آیا حیوانات ممکن است ناتوانی ذهنی داشته باشند؟

مکس یک سگ با نژاد لابرادور رتریور بود که از رفتن به ماشین‌سواری و خوشامدگویی به مشتریان در دفتر صاحبش لذت می‌برد؛ اما در حدود ۱۶ سالگی ناگهان بی‌اختیاری‌های او در خانه شروع شد و شب‌ها دیگر خوب نمی‌خوابید. او بداخلاق شد و به نظر می‌رسید دیگر کلمات و دستورات قدیمی را نمی‌فهمد.

مکس علائم اختلالی به نام سندرم اختلال عملکرد شناختی را داشت که می‌تواند گربه‌ها و سگ‌ها را با افزایش سن تحت تأثیر قرار دهد. در سگ‌ها به نظر می‌رسد این اختلال بسیار شبیه به بیماری آلزایمر است که در انسان با افزایش سن باعث از دست‌دادن حافظه و زوال عقل می‌شود.

راشل بلیزر، استاد علوم عصبی، رفتار و شناخت دانشگاه سن‌دیگو، یادگیری انسان‌ها و سایر حیوانات را مطالعه می‌کند. پژوهش او شامل کار با گونه‌های مختلف از زنبورها گرفته تا کبوترها و خرچنگ‌ها است. بخشی از کار او همچنین شامل بررسی شرایطی است که می‌تواند بر سلامت روان حیوانات تأثیر بگذارد.

گاهی اوقات تغییرات ژنتیکی یا تکاملی بر نحوه‌ی رشد مغز تأثیر می‌گذارند و می‌توانند باعث ناتوانی ذهنی یا تفاوت‌های یادگیری شوند. در موارد دیگر، حیوانات ممکن است در معرض موقعیت‌های ترسناک یا استرس‌زا قرار بگیرند که می‌تواند باعث مشکلات روانی شود. در این مقاله به چند نمونه اشاره می‌کنیم.

سندرم داون یک بیماری ژنتیکی رایج است که می‌تواند عامل کندی یادگیری و تفکر در انسان باشد. افرادی که با سندرم داون متولد می‌شوند ممکن است در یادگیری چیزهای جدید، به خاطر سپردن اطلاعات و تصمیم‌گیری‌های پیچیده‌ مشکل داشته باشند.

سندرم داون در اثر تغییرات در کروموزوم ایجاد می‌شود؛ رشته‌هایی در سلول‌هایمان که ژن‌های ما را ذخیره می‌کنند. به‌طور معمول، افراد دارای ۲۳ جفت کروموزوم هستند. هنگامی که فردی با یک نسخه اضافی از کروموزوم ۲۱ متولد می‌شود، به اثرات سندرم داون مبتلا می‌شود.

اکثر حیوانات نمی‌توانند سندرم داون داشته باشند، زیرا ژن‌های آن‌ها در کروموزوم‌های متفاوت از ژن‌های انسان سازماندهی شده است. با این‌حال، از آنجایی که نزدیک‌ترین خویشاوندان ما از جمله شامپانزه‌ها و اورانگوتان‌ها چینش مشابهی از ژن‌ها دارند، شرایط بسیار شبیه به سندرم داون در این گونه‌ها مشاهده شده است.

یکی از نمونه‌ها، کاناکو یک شامپانزه ماده بود که در یک مرکز پژوهشی در ژاپن به دنیا آمد. او از مشکلات بینایی و قلبی ناشی از یک کروموزوم اضافی رنج می‌برد. دانشمندان نمی‌دانند که آیا کاناکو با یادگیری مشکل داشت یا خیر؛ زیرا مشکلات بینایی او آزمایش این ویژگی را دشوار می‌کرد. با این‌حال کاناکو از معاشرت با شامپانزه‌های دیگر لذت می‌برد و در پناهگاه حیات وحش عمری طولانی داشت.

شامپانزه‌های وحشی هم احتمالا گاهی اوقات با بیماری‌های ژنتیکی مانند سندرم داون متولد می‌شوند؛ اما اثرات این بیماری، زنده‌ماندن در طبیعت را دشوار می‌سازد و از این نظر درست مانند تولد با قلب یا پایی است که به‌طور طبیعی رشد نمی‌کند. کاناکو به لطف کمک مراقبان انسانی و مراقبت‌های دامپزشکی توانست زندگی سالمی داشته باشد.

حیواناتی که سالم به دنبال می‌آیند هم ممکن است در واکنش به شرایط اطراف خود دچار مشکلات روانی شوند. به عنوان مثال، همان‌طور که سربازان ممکن است پس از تجربه یک موقعیت تهدید‌آمیز زندگی دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شوند، احتمال دارد سگ‌های نظامی و پلیس هم به وضعیت مشابهی مبتلا شوند. سگ‌های مبتلا به PTSD ممکن است به صاحبان خود بچسبند، از صداهای روزمره شوکه شوند یا اغلب وحشت‌زده رفتار کنند.

دامپزشکان می‌توانند داروهای ضداضطراب را برای کمک به این سگ‌ها در هنگام حوادث ترسناک مانند آتش‌بازی یا رعد و برق تجویز کنند. مالکان همچنین می‌توانند از درمان‌های رفتاری برای پاداش‌دادن به سگ‌ها و کمک به آرام‌ماندن آن‌ها در مورد چیزهایی که به نظر می‌رسد ترسناک هستند، استفاده کنند.

بیشتر رویدادهای آسیب‌زا مانند زلزله یا تصادف‌های رانندگی از قبل قابل پیش‌بینی نیستند. بااین‌حال، در برخی موارد مانند گرفتن و مهار یک حیوان وحشی برای جابه‌جایی آن، کارگران از مسکن‌ها یا آرام‌بخش‌ها برای خواب‌آلودگی حیوان استفاده می‌کنند یا برای کاهش ترس و جلوگیری از مشکلات طولانی‌مدت، چشم و گوش حیوانات را می‌پوشانند.

یکی دیگر از علت‌های شایع مشکلات روانی در حیوانات، استرس روزانه است. حیواناتی که در باغ‌وحش‌ها، مزرعه‌ها یا آزمایشگاه‌های تحقیقاتی در اسارت نگهداری می‌شوند، ممکن است استرس ناشی از منابعی مانند صداهای ترافیکی، دمای ناخوشایند یا ناتوانی در انجام برخی رفتارهای طبیعی را تجربه کنند.

حیوانات رفتارهای مشخصی دارند: پنگوئن‌ها شنا می‌کنند، میرکت‌ها حفاری می‌کنند، بابون‌ها معاشرت می‌کنند و جوجه‌ها حمام گرد و غبار می‌گیرند. وقتی حیوانات نمی‌توانند رفتارهای مهمی انجام دهند ممکن است استرس و مشکلات روانی را تجربه کنند.

نگهبانان باغ‌وحش و مراقبان حیوانات برای جلوگیری از مشکلات یادشده، محیطی غنی را فراهم می‌کنند؛ اشیا، ساختارها و فعالیت‌هایی که ذهن حیوانات را تحریک می‌کنند و به آن‌ها کمک می‌کند خسته نشوند.

گاهی اوقات به راحتی می‌توان متوجه شد که حیوانات چه زمانی استرس دارند یا مضطرب هستند. آن‌ها ممکن است جلو و عقب بروند، روزهای خود را در مخفی‌گاه سپری کنند یا به طور غیرعادی پرخاشگر باشند. مریض‌شدن مکرر یا کاهش وزن هم می‌تواند نشانه‌ای از سلامت روانی ضعیف باشد. هورمون‌های خاصی به نام کورتیکواستروئیدها را می‌توان از نمونه مدفوع اندازه‌گیری کرد که سرنخ‌هایی را درباره‌ی استرس حیوان به ما می‌دهد.

حتی حیوانات خانگی در خانه‌های دوست‌داشتنی هم ممکن است مشکلات روانی را تجربه کنند. برخی از سگ‌ها با اضطراب جدایی یا ترس شدید از تنهاماندن توسط صاحبشان دست و پنجه نرم می‌کنند. فقدان فعالیت ذهنی یا فیزیکی هم می‌تواند علائم اضطراب را ایجاد کند.

مشغول نگه‌داشتن حیوانات چه به معنی بردن سگتان به پارک برای دویدن یا معاشرت باشد و چه به شکل ساختن پازل‌هایی برای یافتن پاداش توسط طوطی‌تان، کار مفیدی است. در موارد جدی‌تر، دامپزشکان می‌توانند دارو یا درمان‌های رفتاری را برای کمک به حیوان خانگی شما تجویز کنند تا احساس بهتری داشته باشد.

انسان‌ها می‌توانند از علم برای درک بسیاری از شرایطی که بر سلامت روان حیوانات تأثیر می‌گذارند استفاده کنند و درمان‌هایی را برای کمک به آن‌ها بیابند. ما هم می‌توانیم به سهم خود نسبت به انسان‌ها و حیواناتی که از مشکلات روحی رنج می‌برند، مهربان و مراقب باشیم.