مرغ مگس ماده برای درامان‌ماندن از مزاحمت نرها، خود را به‌شکل آن‌ها درمی‌آورد

وقتی نوعی ماده مرغ مگس بالغ به‌نام ژاکوبین (گل‌آشام سفیدگردن) تخم می‌گذارد، جفت او که نقشی یکسان در شکل‌گیری تخم ایفا کرده است، ناپدید می‌شود. فقط به‌لطف ساعت‌ها تلاش جنس ماده است که تخم لانه دارد. زمانی که جوجه سر از تخم در‌آورد، ماده مرغ مگس به‌تنهایی غذای بالاآورده‌اش را با نوک بلندش به او خواهد داد. سپس در این مرحله است که مزاحمت‌های مداوم آغاز می‌شود.

وقتی ماده مرغ‌های مگس که بدنی به رنگ سبز ملایم دارند، برای نوشیدن شهد به سراغ گل‌ها می‌روند، نرهای هم‌نوع تجاوزگرشان که سرهایی با رنگ آبی تند دارند، آن‌ها را تعقیب می‌کنند و به بدنشان نوک و ضربه می‌زنند. بااین‌حال، برخی ژاکوبین‌های سفیدگردن که از مکزیک تا برزیل یافت می‌شوند، برای در امان‌ماندن از این مزاحمت‌ها ترفندی جالب دارند.

ماده مرغ‌های مگس به‌جای پوشاندن خود در پرهای سبز، به رنگ آبی روشن درمی‌آیند و دراصل به مرغ مگس نر شبیه می‌شوند. براساس مقاله‌ای که روز پنجشنبه در نشریه کارنت بایولوژی منتشر شد، دانشمندان دریافتند که مرغ‌های مگس نرشکل با این ترفند از مزاحمتی در امان می‌مانند که نرها برای ماده‌های سبز ایجاد می‌کنند.

جِی فالک،‌ زیست‌شناس تکاملی در دانشگاه واشنگتن و نویسنده مقاله به نیویورک تایمز گفت در ۵۰ سال گذشته، اغلب دانشمندان برای توضیح اینکه چرا بسیاری از پرندگان نر ویژگی‌های زینتی خودنمایانه دارند (نظیر پرهای فریبنده دم طاووس یا سر آبی کبود مرغ مگس) بر نظریه انتخاب جنسی یا انتخاب جفت اتکا کرده‌اند. دکتر فالک ضمن همکاری با مؤسسه پژوهش‌های گرمسیری اسمیتسونین، به‌عنوان دانش‌آموخته آزمایشگاه پرنده‌شناسی کورنل، مدیریت پژوهش جدید را برعهده داشت.

تئوری‌های یادشده هنگام به‌کارگیری برای پرندگان ماده احتمالا از اعتبار می‌افتند؛ زیرا ماده‌ها می‌توانند زینت‌های خود را برای مزایایی تکاملی تکامل دهند که هیچ ربطی به جفت‌یابی ندارد. دکتر فالک به نیویورک تایمز گفت «اگر ما بیش از حد بر نرها و انتخاب جنسی تمرکز کنیم، قطعا تصویر بزرگ را ازدست می‌دهیم و در ارائه نمایی جامع از طبیعت ناکام می‌مانیم.» از نگاه فالک راهکار مشکل، «انتخاب اجتماعی» است: نظریه‌ای که زندگی اجتماعی کل گونه‌ها را به‌عنوان عامل محرک تکامل درنظر می‌گیرد.

کیمبرلی روزوال، زیست‌شناس در دانشگاه ایندیانا که در پژوهش دکتر فالک مشارکتی نداشت، می‌گوید «این فرض که خصوصیات عجیب باید با انتخاب طبیعی مرتبط باشند، فرضیه‌ای نیازمند آزمایش است. ماده‌ها در تمام زمینه‌ها رقابت می‌کنند؛ اما فقط برخی از آن رقابت‌ها با تکاپو برای یافتن جفت مرتبط هستند.

ژاکوبین سفیدگردن تقریبا ۷/۵ گرم وزن دارد و نرها تا حدود ۱۲ سانتی‌متر رشد می‌کنند. این پرندگان بازیگرانی ناشی نیز هستند و اغلب به‌منظور خودنمایی، دمشان را به شکل بادبزن تکان می‌دهند و پشتک وارو می‌زنند. دکتر فالک آن‌ها را «ورزشکاران پرادعای دنیای مرغ مگس» می‌نامد.

اما رنگ‌های متفاوت درمیان ماده‌ها رازی طولانی بوده است. دکتر فالک در جریان مطالعه خود، با مقاله‌ای از سال ۱۹۵۰ برخورد کرد که ترکیب رنگ ماده ژاکوبین‌های سفیدگردن را توصیف می‌کند. برخی از آن‌ها سبز بودند؛ اما دیگران چنان قانع‌کننده نر به‌نظر می‌آمدند که گرد‌‌آورندگان اولیه به‌منظور تأکید، دو مرتبه نماد جنس ماده را در کنار یک نمونه ماده سرآبی کشیده بودند.

از چپ به راست: ژاکوبین سفیدگردن ماده با بدن سبز، نر با سر آبی و ماده نابالغی که به نرها شباهت دارد.

سال ۲۰۱۵، دکتر فالک به‌منظور بررسی اینکه چرا مرغ‌های مگس ماده به نرها شباهت دارند، به شهر گامبوآ در پاناما، یکی از زیستگاه‌های دردسترس‌تر مرغ‌های مگس سفر کرد.

پس از تعیین جنس ۴۰۱ پرنده‌ای که به سراغ غذارسان‌های قرارگرفته در اطراف شهر و جنگلی نزدیک رفتند، دکتر فالک پی برد که نزدیک به ۲۸ درصد از تمام ماده‌ها به نرهای سرآبی شباهت دارند. به‌طور ویژه، تمام ماده‌های جوان پرهای آبی درخشان نرها را داشتند؛ درحالی‌که این نوع پر در ۲۰ درصد از ماده‌های بالغ به چشم می‌آمد. درنتیجه، تمام پرندگان نابالغ به نرها شبیه بودند؛ اما ماده‌ها با رشد بیشتر به رنگ سبز ملایم درمی‌آمدند.

کشف مرغ‌های مگس نابالغ نرشکل با ایده انتخاب جنسی مطابقت نداشت. دکتر فالک گفت «آن‌ها وقتی اصلا به جفت اهمیت نمی‌دهند، این زینت‌های زیبا را می‌پوشند.»

در یک آزمایش دیگر، دکتر فالک برای تحریک مرغ‌های مگس نر به استفاده از پرندگان تاکسیدرمی روی آورد. او ترکیبی از مجسمه‌های ماده‌های سبز، نرهای آبی و ماده‌های آبی را روی غذارسان‌ها قرار دارد تا دریابد که مرغ‌های مگس زنده چگونه به آن‌ها واکنش نشان می‌دهند. اگر انتخاب جنسی نقش داشت، آنگاه پرندگان نر، ماده‌های نرمانند آبی را ترجیح می‌دادند؛ اما نرها ترجیح جنسی واضحی به ماده‌های سبز داشتند.

آزمایش‌های دکتر فالک با فیلمی که پژوهشگران از مرغ‌های مگس سفیدگردن در حیات‌وحش ضبط کردند، مطابقت داشت. این ویدئو نشان می‌داد که ماده‌های سبز اغلب بیش از ۱۰ برابر بیشتر از خویشاوندان سرآبی‌رنگشان تعقیب می‌شوند.

• مرغ مگس قادر به دیدن رنگ‌هایی خارج از تصور انسان است

ماده‌های سرآبی به‌وضوح از فضای شخصی بیشتری برخوردار بودند؛ اما آیا مزایای دیگری نیز وجود داشت؟ به‌منظور بررسی این موضوع، دکتر فالک با استفاده از برچسب‌های ردیابی کاشتنی، بر رفتارهای تغذیه‌ای ماده‌های سبز، ماده‌های سرآبی و نرهای سرآبی نظارت کرد. تجزیه‌وتحلیل ۸۸ هزار سرکشی پرنده‌ها برای دریافت غذا درطول ۹ ماه، نشان داد که ماده‌های سرآبی درمقایسه با ماده‌های سبز، به دفعات بیشتر و طولانی‌تر به سراغ غذارسان‌ها رفتند.

نرها را فراموش کنید؛ به‌نظر می‌آید غذا محرک نهایی برای داشتن پوشش آبی‌رنگ در ژاکوبین‌های سفیدگردن است. ماده‌های سرآبی به‌مدت طولانی‌تر غذا می‌خورند و کمتر تعقیب می‌شوند. مرغ‌های مگس در هر ثانیه ۸۰ بار بال‌هایشان را برهم می‌زنند و سریع‌تر از هر پرنده یا پستاندار دیگر انرژی می‌سوزاند؛ از این‌رو، مزیتی جزئی در دستیابی به غذا، مزیتی واقعی برایشان محسوب می‌شود.

این سؤال که برخی از ماده‌ها دقیقا چگونه رنگ نرینه خود را حفظ می‌کنند، همچنان یک راز است. دکتر فالک می‌گوید امید دارد که سازوکار پشت این پرها را بررسی کند. اگر مرغ مگس سبز و سرآبی را در حیات‌وحش ببینید، ممکن است آن‌ها را جفت یکدیگر بدانید؛ اما احتمال دارد دو پرنده درواقع دو ماده‌ای باشند که روزهایشان را رها از مزاحمت دیگران می‌گذرانند.