تهیه نقشه دیجیتال برای مسیریابی اتوبوس‌هایی که در مسیر ثابت تردد نمی‌کنند

برای استفاده از یک اتوبوس شهری باید ابتدا دانست که اتوبوس به کجا می‌رود و کجا توقف خواهد کرد. اما در بیروت و در ۶۰ درصد از دیگر نقاط شهری جهان، هیچ نقشه‌ مورداعتمادی از مسیرهای حمل‌ونقلی وجود ندارد. سیستم اتوبوسرانی بیروت، از مجموعه‌ای از راننده‌ها و اپراتورهای خصوصی تشکیل شده است که هر روز تغییر می‌کنند. هیچ ایستگاه مشخصی برای توقف اتوبوس‌ها و مسیرها در این شهر در نظر گرفته نشده است.

سال ۲۰۱۷، دانشجویان دانشگاه آمریکایی بیروت (American University of Beirut) اقدام به راه‌اندازی استارتاپ «یالله باس» (Yalla Bus) کردند. «یالله» در زبان عربی به‌معنی عجله کن و «باس» در زبان انگلیسی به‌معنای اتوبوس است. هزینه‌ی اولیه‌ی این ایده ازطریق کمک‌های حامیان مالی آن تأمین شد و هدف آن، کمک کردن به دانشجویانی مانند خودشان بود تا در  سیستم حمل‌ونقلی مبهم و گیج‌کننده‌ی این شهر، از اتوبوس جا نمانند.

این دانشجویان در ابتدا می‌خواستند اپلیکیشنی بسازند که برنامه‌ی اتوبوس‌ها را در زمان واقعی به گوشی کاربران ارسال کند؛ اما متوجه شدند آنچه نیاز دارند، خیلی ساده‌تر از این حرف‌ها است: یک نقشه. یارا ناصر، دانشجوی سابق دانشگاه AUB می‌گوید:

می‌خواستیم به محیط زیست و کاهش ترافیک کمک کنیم و کاری کنیم که مردم بتوانند به روش ارزان‌تری نسبت به تاکسی یا اتومبیل‌های شخصی رفت‌وآمد کنند. چون خیلی از مردم نمی‌توانند از عهده‌ی پرداختن این هزینه‌ها برآیند.

این گروه برای پیاده‌سازی نقشه‌ی خود، دست به انجام چند کار زدند: ابتدا، سوار اتوبوس شدند و مسیرها را به‌صورت دستی ترسیم کردند. سپس، با رانندگان درباره‌ی مسیر‌هایشان صحبت کردند؛ به ملاقات صاحبان ناوگان اتوبوس‌های فعال در شهر رفتند و موافقت آن‌ها را برای نصب یک مسیریاب جی پی اس (GPS) روی وسایل نقلیه جلب کردند. بالاخره پس از دو سال کار مداوم، آن‌ها ماه گذشته موفق شدند که نقشه‌ی مسیرهای اتوبوس‌ها را به‌صورت آنلاین راه‌اندازی کنند. تعداد ۳۰۰۰ نسخه‌ی چاپی از این نقشه نیز در دانشگاه‌های شهر توزیع شد.

بیروت 

دانشجویان AUB تنها کسانی نیستند که اقدام به تهیه‌ی نقشه‌ای غیررسمی از سیستم اتوبوسرانی کردند. گروه فناوری شهری دانشگاه MIT می‌گویند بیش از نیمی از شهرهای بزرگ دنیا فاقد نقشه‌های حمل‌ونقلی هستند. در پنج سال گذشته، علاقمندان داوطلب در شهرهایی مانند قاهره، عمّان، نایروبی و آدیس‌آبابا هم اقدام به رسم مسیرهای حمل‌ونقلی در شهرهای خود کردند تا با تبدیل واقعیت‌ها به داده‌های کامپیوتری، آن‌ها را برای تجزیه و تحلیل و استفاده‌های بیشتر آماده کنند. حتی گروه داوطلب دیگری نیز تحت عنوان BusMap در لبنان روی همین پروژه کار می‌کرد. خیلی از این گروه‌ها امیدوارند که روزی این اطلاعات توجه مقامات محلی و ملی را به خود جلب کند و از آن‌ها برای بهبود سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی استفاده بشود.

ترسیم این‌گونه نقشه‌ها کمکی به منظم‌شدن سیستم‌های حمل‌ونقلی نمی‌کند. بلکه به عقیده‌ی کارتوگراف‌ها، نتیجه‌ای کاملا برعکس دارد. سارا ویلیامز، استاد فناوری و برنامه‌ریزی شهری در دانشگاه MIT، در سال ۲۰۱۲ به همراه عده‌ای از محلی‌ها و برخی از دانشگاه‌های نایروبی شروع به ترسیم نقشه‌ی «ماتاتو» (matatu) کردند که سیستم مینی‌بوس‌رانی خصوصی مشهور پایتخت کنیا است. او اکنون در تلاش است تا یک ابزار دیجیتالی بسازد تا سازمان‌های مردم‌نهاد دیگری که در نقاط دیگر جهان مشغول انجام پروژه‌های مشابهی هستند، از آن استفاده کنند. ویلیامز می‌گوید:

برخی اوقات تصور می‌شود که این سیستم‌های اتوبوسرانی، سیستم‌هایی غیررسمی و بی‌نظم هستند؛ اما این نقشه‌ها ثابت می‌کنند که نظمی نهفته در آن‌ها وجود دارد. در حقیقت، یک سیستم واحد وجود دارد و می‌توان از آن برای برنامه‌ریزی برای ایده‌های جدید حمل‌ونقلی استفاده کرد.

نقشه‌ای که گروه یالله باس از اتوبوسرانی بیروت منتشر کرد

کار مشابهی نیز در امان انجام شد و چند گروه پیشرو در سال ۲۰۱۴ گرد هم آمدند تا یک طرح ابتکاری به نام «معاً نصل» (Maan Nasel) را به سرانجام برسانند. هدف این طرح، تشویق مردم به سوی استفاده از خطوط اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها، تاکسی‌ها و متروی شهری بود. همچنین، آن‌ها می‌خواستند کاری کنند که ردیابی سیستم حمل‌ونقلی برای جمعیت ۱۴ درصدی از مردمی که از آن بهره می‌بردند، آسان‌تر شود.

حازم زریقات (Hazem Zureiqat)، یکی از اعضای داوطلب در طرح معاً نصل می‌گوید:

به این نتیجه رسیدیم که حتی کاربران همیشگی اتوبوس‌ها هم تنها برای رفت‌وآمدهای معمول خود مانند رفتن به سر کار، از حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند. اما اگر بخواهند به‌جای متفاوتی بروند، اصلا نمی‌دانند باید سوار کدام خط بشوند، بنابراین تاکسی را انتخاب می‌کنند.

این گروه می‌دانستند که مقامات این کشور محدودیت‌هایی درباره‌ی اطلاعات مربوط‌به سرویس‌های شهری اعمال می‌کنند و آن‌ها نمی‌توانند اطلاعات یادشده را به دست بیاورند. پس داوطلبان معاً نصل، گوشی‌های هوشمند خود را برداشتند، سوار اتوبوس‌ها شدند و از با استفاده از اپلیکیشن‌های مسیریاب، نقشه‌ی دقیق مسیرهایی که می‌پیمودند را ترسیم کردند. سیستم حمل‌ونقلی امان هم هیچ ایستگاه اتوبوسی ندارد؛ بنابراین، اعضای گروه بعد از بارگذاری داده‌های خود باید چند نقطه را مشخص کنند که مسافران در آنجا منتظر اتوبوس بایستند. همچنین، آن‌ها یک سیستم شماره‌گذاری برای مسیرهای حمل‌ونقلی ایجاد کردند تا مسافران بتوانند اتوبوس‌ها را از هم تشخیص بدهند.

نقشه‌ی خطوط اتوبوسرانی شهر امان در سال ۲۰۱۶. این نقشه توسط گروه معاً نصل تهیه شده است

در سال ۲۰۱۶، معاً نصل اولین نقشه‌ی خود از سیستم حمل‌ونقل شهری را راه‌اندازی کردند. این نقشه، طرحی متشکل از خطوط رنگی بود که بخش‌هایی فراتر از پایتخت را نشان می‌داد و جاهای دیگری از کشور را هم در بر می‌گرفت. این تصویرسازی خیلی از ساکنان شهر را شگفت‌زده کرد.

زریقات می‌گوید:

نقشه‌ را به خیلی‌ها نشان دادم و آن‌ها به آن خیره شدند و گفتند: «عالی است. همین نقشه قرار است اجرا بشود؟» آن‌ها فکر می‌کردند که این نقشه، سیستمی مربوط‌به آینده است. اما، در حقیقت، آن نقشه همین امروز وجود دارد.

این گروه در حال حاضر مشغول همکاری با دولت اردن است تا پروژه‌ی نقشه‌برداری از مسیرهای غیررسمی اتوبوس‌ها را به سرانجام برساند. گام بعدی همین تابستان آغاز می‌شود: ردیاب‌هایی روی اتوبوس‌ها جایگذاری خواهد شد تا اطلاعات لازم برای مسیریابی را در زمان واقعی جمع‌آوری کنند. آن‌ها می‌خواهند یک اپلیکیشن طراحی کنند.

ناصر می‌گوید مقامات بیروت از جمع‌آوری و نگه‌داری داده‌ها توسط سازمان‌های نقشه‌برداری داوطلب استقبال می‌کنند. اما سیستم اتوبوسرانی هم مشکلات خودش را دارد. اتوبوس‌ها آهسته و غیرقابل‌پیش‌بینی حرکت می‌کنند و به‌خوبی از آن‌ها نگه‌داری نمی‌شود. خیلی از دانشجویان هنوز هم ترجیح می‌دهند از تاکسی‌های اینترنتی مثل اوبر استفاده کنند یا اینکه با ماشین شخصی خود به دانشگاه بیایند. یالله باس هم تا آخر امسال اپلیکیشن خود را راه‌اندازی خواهد کرد تا دانشجویان بتوانند با استفاده از موبایل‌های خود، روش دیگری برای رفت‌وآمد در شهر تجربه کنند.