چرا چین در مورد فعالیتهای علمیاش پنهانکاری میکند
دستاوردهای علمی اخیر چین، که شامل پژوهش دربارهی اصلاح ژن جنین و فرود تاریخی روی ماه میشود، با پنهانکاری همراه بوده است. جامعهی علمی جهان در ابتدا ازطریق شایعههای پخششده در سال ۲۰۱۵ از آزمایشهای اصلاح DNA جنین انسان در چین باخبر شد. علاوهبراین، CNSA یا سازمان ملی فضایی چین (China’s National Space Administrative) نیز در دسامبر سال ۲۰۱۸ از آمادهسازی فضاپیمایی برای فرود روی ماه خبر داد، این فضاپیما هیچ اخباری از فرود خود مخابره و اعلام نکرد و ما در عوض ازطریق زمزمههای میان خبرنگاران و فضانوردان تازهکار دربارهی آن مطلع شدیم.
این حوادث نشان میدهد که میزان آگاهی ما نسبت به آنچه در موسسات علمی چینی اتفاق میافتد، پایین است. آنها همچنین نسبت به مسئولیت پروژههای علمی انجامشده در این کشور ایجاد تردید کردهاند. موارد قابلتوجهای مانند ادعای بحثبرانگیز دانشمند چینی هی جیانکوی (He Jiankui) در مورد ایجاد اولین نوزادان اصلاح ژنتیکیشده، چهرهی چین را بهعنوان یک بازیگر قابل اعتماد مخدوش کرده است. هرچند چین بعدها پژوهش هی را که هنوز در یک ژورنال علمی منتشر نشده است، محکوم کرد؛ اما بیتردید، این حادثه اعتماد جهانی نسبت به پژوهشگران کشور را بیشتر به چالش میکشد.
چین در ابتدای ژانویه به نخستین کشوری تبدیل شد که در سمت پنهان ماه فرود آمده است
با درنظرگرفتن این موضوع که چین با مخفی کردن برنامههای پژوهشهای پیشرفته پشت درهای بسته، در حال مبارزه با غرب است، معرفی این شیوههای مخفیانه بهعنوان یک بازگشت به ذهنیت جنگ سرد، ممکن است گمراهکننده باشد. اما نتیجهی پژوهشهای ۱۴ سالهی جوی وای ژنگ، مربی ارشد جامعهشناسی در دانشگاه کنت انگلستان در حوزهی علوم زیستی چین حاکی از آن است که این فرهنگ مخفیکاری چینیها درواقع نشاتگرفته از یک احساس ناامنی اجتماعی - سیاسی است
مصلحتگرایی سازمانی
این موضوع در اعتقادات اجتماعی ارزشمند ولی بهشدت گیجکنندهی «اولویتدهی به کارهای در حال انجام و به تعویق انداختن صحبت کردن» ریشه دارد. این عبارت که گاهی توسط دانشمندان چینی استفاده میشود، بهشدت با یک اصل «بحث نکن» همراه است که توسط دنگ شیائوپینگ، رئیس جمهور سابق چین و در سخنرانی تاریخی اصلاحات وی در سال ۱۹۹۲ رواج یافت. این سخنرانی چگونگی راه توسعهی چین را در بهبود محسوس وضعیت اجتماعی اقتصادی بهجای مباحثههای لفظی بیان کرد. هرچند این رویکردی منطقی بهنظر میرسد، اما باعث ایجاد مشکلاتی در مدیریت علم شده است.
رویهی پنهانکاری چینیها درواقع ناشی از ارزشهای اجتماعی آنها است
در سطح سازمانی، یک مصلحتگرایی در نظارت بر پژوهشها ایجاد شده است. هدف اولیه به کاهش نگرانی عمومی با ارائهی راهحلهای فناورانه برای مشکلات اجتماعی بهجای ایجاد نگرانی، تبدیل شده است. بنابراین، اگر شواهد مشخصی از خطا وجود داشته باشد، مقررات چین، فعل و انفعالات آنها با عامهی مردم و جامعه علمی را برای حل مشکلاتی که پیش آمدهاند، محدود میکند. اگرچه متأسفانه این موضع، از رخ دادن آنها در همان مرحلهی اول جلوگیری نمیکند.
همانطور که مقامات رسمی وزارتخانه و متخصصان زیستشناسی درگیر در سیاستگذاری به نویسندهی این نوشتار توضیح دادند، فاش کردن پژوهشهای پیشگامانه به منظور بررسی عمومی میتواند برای حرفه و شهرت سازمان آنها مضر باشد. حرکتهایی که اولویتهای انجام و صحبت را از بین میبرند، میتوانند به لحاظ سیاسی غیر مسئولانه در نظر گرفته شوند که موجب هدر دادن فرصتهای پژوهشی مهم میشود.
سازمانهایی که توجه عمومی را جلب می کنند، ممکن است باعث بروز مشکلات و خجالتزدگی سیاسی شوند. بهعنوان مثال، وعدههای بزرگ اکتشافی ممکن است محقق نشوند. همچنین، نگرانیهای اخلاقی میتوانند تبدیل به هیچ شوند. کنترل مداوم عمومیت و تبلیغات مأموریت چانگ ای ۴ (Chang’e 4) توسط سازمان ملی فضایی چین میتواند بهعنوان یک نمونه از ملاحظات متخصصان و سردمداران قدرت برای جلوگیری از مشکلات و خجالتزدگی در صورت عدم موفقیت فرود در نظر گرفته شود.
دوگانگی پیشروی پژوهشگران
اما چرا دانشمندان قدمی در این جهت برنمیدارند؟ بعد از این مدت، تعداد زیادی از دانشمندان چینی در حال آموزش در غرب و ارتباط منظم با همکاران غربی خود هستند. ولی حقیقت این است که با بازگشت به چین باید خود را با هنجارهای سیاسی و اجتماعی این کشور وقف دهند.
برای بسیاری از دانشمندان غربی، افشای عمومی ضررهای احتمالی پژوهش، بخشی مهم از یک مدیریت خوب است. بهعنوان مثال، در سال ۱۹۶۹، جاناتان بکوی از دانشگاه هاروارد بهطور عمومی اعلام کرد که تیمش با موفقیت یک ژن تنها را جدا کرده است تا بهسادگی بتواند اظهارات قوی خود در مورد چگونگی استفاده از این پژوهش را بیان کند. بهطور مشابه، کوین اسوالت، همکار سازندهی فناوری مبتنی بر اصلاح ژن کریسپر (CRISPR) از دانشگاه MIT، در حال حاضر چهرهای شناختهشده محسوب میشود که کارزاری تبلیغاتی را برای آگاهی عمومی درباره اثرات نامطلوب این فناوری بهراه انداخته است.
هی جیانکوی ادعا کرد که نخستین نوزادان اصلاح ژنتیکیشده را متولد کرده است
بااینحال، دانشمندان علوم زیستی چینی که نویسندهی این نوشتار با آنها مصاحبه کرده است، این اقدامات محتاطانه را هم برای همکارانشان و هم برای سازمانشان غیر مسئولانه میدانند. دلیل چنین موضوعی این است که آنها در یک مسیر باریک «حامیپروری دوگانه» سرگردان هستند. هرچند دانشمندان از مسئولیتهای خود در ارتباط با عموم مردم آگاه هستند؛ اما برای پاسخگویی به خواستههای دولت در زمینه پیشرفتهای فناورانه - اغلب برای مصلحت مردم - تحت فشار قرار دارند.
ارتبط داشتن با عموم مردم همچنین نیازمند مهارت و آموزش است. بدون پشتیبانی و راهنمایی سیاسی مشخص، بسیاری از دانشمندان احساس میکنند که صلاحیت لازم را برای صحبت با مردم دربارهی کارشان ندارند؛ بهخصوص اگر فعالیتشان بهطور بالقوه بحثبرانگیز باشد.
همچنین در چین مشوق کمی برای ارتباط با رسانهها و عموم مردم وجود دارد. به همین دلیل، اینکه چرا دانشمندان نسبت به ریسک صحبت کردن درباره کارشان بیمیل هستند ممکن است قابل درک باشد. بههرحال، خطرات انجام چنین کاری بالا است. مقامات چینی چندین بار فناوری را بهعنوان پاسخی شتابزده به یک مورد مشکلساز واحد ممنوع کردهاند. بهعنوان مثال، چین در سال ۲۰۰۱ در یک دستاورد علمی پیشگامانه، اولین رویان هیبریدی انسان را توسعه داد؛ اما این موفقیت، شک و تردید بینالمللی را بههمراه داشت که در نتیجه باعث شد تا دولت بلافاصله چنین پژوهشهایی را ممنوع کند.
احساس عدم صلاحیت و نداشتن مشوق، از دلایل اصلی عدم عمومیسازی پژوهشها توسط دانشمندان چینی
تغییر در افق فکری؟
بنابراین، «فرهنگ پنهانکاری» در علوم چینی عمدتاً در مورد پنهانکاریهای فعال نیست. درواقع، به یک راهبرد مقابلهی جمعی در یک سیستم شبیه است که در آن تأکید بیش از حد بر انجام دادن کارها تحت تأثیر ارزیابی جمعی وجود دارد.
با این وجود ممکن است دلایلی برای خوشبینی وجود داشته باشد. در حال حاضر، شناخت روبه رشدی از ارزش شفافیت و مشارکت عمومی در این کشور وجود دارد. در سوم ژانویه، وزارت علوم و فناوری چین مجموعهای از توصیههای سیاسی توسعه ارائهشده توسط نویسندهی مقاله و همکارانش را دربارهی بازنگری در اولویتهای «انجام و صحبت کردن» منتشر کرد. در حال حاضر این توصیهها به مقامات عالی رتبه ارائه شده است.
این موضوع سیگنال مهم و خوشآیندی است که نشان میدهد مقامات چینی در حال یافتن راههایی برای افزایش شفافیت و پاسخگویی در حوزهی فعالیتهای علمی هستند. اما باید دید تا چد حد این تعهدات به هنجارهای سازمانی تبدیل میشود.