانی این هنر خاص را در طول قرن‌ها توسعه داده‌اند؛ زیرا آینه کاری به ظرافت، توجه به جزئیات، مهارت‌ها و شکیبایی نیاز دارد. این هنر درحقیقت کار پرزحمتی محسوب می‌شود. در برخی مناطق ایران، از آینه در صنایع‌دستی نیز استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، از آینه‌ها در گل‌دوزی، دوخت روی پارچه‌ی لباس، پارچه‌های رومیزی و... استفاده می‌شود.

در اصل، آینه‌کاری هنر ساخت نقاشی‌های منظم و متقارن و هندسی با استفاده از قطعات بزرگ و کوچک آینه در فضای داخلی ساختمان است که جلوه‌ای زیبا و خیره‌کننده و درخشان ایجاد می‌کند. آینه کاری باعث انعکاس بی‌شماری از نور با استفاده از این تکه‌های آینه می‌شود که نمایشی خیره‌کننده از نور درخشان ایجاد خواهد شد.

اسناد تاریخی حاکی از آن است اولین بنایی که فضای داخلی آن با آینه‌کاری‌ها تزیین شده، بنایی در شهر قزوین در شمال‌غربی ایران است که در سال ۹۶۵ق بنا به‌دستور شاه‌تهماسب صفوی، پادشاه ایران، در آن زمان ساخته شد.

در کاخ چهل‌ستون اصفهان نیز از تکنیک آینه‌کاری بسیاری استفاده شده است. این کاخ پس از کاخ آینه‌ها ساخته و آینه‌ها در تمام طول دیوارهای این کاخ تعبیه شده است. در زمان سلطنت شاه‌تهماسب، قزوین چند سال پایتخت ایران بود؛ اما وقتی پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد، از هنر آینه‌کاری به‌طور‌گسترده‌ای برای تزیین کاخ‌ها و عمارت‌های سلطنتی استفاده کردند. بدین‌ترتیب، بسیاری از صنعتگران از تکنیک آینه‌کاری در اصفهان استفاده کردند که این امر به تبدیل شهر به مرکز این هنر کمک کرد.

چاردین، نویسنده و جهان‌گرد مشهور فرانسوی، در کتاب خود از بیش از ۱۰۰ کاخ در شهر اصفهان نام برده است که اکثر قریب به اتفاق آن‌ها به زیبایی با آینه‌ها تزیین شده‌اند. زیباترین و مشهورترین این کاخ‌ها کاخ آینه‌خانه بود که به‌اصطلاح نیز با عنوان کاخ آینه‌ها شناخته می‌شود؛ زیرا تعداد بسیار زیادی آینه برای تزیین فضای داخلی این کاخ استفاده شده است. این کاخ ایوان بسیار بزرگی داشت که روبه‌روی ورودی اصلی کاخ واقع بود. تمام ستون‌ها و دیوارها و سقف‌های ایوان و سالن پذیرایی اصلی با قطعات کوچک آینه پوشیده شده بودند. این بنا در ساحل رودخانه‌ی زاینده‌رود ساخته شده بود که در اصفهان جریان دارد و انعکاس آب جاری و درختان و فضای سبز در آینه‌های دیوارها و ستون‌های کاخ، صحنه‌ای جادویی و باشکوه ایجاد می‌کرد. این بنا به‌دستور ظل‌السلطان، حاکم قاجاری اصفهان، تخریب شد.

همان‌طورکه پیش‌تر اشاره کردیم، در کاخ چهل‌ستون اصفهان نیز از تکنیک آینه‌کاری بسیاری استفاده شده است و بازهم از تکه‌های کوچک آینه و شیشه‌ی رنگی برای تزیین سقف‌ها، دیوارها، ایوان‌ها و سالن پذیرایی اصلی (تالار آینه) کاخ چهل‌ستون به‌کار گرفته شده است.

جهانگرد و نویسنده‌ی مشهور ایتالیایی قرن هجدهم، گمللی کارری، در سفرنامه‌ی خود نوشته است:

من از کاخی در آذربایجان (شمال‌غربی ایران) بازدید کردم و در حیاط داخلی کاخ، تالار آینه زیبایی بود. هنگامی‌که خورشید طلوع کرد، آینه‌های بی‌شماری آفتاب درخشان را بازتاب می‌دادند، جلوه‌ی خیره‌کننده‌ای ایجاد می‌کرد که مانند آن را هرگز ندیده بودم.

قبل از شروع تزیین با آینه‌ها، ابتدا طراح روی کاغذ طرح خود را به‌تصویر می‌کشد. سپس، این طرح‌ها را با استفاده از سوزن‌های مخصوص به دیوارها و سقف‌ها و ستون‌ها منتقل می‌کند. پس‌از‌آن، قطعات آینه‌ای یکی‌یکی روی سطح دیوارها، سقف‌ها و... چسبانده می‌شوند. این امر به مهارت و صبر بسیاری نیاز دارد. در حالت ایدئال، قطعات آینه باید ضخامت حدود یک میلی‌متر داشته باشد.

دو تکنیک برای آینه‌کاری وجود دارد: مسطح و دارای برجستگی. متداول‌ترین طرح مورداستفاده در آینه‌کاری، به‌اصطلاح طراحی گره است. در دوره‌ی قاجار، آینه‌های اندازه‌کامل غالبا به دیوارها چسبانده می‌شد و نقوش متنوعی که اغلب پرتره‌هایی از افراد بود، روی آینه‌ها ترسیم یا نقاشی می‌شدند. سپس، صنعتگران به‌عنوان لمس نهایی قطعات کوچک شیشه را روی سطح چسباندند.

معمولا از آینه‌کاری درکنار کار با گچ برای ایجاد دکوراسیون داخلی بسیار زیبایی استفاده می‌شد. در سال‌های اخیر، از شیشه‌های رنگی با نقوش گل‌کاری نیز در هنر آینه‌کاری به‌کار می‌رود. ترکیب دیگر استفاده از آینه‌کاری با نجاری یا کارهای منبت‌کاری است. نمونه‌ای عالی از کارهای چوبی و آینه‌کاری زیبا را می‌توان در کاخ بادگیر، بخشی از مجموعه کاخ‌های گلستان در تهران و عمارت نارنجستان در شهر شیراز مشاهده کرد.

آشفتگی سیاسی و اقتصادی به‌دنبال حکومت صفوی به افول هنر آینه‌کاری در سراسر ایران منجر شد؛ اما در زمان سلطنت کریم‌خان زند، هنر دکوراسیون داخلی با آینه‌ها باردیگر و این‌بار در شهر شیراز، پایتخت آن زمان، شکوفا شد.

بسیاری از بناها و کاخ‌های برجسته با آینه‌کاری زیبا در زمان حکومت کریم‌خان در شیراز ساخته شده‌اند. در دوره‌ی قاجار نیز، علاقه‌مندی پادشاهان قاجار و افراد ثروتمند به نمایش و جلوه‌ی ظاهری موجب تجدید حیات این هنر شد.

در قرن سیزدهم قمری، از آینه‌کاری در بسیاری از اتاق‌ها و سالن‌های پذیرایی کاخ شمس‌الاماره و کاخ گلستان در تهران و مقبره‌های امام رضا‌(علیه‌السلام) در مشهد و حرم حضرت عبدالعظیم(علیه‌اسلام) در شهرری استفاده شده است.

هریک از این بناها، شاهکارهای دکوراسیون با هنر آینه‌کاری به‌حساب می‌آیند. در کاخ مرمر و کاخ‌های مختلف در سعدآباد، نمونه‌های بسیار جالبی از آینه‌کاری وجود دارد. در سال‌های اخیر، هنر آینه‌کاری از کاخ‌های سلطنتی خارج و در خانه‌های معمولی رایج‌تر شد؛ به‌گونه‌ای که می‌بینیم رستوران‌ها، فروشگاه‌ها، مراکز خرید، هتل‌ها و حتی خانه‌های شخصی با استفاده از آینه‌کاری دکوراسیون داخلی ساختمان خود را مزین می‌کنند و جلوه‌ای زیبا می‌بخشند. این امر باعث نوآوری در هنر سنتی آینه‌کاری شده است.