بازمعماری شبکه پرداخت با هدف تمرکززدایی؛ با چک‌های رمزدار و کاغذی خداحافظی می‌کنیم

به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، نظام بانکی و پرداخت کشور در آستانه بزرگترین تحولات زیرساختی و مقرراتی دهه اخیر قرار گرفته است. نوش‌آفرین مومن واقفی، معاون نظام پرداخت و فناوری‌های نوین بانک مرکزی، در تشریح نقشه راه جدید این نهاد، از اجرای «ابرپروژه بازمعماری شبکه پرداخت» با هدف تمرکززدایی خبر داد و جزئیات مهمی درباره آینده چک‌های بانکی، اتصال بین‌المللی شبکه شتاب، چالش‌های حوزه رمزارز و طرح‌های مقابله با کلاهبرداری‌های مالی ارائه کرد.

یکی از راهبردی‌ترین محورهای سخنان معاون بانک مرکزی، تغییر پارادایم در زیرساخت‌های فنی شبکه پرداخت کشور است. مومن واقفی با اشاره به تجربیات ناشی از حملات سایبری و لزوم پایداری شبکه در شرایط بحرانی، اعلام کرد که دوران اتکا به یک روش پرداخت خاص به سر آمده است:

در این بازمعماری، تلاش می‌شود برای سرویس‌های پرداخت بانکی به‌ویژه در پرداخت‌های خرد، راهکارهای متعدد طراحی و اجرا شود تا در مواقع بحرانی، پرداخت خرد منحصر به یک روش خاص نباشد.

- نوش‌آفرین مومن واقفی، معاون نظام پرداخت و فناوری‌های نوین بانک مرکزی

در طرح «بازمعماری شبکه پرداخت»، هدف اصلی تمرکززدایی است. تا پیش از این، تمامی تراکنش‌ها لزوماً از مسیر متمرکز زیرساخت بانک مرکزی عبور می‌کرد که اگرچه در دهه گذشته عامل توسعه بود، اما اکنون به پاشنه آشیل امنیتی تبدیل شده است.

طبق اعلام معاون بانک مرکزی، در معماری جدید، سرویس‌های متنوعی برای کاهش وابستگی طراحی شده‌اند:

سرویس «پل‌پی (PolPay)»: این سرویس که در سال جاری عملیاتی می‌شود، پرداختی مبتنی بر «شماره حساب» و مستقل از «شبکه کارت» است. این یعنی مسیر تراکنش از ریل‌های فعلی شتاب جدا خواهد شد.

پرداخت مبتنی بر USSD: برای پوشش‌دهی به مناطق دورافتاده و روستایی که دسترسی به اینترنت یا گوشی هوشمند وجود ندارد، شبکه پرداخت مستقلی بر بستر کدهای دستوری (USSD) و کیف پول طراحی شده که فراگیری مالی را تضمین می‌کند.

اصلاح معماری ریال دیجیتال: زیرساخت‌های بلاک‌چینی ریال دیجیتال نیز در حال بازنگری است تا کارایی آن در نظام پرداخت خرد افزایش یابد.

بخش مهمی از تحولات مالی، مربوط به ابزارهای پرداخت سنتی و نوین است. طبق اعلام مقام مسئول بانک مرکزی، صدور و مبادله چک‌های رمزدار به‌زودی متوقف شده و چک‌های تضمین‌شده جایگزین آن‌ها خواهند شد. تفاوت اصلی و مزیت چک‌های تضمین‌شده، نقدشوندگی آنی و سهولت استفاده بالاتر نسبت به مدل‌های قدیمی است.

در سوی دیگر، پروژه چک الکترونیک با شتاب بالایی در حال پیشروی است. آمارها نشان می‌دهد که در ۶ ماهه نخست امسال، صدور چک دیجیتال ۵ برابر شده و به ۳ میلیون فقره رسیده است.

نکته حائز اهمیت، کاهش چشمگیر ریسک در این نوع چک‌هاست؛ به طوری که درصد برگشت چک‌های الکترونیکی به کمتر از یک درصد رسیده است. چالش بزرگ چک الکترونیک، یعنی امضای دیجیتال اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)، نیز مرتفع شده است.

هم‌اکنون بانک‌های ملت و رفاه این خدمت را ارائه می‌دهند و بانک صادرات نیز به زودی به این جرگه می‌پیوندد. همچنین تا پایان سال جاری، امکان «پذیرش غیرحضوری» چک الکترونیک در تمامی بانک‌های کشور فراهم خواهد شد تا پرونده چک‌های کاغذی طبق برنامه هفتم توسعه، به مرور بسته شود.

مومن واقفی همچنین از نهایی شدن پروژه اتصال شبکه پرداخت ایران (شتاب) به شبکه میر روسیه خبر داده است. او وعده داد که فاز سوم و نهایی طرح میر-شتاب در اواخر بهمن‌ماه امسال به بهره‌برداری می‌رسد.

به گفته او، با اجرای این فاز، پیچیده‌ترین بخش فنی پروژه تکمیل شده و شهروندان ایرانی می‌توانند با کارت‌های بانکی معمولی خود، مستقیما از پایانه‌های فروشگاهی (POS) در خاک روسیه خرید کنند. معاون بانک مرکزی تاکید کرد که الگوی پیاده‌سازی شده با روسیه، یک استاندارد جهانی است و قابلیت تکرار با سایر کشورها از جمله عراق و اعضای پیمان اوراسیا را دارد.

معاون نظام پرداخت و فناوری‌های نوین بانک مرکزی در ادامه توضیح داد که این بانک برای کنترل رفتارهای مالی و جلوگیری از تخلفات، از ابزارهای فناوری بهره برده است:

• سقف اعتباری چک: الگوریتم‌های تعیین سقف اعتبار چک نهایی شده است. هم‌اکنون محدودیت‌هایی برای «چک‌اولی‌ها» اعمال می‌شود، اما اجرای کامل سقف اعتباری نیازمند ملاحظات دقیق فنی است تا آسیبی به کسب‌وکارهای مردم وارد نشود.
• شرط ثبت در سامانه املاک: ارائه خدماتی مانند افتتاح حساب، وام و دسته چک، رسماً منوط به ثبت محل سکونت در سامانه املاک و اسکان شده است. اکثر بانک‌ها وب‌سرویس‌های کنترلی را راه‌اندازی کرده‌اند.
• مسدودی حساب چک برگشتی: بانک مرکزی به بانک‌ها اولتیماتوم داده است که در صورت برگشت خوردن چک، صرفاً معادل مبلغ کسری را در حساب‌ها مسدود کنند. مسدودسازی کل موجودی حساب مشتری تخلف است و سامانه‌های نظارتی بانک مرکزی به شدت با این موضوع برخورد می‌کنند.

به گفته مومن واقفی، بانک مرکزی در اقدامی مشترک با پلیس فراجا، طرح «حساب امین» را برای ایمن‌سازی معاملات خودرو راه‌اندازی کرده که در آستانه رونمایی است. در این طرح، پول خریدار خودرو تا زمانی که فرایند تعویض پلاک و انتقال سند به درستی طی نشود، در یک حساب واسط بانکی بلوکه می‌ماند. این مکانیزم راه را بر بسیاری از کلاهبرداری‌های رایج در بازار خودرو خواهد بست.

در پایان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی از تصویب «نقشه راه هوش مصنوعی» در هیات عامل بانک خبر داد. پروژه‌هایی نظیر سامانه نظارتی «سین»، نخستین خروجی‌های این نقشه راه هستند.

نوش‌آفرین مومن واقفی همچنین با انتقاد از نگاه محدود به اقتصاد دیجیتال، خواستار حمایت واقعی و داده‌محور از اکوسیستم فین‌تک شد و تاکید کرد که تنظیم‌گری نباید مانع رشد کسب‌وکارهای نوآور شود.