۵ آبان: سالگرد مرگ الغ بیگ پادشاه و دانشمند ایرانی

۵۶۸ سال پیش در چنین روزی (۵ آبان سال ۸۲۸ هجری خورشیدی)، میرزا محمد تَراغای بن شاهرخ معروف به الغ بیگ، پادشاه تیموری و دانشمند سرشناس ایرانی به دست فرزندش عبداللطیف کشته شد. الغ بیگ در منطقه سلطانیه در شمال غرب ایران که در حال حاضر یکی از شهرهای استان زنجان محسوب می‌شود و در ۴۳ کیلومتری شهر زنجان واقع شده است، دیده به جهان گشود.

مادرش گوهرشاد آغا یا ملکه گوهرشاد بیگم از شاهزادگان معروف ایرانی بود و از سیاستمداران نامی دوره تیموریان به شمار می‌رفت که از وی به نیکی یاد می‌شود. گوهرشاد آغا زنی بسیار نیکوکار، ثروتمند، ادب دوست،‌ هنرور، خردمند، محتاط و با سیاست بود. پدر الغ بیگ، معین‌الدین شاهرخ تیموری، چهارمین پسر تیمور گورکانی بود. وی بسیار هنرور و ادب‌دوست بود و تلاش بسیاری برای گسترش علم و هنر در دوران خود کرد و کوشید خرابی‌های جنگ‌های پدرش را بازسازی کند. علاقه الغ بیگ به علم به‌واسطه‌ی پرورش مادر شکل گرفت که تمام فرزندانش از جمله دانشمندان و هنرمندان آن دوران بودند.

الغ بیگ از کودکی به علم علاقه‌مند بود و کاری به سیاست‌های دربار نداشت و حتی در دربار زندگی نمی‌کرد. او بیشتر اوقات خود را در سمرقند به مطالعه و تحقیق می‌گذراند و تنها به‌عنوان مهمان برای ملاقات با پدر و مادرش به دربار پدر می‌رفت. الغ بیگ در سمرقند رصدخانه عظیم و مجهزی تأسیس کرد که به نام رصدخانه الغ بیگ معروف است. به عقیده‌ی بسیاری از کارشناسان، این رصدخانه‌ یکی از بهترین رصدخانه‌های جهان اسلام و بزرگ‌ترین آن‌ها در آسیای میانه محسوب می‌شود. بزرگ‌ترین ستاره‌شناسان آن عصر از جمله غیاث‌الدین جمشید کاشانی و علی قوشچی در این رصدخانه به مطالعه و تحقیق می‌پرداختند. البته خود الغ بیگ نیز از جمله ستاره‌شناسان بزرگ آن عصر به حساب می‌آید که در آنجا به تحقیق و مطالعه مشغول بود.

الغ بیگ برادران دیگری نیز داشت که همانند وی زیر نظر مادر اهل علم خود، پرورش یافته بودند که همگی آن‌ها از جمله هنرمندان و دانشمندان زمان خود بودند. برای مثال غیاث‌الدین بایسنقر، برادر الغ بیگ، از جمله بزرگ‌ترین خوشنویسان عصر بود و یکی دیگر از امیران هنرمند و هنرپرور آن دوران که در هرات زندگی می‌کرد. ابراهیم سلطان برادر دیگر الغ بیگ نیز از جمله هنرمندان بزرگ و نامی بود که در خوشنویسی به‌ویژه در خط ثلث و محقق استاد بود. الغ بیگ نیز به خوشنویسی علاقه‌مند بود؛ اما هیچگاه نتوانست به استادی برادران خود برسد.

در زمان مرگ پدر یعنی شاهرخ، از فرزندانش تنها الغ بیگ در قید حیات بود و به همین جهت به‌عنوان پادشاه انتخاب شد که البته به هیچ‌وجه با تربیت و علاقه‌اش همخوانی نداشت. شاهرخ با اینکه پادشاهی علم‌دوست و هنرپرور بود و تلاش بسیاری انجام داد تا صلح و امنیت را برقرار کند؛ ولی در کنار این موضوع فردی جنگجو و مبارز نیز بود که زیر نظر پدرش تیمور گورگانی پرورش یافته بود و راه و رسم جنگ و کشورداری را خوب می‌دانست. درحالی‌که فرزندانش فاقد این توانایی بودند؛ چراکه تمام عمر خود را صرف علم و هنر کرده بودند. در این میان نوه‌های شاهرخ که فرزندان پسران دانشمندش بودند رویکردی متفاوت و نگاهی دیگر داشتند؛ آن‌ها متأسفانه همانند پدر خود به ادب و علم اهمیت نمی‌دادند و تنها به قدرت و ثروت می‌اندیشیدند. برای مثال فرزند بایسنقر و نوه شاهرخ، سلطان محمد، در اواخر حکومت شاهرخ دست به قیام و شورش زد که البته نتوانست در مقابل پدربزرگش مقاومت کند و فراری شد. الغ بیگ نیز زمانی که به پادشاهی رسید با پسرش عبداللطیف به مشکل برخورد و بعد از ۲ سال درگیری، عاقبت در تاریخ ۵ آبان سال ۸۲۸ هجری خورشیدی به دست فرزند نااهلش به قتل رسید.

دیگر رویدادهای مهم تاریخ ۵ آبان (۲۷ اکتبر)

۱۹۰۴ - افتتاح اولین خط از متروی نیویورک. خط متروی شهر نیویورک به‌عنوان بزرگ‌ترین خط متروی ایالات متحده‌ی آمریکا و یکی از طولانی‌ترین خطوط قطار زیرزمینی در جهان شناخته می‌شود.

۱۹۸۰ - اولین اختلال و توقف عملکرد در شبکه‌ی عمومی آرپانت. این شبکه که نسل قبلی اینترنت محسوب می‌شود، در این روز به دلیل اختلالی بزرگ، فعالیتش به مدت ۴ ساعت متوقف شد.

این مطلب در تاریخ ۵ آبان ۱۳۹۶ به‌روزرسانی شده است.