مرس؛ ویروس کرونایی که ده مرتبه کشنده‌تر از کووید است

طبق تصورات، کووید ۱۹ منشأ حیوانی دارد. حالا کارشناسان درباره‌ی احتمال دنیاگیری بعدی هشدار داده‌اند. به‌نقل از Predict، همکاری دولتی متخصصان بیماری عفونی جهان در ایالات متحده، ۷۵ درصد از بیماری‌های نوظهور که بر انسان تأثیر گذاشتند، منشأ حیوانی دارند. دانشمندان Predict تاکنون ۱،۲۰۰ نوع بیماری حیوانی و زنوتیک (مشترک انسان و حیوان) را شناسایی کرده‌اند؛ اما طبق تخمین دانشمندان، بیش از ۷۰۰،۰۰۰ بیماری زنوتیک وجود دارند که هنوز اطلاعاتی درباره‌ی آن‌ها نداریم.

شتر یکی از حیواناتی است که توجه دانشمندان را به خود جلب کرده و البته ترس آنان را برانگیخته است. میلیون‌ها سال است بومیان شمال آفریقا و آسیا و خاورمیانه شتر را پرورش می‌دهند. برخی جوامع به‌طورکامل به شیر و گوشت شتر وابسته هستند.

مالکان شتر آن‌ها را مخلوقاتی نجیب می‌دانند؛ اما کافی است با سوزنی برای نمونه‌برداری خون یا سواب بینی به آن‌ها نزدیک شوید تا شاهد خشمشان باشید. میلیسنت مینایو، پژوهشگر دانشگاه ایالتی اوهایو، بیش از دو سال را صرف نمونه‌برداری از شترها در کنیا کرده است. او می‌گوید آن‌ها می‌توانند به شما ضربه بزنند و آب دهان بیندازند و حتی روی‌تان ادرار کنند. بدین‌ترتیب هر کسی که با آن‌ها در تماس نزدیک باشد، قطعا ویروس را خواهد گرفت.

به این ویروس سندرم تنفسی خاورمیانه (مرس) گفته می‌شود. مرس گونه‌ی جدیدی از ویروس کرونا است که دَه برابر کشنده‌تر از کووید ۱۹ است. سال ۲۰۱۲، این ویروس در عربستان سعودی کشف شد و سال ۲۰۱۶، سازمان جهانی بهداشت (WHO) ۱،۷۶۱ نمونه‌ی تأیید‌شده‌ی آزمایشگاهی مبتلا به مرس را شناسایی کرد که ۶۲۹ تن از آن‌ها جانشان را از دست دادند. در همان سال، شیوع مرس در بیمارستانی زنگ خطری بود و نشان داد نه‌تنها گله‌داران شتر، بلکه تمام افراد درمعرض خطر ابتلا به مرس قرار دارند. با اینکه شترها می‌توانند ناقل مرس باشند، خود انسان‌ها عامل اصلی شیوع هستند.

تغییرات اقلیمی که انسان به‌بار آورده است، عامل خشک‌سازی‌های شدیدتر و طولانی‌تر خواهند بود؛ به‌همین‌دلیل، چوپان‌ها شترهای خود را رها می‌کنند؛ چراکه می‌توانند تا هفته‌ها بدون آب دوام بیاورند. درنتیجه، افزایش تعداد شترها و تماس آن‌ها با انسان شرایطی ایدئالی برای شیوع بیماری کشنده فراهم می‌کند. به‌دلیل افزایش تعداد شترها در کنیا، دانشمندان پژوهش‌هایشان را به این منطقه آوردند تا بتوانند از آغاز دنیاگیری دیگری مثل کووید ۱۹ جلوگیری کنند.

نزدیک‌شدن به شترها برای نمونه‌برداری می‌تواند خطرناک باشد

کنیا میزبان سه‌میلیون نفر شتر است که روی‌هم‌رفته ۱۰ درصد از جمعیت شترهای جهان را تشکیل می‌دهند. استان مارزابیت، بزرگ‌ترین استان کنیا، خانه‌ی حداقل ۲۲۴ هزار شتر است. اقتصاد مارزابیت از دیگر صنایع سودآور کنیا مثل گردشگری بهره‌مند نمی‌شود.

کووید ۱۹ و قرنطینه در کنیا اقتصاد مارزابیت را تحت‌تأثیر قرار داده‌اند و بسیاری از زنان هر روز صبح به صف می‌شوند تا برای چند ساعت کار مثل بسته‌بندی غذا (شکر و برنج و روغن) استخدام شوند. ۸۵ درصد از اقتصاد مارزابیت به دام‌پروری وابسته است؛ ازاین‌رو، شترها و گاوها منابع درآمد مناسبی برای مردم این منطقه هستند؛ زیرا بیشتر از بزها و گوسفندها زنده می‌مانند. بااین‌حال، هرچقدر تعداد شترها افزایش پیدا کند، احتمال شیوع بیماری‌های مشترک انسان و حیوان هم افزایش می‌یابد. داون زیمرمن، دام‌پزشک حیات‌وحش، درباره‌ی این موضوع می‌گوید:

کوچ تعداد فزاینده‌ی دام احتمال ارتباط دام با حیوانات وحشی را افزایش می‌دهد؛ ازاین‌رو، احتمال انتقال بیماری از حیوانات وحشی به دام‌های اهلی و سپس انسان افزایش می‌یابد؛ چراکه بیماری‌ها فقط منتظر فرصت هستند.

حتی قبل از ظهور کووید ۱۹، سیزده بیماری مختلف زونوتیک ازجمله سل، هپاتیت E و آنفولانزای پرندگان به ابتلای سالانه ۲.۴ میلیارد مورد انسانی و ۲.۲ میلیون مرگ‌ومیر منجر می‌شدند. بسیاری از این بیماری‌ها ازطریق دام‌ها منتقل شدند. در بسیاری از کشورهای فقیر هم از هشت حیوان، سالانه یک حیوان دچار عفونت ویروسی می‌شدند.

مرس نیز مانند کووید ۱۹، به عارضه‌ی سیستم تنفسی ازجمله التهاب ریه منجر می‌شود. علائم مرس معمولا با تراکم مخاط بینی، سرفه، درد قفسه‌ی سینه یا تنگی‌نفس آغاز می‌شوند. در بدترین نمونه‌ها، مرس می‌تواند عامل فیبروز (تصلب بافت‌های ریوی) شود که در‌نهایت، به مرگ می‌انجامد. به‌نقل از سازمان جهانی بهداشت، بیش از یک‌سوم از افراد مبتلا به مرس جان خود را از دست می‌دهند.

در دنیاگیری کووید ۱۹، اختلال در سیستم‌های بهداشت و درمانی سراسر جهان را شاهد بودیم؛ اما این مسئله برای مارزابیت پیچیده‌تر خواهد بود. براساس گزارش سال ۲۰۱۴، تنها پنج پزشک در کل استان مارزابیت وجود دارند؛ یعنی یک پزشک به‌ازای هر ۶۴،۰۰۰ نفر که ۶۴ برابر کمتر از توصیه‌های استاندارد WHO است؛ اما تهدیدها فراتر از مارزابیت خواهند رفت.

به‌گفته‌ی برخی دانشمندان، مرس می‌تواند کل انسان‌های سراسر جان را تهدید کند. از کنیا تا چین و مغولستان، شترهای وحشی در تماس مستقیم با انسان‌ها و دام قرار دارند و آسیب‌پذیری آن‌ها دربرابر مرس را افزایش می‌دهند. براساس پژوهشی که در سال ۲۰۱۹ انجام شد، در مراکش پادتن‌های مرس در میان گله‌داران شتر و کارکنان کشتارگاه کشف شدند و نشان‌دهنده‌ی احتمال زیاد انتقال این بیماری به انسان هستند.

مرس با انتقال از حیوان به انسان به‌سرعت گسترش پیدا می‌کند. دسامبر ۲۰۱۹ و ژانویه‌ی ۲۰۲۰، در عربستان ۱۵ مورد مبتلا به مرس گزارش شدند که سه نفر از آن‌ها کارکنان بیمارستانی بودند که از‌طریق بیمارها آلوده شده بودند. به‌همین‌دلیل، سرمایه‌گذاری روی پژوهش‌های مربوط به شناسایی حیوانات و بیماری‌های منطقه‌ای ضروری است.

گله‌داران ممکن است اولین قربانی‌ها باشند؛ چراکه شترها معمولا عطسه و سرفه می‌کنند و ترشح آن‌ها پخش می‌شود. افرادی که در تماس نزدیک با شترها باشند، از قطره‌های عطسه یا سرفه مبتلا خواهند شد و البته برخلاف انسان‌ها، شترها ماسک نمی‌زنند.

بومیان مارزابیت معمولا شیر شتر را به‌شیوه‌ی سنتی و دستی می‌گیرند. شیر شتر پرچرب است و طعم شیرین‌تری از شیر گاو دارد. افزون‌براین، تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی‌ها باعث می‌شوند گله‌داران مدت طولانی‌تری گله‌ی خود را در صحرا رها کنند تا بتوانند غذای مناسب را بیابند. بدین‌ترتیب، گله‌داران زمان بیشتری را خارج از خانه می‌گذرانند. آنان در طول روز شیر خام شتر را می‌نوشند. وقتی شتری در صحرا بمیرد، گله‌داران به‌دلیل نبود هیزم لازم برای برپاکردن آتش، گوشت شتر را بدون پختن می‌خورند. تمام این کارها ریسک ابتلا به ویروس را افزایش می‌دهند.

مانند گاوها در آمریکا و خوک‌ها در اروپا و حیوانات دیگری که انسان در سراسر جهان به‌عنوان غذا می‌خورد، شترها هم برای مصرف انسانی پرورش پیدا می‌کنند. به‌عقیده‌ی بسیاری از کارشناسان، بیماری‌های مشترک حیوان و انسانی با پرورش تعداد بیشتری از حیوانات و تغییرات اقلیمی افزایش خواهند یافت. تغییرات اقلیمی پیامد دیگری هم خواهد داشت: افزایش خشک‌سالی‌ها.

بسیاری از گله‌داران به‌ناچار از دام‌های دیگر به پرورش شترها روی می‌آورند که بیشتر از خشک‌سالی جان سالم به‌در می‌برند؛ اما شترها به‌دلیل طول عمر زیاد می‌توانند خطرهای بیشتری درمقایسه‌با انواع دیگر دام به‌دنبال داشته باشند. گاوها معمولا پس از شش سال کشته می‌شوند؛ بنابراین، گاو مبتلا به تب مالت زمان محدودتری برای انتقال باکتری به انسان دارد. بزها و گوسفندها هم حداقل دو سال زنده می‌مانند؛ اما طول عمر شترهای آلوده به مرس یا بیماری‌های دیگر ۱۵ تا ۲۰ سال است.

گله‌داران مارزابیت برای ادامه‌ی حیات به شترها وابسته هستند. دانشمندان معتقدند به‌دلیل مواجهه با خشک‌سالی و آب‌وهوای خشن، خطر ابتدا به ویروس‌های خطرناک هم افزایش می‌یابد. دانشمندان به‌شدت تلاش می‌کنند تا با آزمایش شترها و افراد نزدیک به آن‌ها، دنیاگیری بعدی را متوقف کنند؛ اما سرعت چشمگیر تغییرات دنیا باعث شده است بیماری‌ها به‌سرعت از حیوانات به انسان منتقل شوند.