فشار خون بالا: علائم، پیشگیری و درمان آن
وقتی قلب میتپد، خون را به سرتاسر بدن پمپ میکند تا انرژی و اکسیژن بافتهای بدن تأمین شود. با حرکت خون، فشاری بر دیوارهی رگهای خونی وارد میشود. شدت این فشار همان فشار خون است. فشار خون در تمام زمانها یکسان نیست. زمانیکه فرد در حال ورزش است یا هیجان زده میشود، فشار خون بالا میرود. وقتی که فرد در حال استراحت باشد، میزان فشار خون او پایینتر است. فشار خون همچنین میتواند درنتیجهی افزایش سن، مصرف داروهای خاص و تغییر در وضعیت زندگی نیز تغییر کند.
نگاهی گذرا به ساختار قلب
قلب از چهار حفره یعنی دو دهلیز و دو بطن تشکیل شده است. خونی که اکسیژن آن توسط بافتهای بدن گرفته شده است، ازطریق گردش خون سیاهرگی به سمت راست قلب باز میگردد. این خون درون بطن راست پمپ میشود و سپس به ریهها میرود، جایی که کربندیاکسید آن آزاد شده و دوباره اکسیژنگیری انجام میشود. سپس خون اکسیژندار شده به سمت چپ قلب بر میگردد و وارد دهلیز چپ میشود و از آنجا به بطن چپ میریزد؛ جایی که خون از آنجا به درون آئورت و جریان سرخرگی فرستاده میشود.
فشار خون ایجادشده در سرخرگها توسط انقباض بطن چپ، فشار خون سیستولی است. پس از اینکه بطن چپ کاملاً منقبض شد، به حالت انبساط برگشته و دوباره با خونِ آمده از دهلیز چپ پر میشود. فشار موجود در سرخرگها در این زمان که بطن چپ در حال پر شدن است، افت میکند و این همان فشار خون دیاستولی است. دیوارهی دهلیزی-بطنی دو قسمت قلب را کاملاً از هم جدا میکند. این دو بخش از قلب هیچگاه با هم ارتباطی ندارند مگر اینکه مشکل دیوارهای وجود داشته باشد. خون تنها ازطریق ریهها از سمت راست به سمت چپ منتقل میشود. اگرچه خود حفرهها همزمان با هم کار میکنند؛ دو دهلیز با هم منقبض میشوند و انقباض دو بطن هم همزمان صورت میگیرد.
فشار خون بالا چیست؟
اگر فشار خون بیش از حد بالا باشد، نیروی زیادی به سرخرگها و قلب وارد میشود. فشار خون بالا با عنوان هایپرتنشن (hypertension) نیز شناخته میشود. اگر فشار خون بالا تحت درمان قرار نگیرد و کنترل نشود، میتواند موجب بروز مشکلات جدی سلامتی شود. این مشکلات شامل نارسایی قلبی، از دست دادن بینایی، سکته و بیماری کلیه میشود.
فشار خون چگونه اندازهگیری میشود؟
معمول از یک بازوبند ویژه به همراه یک گوشی پزشکی برای اندازهگیری فشار خون استفاده میشود. فشار خون بهصورت دو عدد ثبت میشود: فشار خون سیستولی و فشار خون دیاستولی.
فشار خون سیستولی: عدد اولی؛ فشار موجود در سرخرگها وقتی قلب میزند و سرخرگها پر از خون میشوند.
فشار خون دیاستولی: عدد دوم؛ فشار موجود در سرخرگها وقتی که قلب در حال استراحت بین ضربانها است.
در دستورالعملهای جدید انجمن قلب آمریکا در خصوص فشار خون بالا، فشار خون ۱۳۰ روی ۸۰ میلیمتر جیوه بهعنوان آستانهی فشار خون بالا تعیین شده است (قبلا ۱۴۰/۹۰ بوده است). هر فردی که برای مدتی دارای این وضعیت باشد، گفته میشود که دچار فشار خون بالا است.
علل فشار خون بالا
اگر فردی دارای فشار خون بالا باشد، بدان معنا است که دیوارهی سرخرگهای او تحت فشار بیشتری هستند. علل سببساز فشار خون بالا شامل موارد زیر میشوند:
سن: هرچه سن فرد بالاتر میرود، احتمال ابتلا به فشار خون بیشتر میشود.
سابقهی خانوادگی: اگر فردی دارای خویشاوند نزدیک مبتلا به فشار خون باشد، شانس ابتلای خود او به این مشکل هم اندکی بیشتر است. در مطالعهای جدید پژوهشگران ژنوم انسان را بهدنبال یافتن ژنهایی که روی فشار خون تأثیر گذارند، مورد جستوجو قرار دادند. آنها ۲/۵ میلیون واریانت ژنتیکی مربوط به ۳۴ هزار فرد را مورد مقایسه قرار دادند و موفق به یافتن ۸ واریانت ژنتیکی مرتبط با فشار خون شدند. تصور میشود ژنهای شناساییشده از روشهای مختلفی روی فشار خون تأثیر داشته باشند: برای مثال ازطریق تولید مواد شیمیایی به نام استروئیدها یا تأثیر روی چگونگی تنظیم فشار خون توسط رگهای خونی. هرچند تأثیر هر کدام از این ژنها بهتنهایی ناچیز است؛ ولی اثر ترکیبی آنها میتواند بهطور قابلتوجهی موجب افزایش خطر سکته یا حمله قلبی در فرد شود.
دما: در یک پژوهش ۸۸۰۱ فرد بالای ۶۵ سال مورد مطالعه قرار گرفت و مشخص شد که مقادیر فشار خون سیستولی و دیاستولی در طول سال و براساس دما دچار تغییر قابلتوجهی میشود. زمانیکه هوا گرمتر بود، فشار خون پایینتر میآمد و وقتی هوا سرد میشد، فشار خون در این افراد بالا میرفت.
قومیت: احتمال بروز فشار خون بالا در میان مردم دارای ریشهی آفریقایی یا آسیای جنوبی در مقایسه با افراد دارای اصالت قفقازی یا بومیان آمریکایی، بیشتر است.
چاقی و اضافه وزن: احتمال ابتلای به فشار خون بالا در افراد دارای اضافه وزن در مقایسه با افراد دارای وزن نرمال بیشتر است.
برخی از جنبههای مربوط به جنسیت: بهطور کلی فشار خون بالا در میان مردان بالغ نسبت به زنان بالغ بیشتر است، هرچند بعد از ۶۰ سالگی میزان حساسیت مردان و زنان برابر میشود.
بیتحرکی: عدم ورزش و داشتن سبک زندگی ساکن موجب افزایش خطر ابتلا به فشار خون میشود.
سیگار کشیدن: مصرف سیگار موجب میشود که رگهای خونی تنگ شده و فشار خون افزایش یابد. سیگار کشیدن همچنین باعث کم شدن اکسیژن خون میشود بنابراین قلب برای جبران این وضعیت، سریعتر خون را پمپاژ میکند که این امر هم موجب افزایش فشار خون خواهد شد.
مصرف الکل: افرادی که بهطور پیوسته الکل مصرف میکنند، دارای فشار خون سیتولی بالاتری نسبت به دیگر افراد هستند. سطوح فشار خون سیستولی در این افراد در حدود ۷ میلیمتر جیوه بیش از افرادی است که الکل مصرف نمیکنند.
مصرف مقادیر زیاد نمک: شیوع فشار خون بالا در جوامعی که در آنها مردم از نمک زیادی استفاده نمیکنند، نسبت به جوامعی که مقادیر زیادی نمک مصرف میکنند، کمتر است.
رژیم غذایی حاوی چربی زیاد: بسیاری از متخصصان سلامت میگویند یک رژیم غذایی حاوی چربی زیاد موجب افزایش خطر فشار خون بالا میشود هرچند اکثر متخصصان رژیم غذایی بر این امر تأکید میکنند که مشکل مقدار چربی نیست بلکه نوع چربی است. چربیهای دارای منشا گیاهی نظیر آووکادو، مغزها، روغن زیتون و روغنهای امگا برای سلامتی خوب هستند. چربیهای اشباع که در غذاهای دارای منشا حیوانی، معمول هستند و نیز چربیهای ترانس برای سلامتی مضر هستند.
استرس روانی: استرس خصوصا در طولانیمدت میتواند تأثیر جدی روی فشار خون داشته باشد.
دیابت: افراد دیابتی در خطر ابتلا به فشار خون بالا هستند. در بین افراد مبتلا به دیابت نوع یک، قند بالای خون یک عامل خطرساز برای بروز فشار خون بالا است. کنترل مؤثر و پایدار قند خون با استفاده از انسولین، خطر بلندمدت ایجاد فشار خون در این افراد را کم میکند. افراد مبتلا به دیابت نوع دو نیز درنتیجهی قند خون بالا و عوامل دیگری نظیر اضافه وزن، داروهای خاص و برخی از بیماریهای قلبیعروقی درمعرض خطر افزایش فشار خون قرار دارند.
پسوریازیس: ابتلا به پسوریازیس با خطر بالاتر فشار خون بالا و دیابت همراه است. پسوریازیس یک بیماری خودایمنی است که به شکل لکههای زخممانند قرمز روی پوست ظاهر میشود.
بارداری: زنان باردار نسبت به زنانی که در همان سن بوده ولی باردار نیستند، بیشتر درمعرض خطر ابتلا به فشار خون بالا هستند. فشار خون بالا در ۲ تا ۳ درصد تمام بارداریها رخ میدهد. انتخاب شیوههای زندگی ناسالم میتواند منجر به افزایش فشار خون در دوران بارداری شود. داشتن اضافه وزن یا عدم فعالیت از عوامل خطرساز مهم در این زمینه هستند. زنانی که در اولین بارداری قرار دارند، احتمال بیشتری وجود دارد که دچار فشار خون بالا شوند. احتمال فشار خون در بارداریهای بعدی کمتر است. زنانی که بیش از یک جنین در بدن خود دارند، از آن جایی که بدنشان تحت استرس اضافی قرار میگیرد، احتمال بیشتری دارد که دچار فشار خون بالا شوند. سن مادر نیز عامل تاثیرگذاری است؛ زنان بارداری که سنشان بیش از ۴۰ سال باشد، درمعرض خطر بیشتری قرار دارند. طبق گزارش انجمن آمریکایی پزشکی باروری، استفاده از تکنولوژیهای کمکی تولیدمثلی نظیر IVF میتواند احتمال بروز فشار خون بالا را در یک زن باردار افزایش دهد. زنانی که قبل از بارداری دارای فشار خون بالا بودهاند نسبت به زنانی که فشار خون نرمالی داشتهاند، احتمال بیشتری وجود دارد که طی دوران بارداری با مشکلاتی در این زمینه روبهرو شوند.
تغییرات فشار خون طی دوران بارداری
با پیشرفت بارداری، فشار خون فرد ممکن است تغییر کند یا به سطوح پیش از بارداری برگردد. دلایل این موضوع عبارتاند از:
در بیشتر موارد این فشار خون افزایش یافته طی بارداری، پس از زایمان ناپدید خواهد شد. در مواردی که فشار خون همچنان بالا میماند، پزشک داروهایی برای بازگرداندن فشار خون به سطوح نرمال تجویز خواهد کرد.
علایم و نشانههای فشار خون بالا
بیشتر افراد دارای فشار خون بالا هیچ علامتی را نشان نمیدهند بههمیندلیل، به فشار خون بالا، قاتل خاموش نیز گفته میشود. البته وقتی فشار خون به حدود ۱۸۰/۱۱۰ میلیمتر جیوه میرسد، یک وضعیت اضطراری پزشکی به نام فشار خون بحرانی پیش میآید.
علایم فشار خون بحرانی عبارتاند از:
علایم فشار خون بالا در کودکان:
علایم فشار خون بالا در نوزادان و کودکان بسیار کم سن:
افرادی که فشار خون بالای آنها تشخیص داده میشود، باید بهطور منظم فشار خون خود را مورد نظارت قرار دهند.
عوارض جانبی فشار خون بالا
اگر فشار خون بالا درمان نشود و تحت کنترل در نیاید، فشار اضافی که به دیوارهی سرخرگها وارد میشود، میتواند منجر به آسیب رگهای خونی (بروز بیماریهای قلبیعروقی ) و اندامهای حیاتی شود. میزان آسیب بستگی به دو عامل دارد: شدت فشار خون و مدت زمانیکه بدون درمان باقی ماندهاست.
برخی از عوارض احتمالی فشار خون بالا عبارتاند از:
اگر فشار خون بالا تحت درمان قرار نگیرد، میتواند موجب افزایش خطر حمله قلبی شود. رسوب چربی، کلسترول و دیگر مواد درون سرخرگها پلاک نامیده میشود. با گذشت زمان پلاکها سخت شده و موجب تنگ شدن سرخرگها میشوند. تنگ شدن سرخرگها به مفهوم این است که برای راندن خون در شبکهی رگهای خونی به فشار بیشتری نیاز است. وقتی پلاک تشکیل شده در دیواره سرخرگ، از دیواره جدا میشود، یک لختهی خون در اطراف پلاک ایجاد میشود. از آن جایی که پلاکها یا لختههای خونی موجب میشوند که در ذخیره خونی قلب اختلال ایجاد شود یا مجراهای قلب مسدود شود، میتوانند موجب بروز حملهی قلبی شوند.
تشخیص فشار خون بالا
استفاده از دستگاه اندازهگیری فشار خون: بیشتر مردم این دستگاه را دیدهاند. این دستگاه از بازوبندی تشکیل شده است که دور بازو بسته میشود و قابل باد کردن است. زمانیکه بازوبند پر از باد باشد، دربرابر جریان خون ممانعت بوجود میآورد. یک مانومتر (فشارسنج) جیوهای یا مکانیکی فشار خون را اندازهگیری میکند. معمولا از یک دستگاه اندازهگیری فشار خون معمولی به همراه یک گوشی پزشکی استفاده میشود. اگر از دستگاه دیجیتال برای این کار استفاده شود، تمام اندازهگیریها با استفاده از حسگرهای الکتریکی انجام خواهد شد. یک اندازهگیری فشار خون برای تشخیص فشار خون بالای یک بیمار کافی نیست. فشار خون افراد ممکن است در طول روز تغییر کند. حتی ملاقات با پزشک هم میتواند بهعلت ایجاد استرس و اضطراب در بیمار، موجب بالا رفتن فشار خون شود. از آن جایی که تعریف فشار خون بالا بهصورت افزایش مکرر فشار خون تعریف میشود، لازم است که طی یک دوره، چندین بار فشار خون اندازهگیری شود. قرائت صحیح فشار خون بسیار مهم است زیرا فشار خون ممکن است تا زمانیکه به حد خطرناکی بالا نرفته باشد، علامتی نداشته باشد. در مواردی ممکن است به بیمار توصیه شود که فشار خون خود را در منزل نیز اندازهگیری کند. یکی از دلایلی که ممکن است پزشک از بیمار بخواهد فشار خون خود را در منزل اندازهگیری کند این است که میخواهد بداند آیا پس از مصرف داروهای خاص یا در زمانهای خاصی از روز ، فشار بیمار بالا میرود یا نه. اگر فشار خون اندازهگیری شده در منزل بیش از حالت معمول بود، باید ۵ دقیقهی دیگر یک اندازهگیری انجام شود تا از دقت خوانش اطمینان حاصل شود.
دستگاههای اندازهگیری فشار خون خودکار: راحتترین و دقیقترین راه برای اندازهگیری فشار خون در منزل استفاده از یک نمایشگر فشار خون به همراه بازوبند مربوط به اندازهگیری فشار خون است. دستورالعملهای مربوط به استفاده از هر دستگاهی ممکن است مقداری متفاوت باشد و فرد باید به دقت آنها را مورد مطالعه قرار دهد. اگر فهمیدن دستورالعملها دشوار باشد میتوان از یک پزشک یا داروخانه برای راهنمایی کمک خواست. استفاده از یک دستگاه با کیفیت بسیار مهم است زیرا اندازهگیریهای غیردقیق میتواند منجر به تغییرات غیرضروری و مضر در داروها یا درمان شود. دستگاههای مختلفی برای این کار در بازار موجود است و فرد باید در مورد انتخاب نوع و برند آن با پزشک خود مشورت کند. مطالعهی کتاب راهنمای اندازهگیری فشار خون میتواند در این زمینه مفید باشد.
آزمایشهای مربوط به تشخیص فشار خون بالا
آزمایشها خون و ادرار: علل پشت صحنه فشار خون بالا ممکن است مربوط به کلسترول، سطوح بالای پتاسیم، قند خون، عفونت، مشکل در عملکرد کلیه و موارد دیگر باشد. پروتئین یا خون موجود در ادرار میتواند نشاندهنده آسیب وارده به کلیه باشد. میزان گلوکز بالا در خون نیز میتواند نشاندهندهی دیابت باشد.
تست ورزش: این مورد بیشتر برای افراد دارای فشار خون مرزی استفاده میشود. این آزمایش معمولا شامل رکاب زدن روی یک دوچرخهی ثابت یا راه رفتن روی یک تردمیل است. در یک آزمایش ورزشی گاهی مشکلاتی مشخص میشوند که در وضعیت استراحت قابل تشخیص نیستند. در همان زمان تصویربرداری از ذخیرهی خون قلب نیز ممکن است، انجام شود.
الکتروکاردیوگرام (EGG) یا نوار قلب: در این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب بررسی میشود. این آزمایش بیشتر در مورد بیمارانی که درمعرض خطر بالای مشکلات قلبی مانند فشار خون بالا و سطوح بالای کلسترول هستند، به کار میرود. الکتروکاردیوگرام اولیه خط پایه یا خط ایزوالکتریک نامیده میشود. با مقایسهی الکتروکاردیوگرامهای بعدی با خط پایه، تغییراتی که ممکن است ناشی از بیماری سرخرگ کرونری (CAD) یا ضخیم شدن دیوارهی قلب باشد، مشخص میشود.
هولترمونیتورینگ (Holter monitoring): بیمار یک دستگاه الکتروکاردیوگراف سیار همراه خود حمل میکند که برای حدود ۲۴ ساعت، به الکترودهایی که روی سینه او قرار دارند، متصل میماند و در طول این مدت فعالیت الکتریکی قلب او ثبت میشود.
اکوکاردیوگراف: در این دستگاه از امواج فراصوت برای بررسی قلب در حال تپش استفاده میشود. پزشک قادر به تشخیص مشکلاتی همچون ضخیم شدن دیوارهی قلب، نقص دریچههای قلب، لختههای خونی و وجود مایع اضافی در اطراف قلب خواهد بود.
استفاده از اپلیکیشنهای اندازهگیری فشار خون: مچبندها و اپلیکیشنهایی وجود دارند که ادعا میکنند فشار خون را اندازهگیری میکنند اما این نتایج اغلب غیردقیق بوده و به اندازهی کافی قابل اعتماد نیستند که بتوانند سلامتی یک فرد را مورد نظارت قرار دهند. البته اپلیکیشنهایی که نتایج فشار خون بیمار در آنها ثبت میشود، میتواند برای افرادی که نیاز به آزمایشهای منظم فشار خون دارند، مفید باشند. ثبت مجموعهای از فشار خونهای اندازهگیری شده در این اپلیکیشنها، میتواند به پزشک در درک روند فشار خون بیمار و توصیهی درمان کمک کند.
درمان فشار خون بالا
فشار خون اندکی بالارفته: اگر فشار خون فقط کمی بالا رفته باشد و خطر بروز بیماریهای قلبیعروقی در بیمار کم باشد، ممکن است فقط توصیههایی در زمینهی ایجاد تغییراتی در سبک زندگی کافی باشد.
فشار خون بالارفته تا حد متوسط: اگر فشار خون مقدار متوسطی بالا رفته باشد، خطر بروز بیماریهای قلبیعروقی طی ده سال آینده، حدود ۲۰ درصد خواهد بود و پزشک احتمالاً داروهایی تجویز خواهد کرد و نیز توصیههایی برای ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خواهد داشت.
فشار خون شدیدا بالارفته: اگر سطوح فشار خون ۱۸۰/۱۱۰ یا بیشتر باشد، پزشک فرد بیمار را به یک متخصص ارجاع خواهد داد.
تغییرات در سبک زندگی که میتواند به کاهش فشار خون کمک کند
در ادامه توصیههایی در مورد تغییراتی در سبک زندگی که میتواند به کاهش فشار خون کمک کند، آورده شده است. توجه داشته باشید که قبل از انجام تغییرات بزرگ در سبک زندگی، باید با پزشک مشورت کرد.
ورزش منظم: ورزش به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه، پنج روز در هفته معمولا فشار خون یک فرد را ۴ تا ۹ میلیمتر جیوه پایین میآورد. فعالیت بدنی منظم موجب قویتر شدن قلب میشود. یک قلب قویتر میتواند خون بیشتری را با صرف انرژی کمتری پمپ کند. اگر قلب بتواند با کار کمتری خون را پمپ کند، نیروی وارده بر سرخرگها کاهش مییابد و فشار خون نیز کم میشود. البته قبل از شروع هر برنامهی مربوط به فعالیت بدنی باید با پزشک مشورت کرد (در صورت داشتن فشار خون بالا). ورزش باید مطابق با نیاز و وضعیت سلامتی فردی که دچار فشار خون بالا است، باشد. رمز موفقیت یک برنامهی ورزشی این است که منظم باشد.
کاهش وزن: حتی کاهش وزن متوسط نیز میتواند دارای تأثیر معنیداری روی کاهش فشار خون باشد. فرد دارای اضافه وزن، هرچه به وزن ایدهال خود نزدیکتر شود، فشار خون او بیشتر کاهش پیدا میکند. وقتی فرد وزن کم میکند، تأثیر داروهای فشار خون روی بیشتر میشود. کم کردن دور کمر بیشترین تأثیر را دارد. رسیدن به یک وزن سالم، نیازمند رسیدگی به عواملی از جمله رژیم غذایی و داشتن حداقل ۷ ساعت خواب با کیفیت در طول هر شب است.
انجام تکنیکهای آرامشبخش: در یک مطالعه نشان داده شد که ورزش تایچی (tai chi) به میزان قابل توجهی به تقویت توانایی ورزشی، کاهش فشار خون و بهبود سطوح کلسترول، تریگلیسریدها، انسولین و پروتئین واکنشی C در افراد درمعرض خطر بیماریهای قلبی کمک میکند. پروتئین واکنشی C، پروتئینی حلقوی است که در پلاسمای خون دیده میشود و سطح آن در پاسخ به التهاب افزایش مییابد.
خواب: فقدان خواب کافی میتواند موجب افزایش خطر ابتلا به فشار خون شود. برای افراد بزرگسال توصیه میشود که خواب نباید کمتر از ۷ ساعت و بیشتر از ۸ ساعت باشد. در سال ۲۰۰۸ مطالعهای منتشر شد که نشان میداد افرادی که دارای خوابی خارج از محدودی ۸-۷ ساعت هستند، با افزایش فشار خون مواجه میشوند.
رژیم غذایی: مدیریت رژیم غذایی میتواند راه موثری برای پیشگیری و درمان فشار خون بالا باشد. مؤسسهی ملی سلامت آمریکا (NIH) یک رژیم غذایی با نام دش (DASH) را برای کنترل فشار خون معرفی کردهاست. این رژیم غذایی توسط انجمن قلب آمریکا (AHA) نیز توصیه شده است. این رژیم غذایی مبتنی بر مصرف میوهها، سبزیجات، مغزها، دانهها، لوبیاها و محصولات لبنی کمچرب است.
کاهش مصرف نمک: حتی یک کاهش متوسط در میزان مصرف نمک، میتواند موجب کاهش ۲ تا ۸ میلیمتر جیوه در فشار خون شود. بیشتر افرادی که فشار خون بالای آنها تشخیص داده شده است، بازهم نمک را به میزانی بیش از سطوح توصیهشده مصرف میکنند.
درمانهای دارویی فشار خون بالا
در حال حاضر چندین داروی ضد فشار خون در بازار موجود است. کنترل بیماری در برخی از افراد ممکن است به ترکیبی از چند دارو نیاز داشته باشد. برخی از افراد هم ممکن است برای کنترل فشار خون به مصرف مداوم دارو نیاز داشته باشند. اگر فردی بتواند فشار خون خود را در یک دورهی زمانی رضایتبخش تحت کنترل درآورده و درمعرض خطر سکته یا بیماریهای قلبیعروقی قرار نگرفتهباشد، ممکن است پزشک قطع مصرف دارو را تأیید کند.
داروهای مورد استفاده برای درمان و کنترل فشار خون بالا:
مهارکنندههای آنزیم تبدیلکننده آنژیوتانسین : مهارکنندههای آنزیم تبدیلکننده آنژیوتانسین از عمل برخی از هورمونها نظیر آنژیوتانسین دو جلوگیری میکنند. آنزیم آنژیوتانسین دو موجب تنگ شدن سرخرگها و افزایش حجم خون و درنهایت افزایش فشار خون میشود. افراد دارای سابقهی بیماریهای قلبی، زنان باردار یا افرادی که مبتلا به یک بیماری هستند که روی تأمین خون کلیهها اثر میگذارد، نباید از این دارو استفاده کنند. پزشکان ممکن است آزمایش خونی برای تعیین اینکه آیا آن بیمار دارای مشکل کلیه است یا نه، تجویز کنند. مهارکنندههای آنزیم آنژیوتانسین دو میتوانند موجب کاهش خونرسانی به کلیهها شوند، بنابراین باید بهطور منظم آزمایشهای خونی در این زمینه انجام شود.
عوارض جانبی مهارکنندههای آنزیم تبدیلکننده آنژیوتانسین:
برخی بیماران ممکن است عوارض جانبی برایشان بسیار ناخوشایند یا طولانی باشد. در چنین مواردی پزشکان دارویی را از گروه آنتاگونیستهای گیرنده آنژیوتانسین دو تجویز خواهند کرد. در این حالت عوارض جانبی چندان معمول نیست ولی ممکن است شامل سرگیجه، سردرد و افزایش سطح پتاسیم خون باشد.
مسدودکنندههای کانال کلسیم (CCBs): این داروها موجب کاهش کلسیم در رگهای خونی میشوند. کاهش کلسیم موجب شل شدن عضلات صاف رگهای خونی شده و درنتیجه قدرت انقباض کمتر آنها و گشاد شدن سرخرگها میشود. اگر سرخرگها گشادتر شوند، فشار خون افت خواهد کرد. بیماران دارای سابقهی بیماریهای قلبی یا مشکلات مربوط به گردش خون نباید از این نوع داروها استفاده کنند.
عوارض جانبی داروهای مسدود کننده کانال کلسیم:
دیورتیکهای تیازیدی: دیورتیکهای تیازیدی با تأثیر روی کلیهها موجب میشوند که سدیم و آب از بدن خارج شود. نتیجهی این امر، کاهش حجم خون و درنهایت کاهش فشار خون است. این داروها اغلب نخستین انتخاب دارویی در درمان فشار خون بالا هستند.
عوارض جانبی دیورتیکهای تیازیدی:
بیمارانی که از دیورتیکهای تیازیدی استفاده میکنند باید برای نظارت بر سطوح پتاسیم و قند خون بهطور منظم آزمایشهای خون و ادرار انجام دهند. به بیماران دارای سن ۸۰ سال و بیشتر ممکن است داروی اینداپامید (لوزول) داده شود که نوع خاصی از دیورتیکهای تیازیدی است که به کاهش مرگ ناشی از سکته، نارسایی قلبی و برخی از دیگر بیماریهای قلبی عروقی کمک میکند.
بلوک کنندههای بتا : بلوک کنندههای بتا زمانی بهطور وسیع در درمان فشار خون بالا مورد استفاده قرار میگرفتند اما در حال حاضر بهعلت اینکه این داروها نسبت به دیگر داروهای موجود، اثرات جانبی بیشتری دارند، تنها زمانی تجویز میشوند که داروهای دیگر روی بیمار تأثیری نداشته باشند. این داروها ضربان قلب را کم میکنند و با کم کردن فشار اعمال شده از سوی قلب منجر به کاهش فشار خون میشوند.
عوارض جانبی بلوک کنندههای بتا:
احتمال بروز اثرات جانبی زیر هم وجود دارد هر چند شیوع کمتری دارند:
مهار کنندههای آنزیم رنین: آلیسکیرن (نامهای دیگر: تکتورنا و راسیلز) موجب کاهش تولید رنین میشود. رنین آنزیمی است که در کلیهها ساخته میشود. رنین در تولید پروتئین آنژیوتانسین یک نقش دارد. آنژیوتانسین یک به هورمون آنژیوتانسین دو که موجب تنگ شدن رگهای خونی میشود، تبدیل میشود. آلیسکیرن از تولید آنژیوتانسین یک جلوگیری میکند بنابراین سطح آنژیوتانسین یک و آنژیوتانسین دو پایین میآید. این امر موجب گشاد شدن رگهای خونی و درنهایت کاهش فشار خون میشود.
عوارض جانبی آلیسکیرن
وضعیت و روند فشار خون بالا در جهان
در کل جهان مرگومیر ناشی از فشار خون بالا چیزی در حدود ۷/۵ میلیون مورد برآورد شده است که در برگیرندهی ۱۲/۸ درصد از کل موارد مرگ است. فشار خون بالا خطر مهمی در ارتباط با بیماریهای عروق کرونری قلب و بیماریهای ایسکمیک قلب و همچنین سکتههای هموراژیک محسوب میشود. فشار خون بالا بهطور مثبت و پیوسته با خطر سکته و بیماریهای عروق کرونری قلب مرتبط بودهاست. در برخی از گروه های سنی، خطر بیماریهای قلبیعروقی با هر افزایش ۲۰/۱۰ میلیمتر فشار خون، دو برابر میشود. علاوهبر بیماریهای عروق کرونری قلب و سکته، مشکلات دیگر ناشی از فشار خون بالا شامل نارسایی، بیماری عروق محیطی (PVD)، اختلال کلیه، خونریزی شبکیه چشم و اختلال بینایی است. درمان فشار خون سیستولی و دیاستولی تا زمانیکه آنها کمتر از ۱۴۰/۹۰ باشند، با کاهش مشکلات قلبیعروقی همراه خواهد بود.
شیوع کلی فشار خون بالا در جهان در افراد بالغ دارای ۲۵ سال و بیشتر، در سال ۲۰۰۸ در حدود ۴۰ درصد بوده است. نسبت جمعیت دارای فشار خون بالا یا فشار خون کنترل نشده در فاصلهی سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۸ کاهش پیدا کرده بود. اگرچه بهعلت رشد جمعیت و سالخوردگی تعداد افراد دارای فشار خون بالای کنترلنشده از ۶۰۰ میلیون در سال ۱۹۸۰ به ۱ میلیارد در سال ۲۰۰۸ رسید. در بین مناطق تحت نظارت سازمان جهانی بهداشت، شیوع افزایش فشار خون در آفریقا از همهی مناطق بیشتر و چیزی حدود ۴۶ درصد برای هر دو جنس بودهاست. کمترین شیوع فشار خون در این مناطق مربوط به آمریکاها بود که میزان شیوع این بیماری در دو جنس در این مناطق برابر ۳۵ درصد گزارش شده است. از لحاظ وضعیت درآمد، شیوع فشار خون بالا در کشورهای دارای درآمد پایین، بیشتر (۴۰ درصد) و در کشورهای دارای درآمد بالا، کمتر (۳۵ درصد) بودهاست. طبق گزارش انجمن قلب آمریکا، در آمریکا حدود ۸۵ میلیون فرد دارای فشار خون بالا وجود دارند، یعنی چیزی حدود یک سوم افراد بالای ۲۰ سال. مؤسسه ملی بهداشت آمریکا برآورد میکند که در حدود دو سوم افراد بالای ۶۵ سال در آمریکا دارای فشار خون بالا هستند.
وضعیت ایران از نظر فشار خون بالا
براساس نتایج یک مطالعه انجامشده در تهران که در آن عوامل خطرساز بیماریهای قلبیعروقی مورد بررسی قرار گرفته بود، ۷۸ درصد مردان و ۸۰ درصد زنان حداقل یکی از عوامل خطرساز بیماریهای قلبیعروقی را دارا بودند. فشار خون بالا در ۲۰/۴ درصد افراد بالغ و ۱۲/۷ درصد کودکان و نوجوانان مشاهده میشد. همچنین فشار خون بالا و پایدار در نسل جوانتر یعنی بچههایی که به مدرسه میرفتند، در حال افزایش بود. در مطالعهای که توسط وزارت بهداشت انجام شد، شیوع ۲۵ درصدی بیماری فشار خون بالا در میان افراد ۶۴-۲۵ سال دیده شد. از طرف دیگر فشار خون بالا مهمترین عامل خطرساز بیماریهای قلبیعروقی در میان ایرانیان گزارش شده است. در پژوهشهایی نیز شیوع فشار خون بالا در مناطق شهری و روستایی استانهای گیلان و اصفهان مورد مقایسه قرار گرفت و نشان داده شد که میزان فشار خون سیستولی و دیاستولی در مناطق روستایی و کوهستانی در هر دو استان کمتر از مناطق شهری بود.
براساس اطلاعات دردسترس از کشور ایران، آگاهی از بیماری، درمان و کنترل فشار خون در این کشور بهطور کلی پایین است. مطالعات برآورد کردهاند که میزان آگاهی از بیماری و درمان فشار خون بالا در ایرانیان به ترتیب برابر ۵۰ و ۳۵ درصد است. ازطریق آموزش بیماران و پزشکان میتوان در کشور ایران هم فشار خون را همچون دیگر کشورها کنترل کرد. البته در سالهای اخیر با اجرای دستورالعملهای ملی، برنامههای آموزشی عمومی، سیاستگذاری، افزایش آگاهی، پیشگیری و درمان مؤثر فشار خون بالا، نتایج قابل توجهی حاصل شده است.
نظرات