تاخیر احتمالی در رسیدن دوره‌ی یخبندان بعدی به خاطر تغییرات اقلیمی به دست بشر
بر پایه‌ی گزارش تازه‌ای که در مجله‌ی نیچر به انتشار رسیده، بشریت به عنوان یکی از عوامل زمین‌شناختی است که می‌تواند روی فرارسیدن دوره‌ی یخبندان بعدی و زمان آن تاثیر گذاشته و آن را به تاخیر اندازد. دانشمندان انستیتوی پوتسدم (Potsdam) که در زمینه‌ی پژوهش‌های تاثیرات آب‌وهوایی کار می‌کنند با رمزگشایی از آغاز و زایش‌های یخبندانی، به تازگی دریافته‌اند که یکی از کلیدی‌ترین سازوکارهای موجودی که توسط آن می‌توان هشت چرخه‌ی یخبندانی اخیر کره‌ی زمین را توضیح داد عبارتند از همبستگی میان مقدار تابش دریافت شده از طرف خورشید در اتمسفر و همچنین میزان تمرکز گاز کربن‌دی‌اکسید در اتمسفر.
از سویی آنها به این نتیجه رسیده‌اند که دستکاری متوسط بشر با همین روال کنونی در میزان تعادل کربن در طبیعت، می‌تواند باعث به تاخیر افتادن پیدایش دوره‌ی یخبندان بعدی تا حدود ۱۰۰ هزار سال بعد شود. آندری گانوپولسکی (Andrey Ganopolski) سرپرست گروه پژوهشگران در این باره می‌گوید:
حتی بدون در نظر گرفتن نقش تاثیرات انسانی روی آب‌وهوا هم قرار نیست که تا ۵۰ هزار سال آینده شاهد پیدایش دوره‌ی یخبندانی روی کره‌ی زمین باشیم. این امر باعث می‌شود که دوره‌ی هالوسن (که در زمین‌شناسی به دوره‌ی کنونی بین دو یخبندان اطلاق می‌شود) به طور غیر معمولی یک دوره‌ی طولانی به شمار رود. با این همه، پژوهش‌های ما نشان می‌دهد که آلودگی‌های ناشی از کربن‌دی‌اکسید ایجاد شده توسط انسان‌ها که از راه‌هایی همچون سوزاندن نفت، زغال و گاز به وجود می‌آید، این توانایی را دارند که دوره‌ی یخبندانی بعدی را به اندازه‌ی ۵۰ هزار سال هم به تاخیر اندازند. این گفته به این مفهوم است که ما در حال حاضر در حال پیشگیری از یک چرخه‌ی یخبندانی روی کره‌ی زمین هستیم که پیش از این وقوع چنین رویدادی سابقه نداشته است. جای بسی شگفتی دارد که نوع بشر توانسته است در انجام سازوکاری دخالت داشته باشد که به نوعی همین سازوکار باعث پیدایش کرده‌ی زمین به شکلی که ما در حال حاضر شاهدش هستیم شده است.
برای نخستین بار، پژوهش‌های انجام شده توانسته‌اند روند آغاز هشت دوره‌ی یخبندانی گذشته را با استفاده از اندازه‌گیری و سنجش چندین عامل کلیدی که منجر به شکل‌گیری هر چرخه شده بودند، شرح دهند. گانوپولسکی می‌گوید:
یافته‌های ما نشان‌دهنده‌ی یک رابطه‌ی ساختاری منحصر‌به‌‌فرد میان تابش‌های خورشیدی جذب شده در تابستان و کربن‌دی‌اکسید اتمسفر برای آغاز رشد صفحه‌ی یخ در مقیاس بزرگ هستند و این روابط علاوه بر اینکه گذشته را تشریح می‌کنند، بلکه می‌توانند برای پیش‌بینی روند آغاز دوران‌های یخبندانی آینده هم به کار آیند.
بشیریت به عنوان یک عامل قوی در مقیاس پدیده‌های زمین‌شناختی
دانشمندان با استفاده از یک مدل پیچیده از سیستم زمین که در آن به شبیه‌سازی اتمسفر، اقیانوس‌ها، صفحات یخ و چرخه‌های کربن جهانی در یک زمان واحد پرداخته شده بود توانستند تاثیرات کربن‌دی‌اکسید اضافی تولید شده توسط بشر را روی حجم یخ‌های موجود در نیم‌کره‌ی شمالی مورد کندوکاو قرار دهند. ریکاردا وینکلمن (Ricarda Winkelmann) یکی از نویسندگان این گزارش گفته است:
به خاطر اینکه انتشار گازهای ایجاد شده به دسته بشر در یک بازه‌ی زمانی طولانی و پیوسته ادامه داشته است، انتشارهای گازها در زمان گذشته و همچنین آینده روی زمان رخ دادن دوره‌ی یخبندانی بعدی تاثیرگذار خواهد بود. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که حتی مقادیر کمی از کربن اضافی هم دارای تاثیرات محتمل فراوانی روی تغییر تدریجی صفحات یخ نیم‌کره‌ی شمالی طی ده‌ها و هزاره‌های متمادی خواهد بود. تولیدات کربن انسانی به مقدار حدود ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ گیگاتن، باعث به تاخیر افتادن دوره‌ی یخبندان بعدی تا ۱۰۰ هزار سال آینده خواهد شد.
تلاش برای یافتن سرچشمه‌ی ایجاد چرخه‌های یخبندانی هم اکنون هم ادامه دارد و این پدیده به عنوان یکی از جالب‌ترین پرسش‌های موجود در زمینه‌ی تحلیل‌های سیستم کره‌ی زمین و به ویژه علم دیرینه‌اقلیم‌شناسی (paleoclimatology) همچنان پابرجا است. گفتنی است که دیرینه‌اقلیم‌شناسی به دانش بررسی و واکاوی تغییرات آب‌وهوایی در طی گستره‌ی تاریخ سیاره‌ی ما گفته می‌شود. به طور معمول، آغاز عصر جدید یخبندانی با پیدایش دوره‌هایی از کاهش تابش‌های خورشیدی در تابستان همراه است که این اتفاق در زمان‌های اخیر رخ داده. اما از سویی از عصر حاضر هیچ نشانه‌ی دیگری مبنی بر آغاز یک دوره‌ی یخبندانی جدید وجود ندارد. وینکلمن در این رابطه می‌گوید:
این امر به عنوان یک عامل انگیزشی در بررسی‌های ما به شمار می‌رود. رازگشایی از سرچشمه‌ی سازوکارهایی که باعث پیدایش چرخه‌های یخبندانی گذشته شده‌اند باعث می‌شود تا کار ما در پیش‌بینی زمان آغاز یخبندان بعدی آسان‌تر شود.
هانس یواکیم (Hans Joachim) از همکاران این پژوهش می‌گوید:
دوره‌های یخبندانی بیش از هر نیروی طبیعی دیگری روی شکل‌گیری محیط‌زیست و در پی آن گسترش و توسعه‌ی تمدن انسانی موثر بوده‌اند. برای نمونه، ما امروزه خاک حاصل‌خیزی که روی زمین وجود دارد را مدیون آخرین دوره‌ی یخبندانی هستیم. این دوره‌ی یخبندانی همچنین باعث پیدایش چشم‌اندازهای طبیعی کنونی شده و با پشت سر گذاشتن یخچال‌ها و رودخانه‌ها منجر به پیدایش آبدره‌ها، یخرفت‌ها و دریاچه‌های فعلی شده است. با این همه، امروزه بشر با آلایندگی‌هایی که در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی وارد جو می‌کند، روی پیدایش دوره‌ی یخبندانی آینده در کره‌ی زمین تاثیر گذاشته و زمان آن را تعیین می‌کند. این امر به روشنی بیان می‌دارد که ما وارد یک عصر جدید شده‌ایم و به این ترتیب انسان در دوره‌ی آنتروپوسن (به دوره‌ای گفته می‌شود که بشر پس از آن روی ویژگی‌های اقلیمی کره‌ی زمین تاثیر داشته است) خود به عنوان یک عامل طبیعی تعیین کننده شناخته می‌شود. در واقع به نظر می‌رسد باید دوره‌ای که پیش روی خود داریم را با نام مستعار دوره‌ی یخبندان‌زدایی (Deglacial) بنامیم.
نظرات