تابش رادیواکتیو چه بر سر بدن انسان می‌آورد؟

اگر اهل سینما یا کتاب‌های مصور باشید، احتمالا با داستان‌هایی که در آن شخصیت اصلی پس از قرار گرفتن در معرض تابش رادیواکتیو، زندگی‌اش دگرگون می‌شود، آشنا هستید. در این داستان‌ها، این افراد بیمار نمی‌شوند. در عوض قدرت‌هایی خارق العاده به دست می‌آورند. متاسفانه زندگی واقعی این قدرها هم شگفت انگیز نیست. تابش رادیواکتیو منجر به سرطان و تومور می‌شود و به انسان قدرت‌های فراطبیعی نمی‌دهد؛ یا انسان را تبدیل به موجودات غول پیکر نمی‌کند.

بسیاری از ما این را می‌دانیم. اما تابش رادیواکتیو چگونه بر بدن انسان اثر می‌گذارد؟ پاسخ این سوال در چگونگی عملکرد تابش رادیواکتیو نهفته است. هر تابش رادیواکتیوی شما را نمی‌کشد. تابشی که باید نگران آن باشیم، تابش یونیزه‌کننده است که توسط نیروگاه‌های هسته‌ای، ستاره‌ها، سیاه چاله‌ها و تعدادی از دیگر منابع تولید می‌شود. آژانس حفاظت محیط زیست (EPA) اشاره می‌کند که مواد یونیزه‌کننده‌ی این گونه نامیده می‌شود؛ زیرا آن قدر انرژی دارند که می‌توانند پیوندهای شیمیایی را شکسته و الکترون‌ها را از اتم‌ها به بیرون پرتاب کنند.

به بیان ساده‌تر، تابش بر عملکرد سلول‌ها اثر می‌گذارد و باعث می‌شود تا جهش‌های نامناسبی در آن‌ها رخ دهد. EPA گزارش می‌دهد که چرا تابش رادیواکتیو برای سلول‌های ما خطرناک است:

این تابش‌ها معمولا فرایندهای طبیعی سرعت رشد و جایگزینی سلول‌ها را کنترل می‌کنند. آن‌ها فرایندهای بدن برای بهبود و جایگزینی بافت صدمه دیده را هم کنترل می‌کنند. هر آسیبی که در سطح سلولی یا مولکولی رخ دهد، می‌تواند فرایندهای کنترلی را مختل کرده و منجر به رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها و سرطان شود. به همین دلیل است که توانایی تابش یونیزه کننده در شکستن پیوندهای شیمیایی در اتم‌ها و مولکول‌ها، عاملی سرطان‌زا محسوب می‌شود.

میزان این تاثیر به زمان قرارگیری و سطح تابش بستگی دارد. واحد گریز (Gy) برای اندازه‌گیری دوز جذب شده از تابش رادیواکتیو به کار می‌رود. مثلا تابش اشعه ایکس، تابش بسیار کمی است. هر یک گریز با یک سیوت است و هر میلی سیوت برابر با یک هزارم سیوت است. اما باید در معرض چه سطحی از تابش قرار نگیرید؟

فرض کنید که یک شمارشگر گایگر در دست دارید. وقت شمارشگر شما عددی بین ۱ تا ۴ گریز را نشان داد، باید سریعا از آن منطقه دور شوید. در چنین سطحی از تابش، سلول‌های خونی می‌میرند. برای آن که مطمئن شوید که زنده می‌مانید و هیچ اثرات جانبی شما را تهدید نخواهد کرد، احتیاج به انتقال خون خواهید داشت. وقتی میزان تابش از ۲ گریز بیش تر می‌شوید، ظاهر شما مانند یک فرد آفتاب سوخته خواهد شد و پوستتان هم خشک می‌شود و می‌میرد. چنین تابشی به آرامی پوست شما را خواهد کند! تابش بین ۴ تا ۸ گریز، اگر هیچ درمانی صورت نگیرد، مرگ آور خواهد بود. حتی اگر درمانی هم صورت پذیرد، بروز سرطان قطعی است. تابش ۱۰ گریز شما را در عرض چند روز خواهد کشت.

تابش رادیواکتیو یونیزه‌کننده، اتم‌ها را به رادیکال‌های آزاد تبدیل خواهد کرد. این گونه اتم‌ها یک الکترون را از دست داده و به شدت واکنش‌پذیر هستند. این اتم‌ها می‌خواهند کمبود الکترون خود را جبران کنند؛ بنابراین واکنشی زنجیره ای  را با شکستن پیوندهای شیمیایی و به هدف به دست آوردن الکترون در سلول‌های بدن آغاز می‌کنند. این واکنش‌های زنجیره‌ای تمامی سلول‌ها و DNA را هدف قرار داده و به آن‌ها آسیب وارد می‌کند.

دوزهای مختلف تابش چنین تاثیراتی بر بدن می‌گذارند:

۰.۰۰۰۷-۰.۰۰۲: این دوز دریافتی تابش در سال در شرایط معمول است.

۰.۰۵ : بیشینه‌ی تابش قابل قبول در سال در موقعیت‌های خاص.

۰.۱ : در این سطح از تابش، احتمال جهش ژن‌ها دو برابر می‌شود.

۱ : این دوز از تابش باعث بیماری تشعشع حاد می‌شود.

۳-۵ : بدون درمان، ۵۰ درصد افراد در اثر اختلال در سلول‌های مغز استخوان در طی یک تا دو ماه می‌میرند.

۱۰-۵۰ : یک تا دو هفته پس از قرار گرفتن در معرض تابش، مرگ به سبب صدمات وارده به دستگاه گوارش رخ خواهد داد.

۱۰۰ : در طول چند ساعت تا چند روز پس از تماس، مرگ به سبب آسیب به سیستم عصبی مرکزی رخ خواهد داد.