خشکسالی می‌تواند به کاهش منازعات انسانی منجر شود؟
اغلب فرض گرفته می‌شود که با تشدید تغییرات اقلیمی، خطر وقوع منازعات مسلحانه‌ی خشونت‌بار در جهان افزایش می‌یابد. سال‌ها بسیاری از متخصصان هشدار داده‌اند با سخت‌شدن بیشتر وضعیت آب‌وهوا و کاهش بازده‌ی محصولات کشاورزی، ممکن است با تناوب و خشونت بسیار بیشتر جنگیدن بر سر منابع و زمین را آغاز کنیم.
با‌این‌حال، برخی دانشمندان با پیش‌فرض غالب یادشده مخالف هستند. به‌تازگی مقاله‌ای منتشر شده که استدلال می‌کند ارتباط بین تغییر اقلیم و منازعات مسلحانه پیچیده‌تر از آن است که اغلب فکر می‌کنیم؛ به‌‌ویژه ازآنجاکه انسان‌ها می‌توانند راهبردهایشان را براساس سود و زیان تغییر دهند.
نویسندگان مقاله با ترکیب نظریه‌های علوم هیدرولوژی و اقتصاد خُرد پیشنهاد می‌دهند ممکن است در آینده زمانی فرابرسد که کمبود آب و غذا درواقع منازعات کمتر را به‌دنبال داشته باشد. در سال‌هایی که آب‌وهوای نامناسب حاکم است، مزایای جنگ اغلب بیشتر از صلح است؛ از‌این‌رو، گفته می‌شود به‌دنبال اقلیم سخت، جنگ خواهد آمد؛ اما چه می‌شود اگر آن سال‌های بد روی هم انباشته شوند؟
هرچه تکرار ناهنجاری‌های اقلیمی ناگزیر افزایش یابد و تداوم سال‌های خشکسالی و آب‌وهوای خشن نیز تقریبا حتمی باشد، نویسندگان تصور می‌کنند هزینه‌ی خشونت ممکن است به‌شدت افزایش یابد. میشل مولر ایتن، کارشناس اقتصاد خُرد در دانشگاه کالیفرنیا برکلی، به خبرگزاری گیزمودو گفت:
فارغ از هرچیز، دلیل جذاب‌بودن حمله به زمین همسایه این است که پیروزی داشتن زمین‌های بیشتر در آینده را تضمین می‌کند. اگر خشکسالی نامعمول باشد، داشتن زمین‌های اضافی جذاب است؛ اما اگر تمام سال‌های آتی تیره‌وتار باشد، انگیزه‌ی منازعه دوباره از بین می‌رود.
روستای ریگ موری در استان سیستان‌و‌بلوچستان (تصویر از هاشم شاکری)
- احتمال افزایش خشونت و درگیری بر اثر تغییرات اقلیمی
- یک‌چهارم دنیا دچار تنش آبی شدید هستند؛ ایران در رتبه چهارم
مولتر ایتن و همکارانش به‌منظور آزمایش فرضیاتشان از مدل هزینه‌ی فرصتی استفاده کردند که در سال ۲۰۰۹ برای بررسی مبانی این ایده طراحی شده بود که آینده‌ی خشک‌تر به‌معنی منازعات بیشتر است. باید این نکته را خاطرنشان کرد که نویسندگان به‌طور مشخص اعلام کرده‌اند آزمایش آن‌ها نباید ابزاری برای «پیش‌گویی‌های کمّی» یا پیش‌بینی در هر بستر ویژه در نظر گرفته شود. درعوض، مقاله‌ی آن‌ها تلاش می‌کند مزایا و خطرات منازعه بر سر آب را بررسی کند.
دو گروه از کشاورزان را در نظر بگیرید که ممکن است بر سر کنترل زمین و منابع محدود با یکدیگر وارد جنگ شوند. نویسندگان این موضوع را آزمایش کردند که با سناریوهای بارشی مختلف چه اتفاقی خواهد افتاد. هرچند یافته‌های پژوهشگران به‌طور قطع اشاره می‌کند خشکسالی می‌تواند به منازعات انسانی منجر شود، هیچ مدرکی برای تأیید این ایده وجود نداشت که ظهور چنین منازعاتی همیشه با کم‌آبی همراه است.
در سال‌های نامعمول کم‌بارشی، مدل هزینه‌ی فرصت افزایش منازعه را پیش‌بینی می‌کرد؛ اما وقتی کاهشی قاعده‌مند در دسترسی به آب وجود داشت، مدل درواقع کاهش خشونت‌های مسلحانه را پیش‌بینی می‌کرد. به‌عبارت‌دیگر، تغییر اقلیم می‌تواند تعیین هنجار تازه‌ای را در پی داشته باشد که با آن به‌عنوان عوامل منطقی سازگار می‌شویم. به‌عنوان مثال، اگر سال کم‌بارشی دیگری پیش‌بینی شود، کشاورزان ممکن است هزینه‌ی فرصت حمله را به‌شدت زیاد ببینند.
نویسندگان تأکید می‌کنند پژوهش آن‌ها «ساده‌سازی دقیق واقعیت است»؛ اما یافته‌هایشان درمقایسه‌با رابطه‌ای خطی که گمان می‌کنیم بین خشکسالی و منازعه وجود دارد، واقعیت پیچیده‌تری را پیشنهاد می‌دهد. براساس نتیجه‌گیری تیم پژوهشی، «اگر بارندگی طبق پیش‌بینی مدل‌های اقلیمی بی‌ثبات‌تر شود، تکرارشوندگی منازعات لزوما افزایش نمی‌یابد. درعوض، همان‌طورکه افراد واکنش خود را با توزیع درآمد جدید وفق می‌دهند، احتمال منازعه می‌تواند افزایش یا کاهش یابد.»
بحران آب در شهر چنای هند
پژوهش اخیر از منظر دامنه محدود است و تمام تأثیرهایی را به‌حساب نمی‌آورد که خشکسالی ممکن است بر منازعات انسانی بگذارد. مولر ایتن تأکید می‌کند مطالعه‌اش نشان نمی‌دهد در دنیای در حال گرمایش شاهد جنگ‌های کمتر خواهیم بود. به‌عنوان مثال، دیگر متغیرها نظیر مهاجرت اجباری براثر فقدان آب می‌تواند احتمال جنگ را در برخی مناطق افزایش دهد.
مطالعه‌ی متفاوت دیگری که در نشریه‌ی Environmental Research Letters منتشر شده است، اشاره می‌کند بین اقلیم فصلی و جرایم خشونت‌بار در ایالات متحده «همبستگی بسیاری» وجود دارد و این کشور بسته به اینکه موفق شود انتشار گازهای گلخانه‌ای را محدود کند یا خیر، می‌تواند بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۹۹ حداکثر ۳/۲ میلیون جرم خشونت‌بار بیشتر را انتظار داشته باشد.
آنچه قطعی به‌نظر می‌آید، این است که یافته‌هایی از این دست نشان می‌دهند واقعا در دنیایی در حال تغییر زندگی می‌کنیم. هرچه تشدید دمای جهانی و تنش‌ها تداوم می‌یابد، بیشتر و بهتر می‌توانیم آینده‌مان را پیش‌بینی کنیم. یافته‌های پژوهش مذکور در نشریه‌ی PNAS منتشر شده است.
نظرات