کشفی جالب درباره نحوه شکلگیری آبشارها
آبشارها جریانهای خشمگین آب هستند که گاهی به مناظری میرسند که در آن، تسلیم گرانش زمین میشوند. از آبشار مواج اسکوگافوس در ایسلند گرفته تا آبشارهای تنگهی میلفورد، همه شاهکارهای آبی دنیای طبیعی هستند؛ ولی هرچه هم این آبشارها قوی بهنظر برسند، طبق فرضیهای قدیمی، آنها تنها زمانی تشکیل میشوند که دیگر نیروهای طبیعی به آنها اجازه دهند. حرکات تکتونیکی عامل حرکت سنگها و تغییرات در سطح دریا و تغییر بستر رودخانه از سنگی سخت به سنگی با قابلیت فرسایش بیشتر، ازجمله عوامل خارجی هستند که میتوانند موجب تشکیل آبشارها شوند. بااینحال، این الگوی پذیرفتهشده ممکن است درحالتغییر باشد. گروهی از پژوهشگران با ساخت رودخانهای کوچک در آزمایشگاه نشان دادند آبشارها گاهی حتی بدون نیروی کمکی خارجی تشکیل میشوند. ادوین باینس، متخصص ژئومورفولوژی در دانشگاه اوکلند در نیوزلند، دراینباره میگوید:
دانشمندان اغلب از حضور آبشارها برای بازسازی تاریخچهی منطقه استفاده میکنند.
آبشاری در تال در کشور نپال. دلیل پیدایش آبشارها شاید همیشه عوامل خارجی نظیر حرکات تکتونیکی یا فعالیت یخچالی نباشد
نتایج مطالعهی جدید با افزایش درک دانشمندان دربارهی چگونگی تشکیل آبشارها، شاید آنها را تشویق کند دربارهی نحوهی تشکیل زمین ازنظر مناظر طبیعی بازنگری کنند و با دقت بیشتری تاریخچهی زمین را مطالعه کنند. اگرچه در مقالات علمی گذشته نیز گاهی به این نکته اشاره شده که آبشارها میتوانند بهخودیخود تشکیل شوند، چگونگی این رویداد مشخص نشده است. دکتر باینس میگوید شواهد تجربی جدید تفسیر بسیار متقاعدکنندهای ارائه میدهند.
پژوهشگران بهمنظور بررسی نحوهی تشکیل آبشارها در آزمایشگاهی در مؤسسهی فناوری کالیفرنیا، کانالی به طول ۲۶ فوت (۷.۹ متر) و عرض ۱۲ اینچ (۳۰.۵ سانتیمتر) و عمق ۳.۳ فوت (یک متر) ساختند. آنها آن را با سنگ بستر فوم پر کردند و در شیب ۲۰ درصدی، آبی غنی از رسوبات را در آن بهجریان انداختند. آنها با استفاده از بستر رودخانهای ساختهشده از فوم بهجای سنگ، هزاران سال فرسایش در مقیاس زمانی بسیار کوتاه را مشاهده کردند.
در رودخانهی مصنوعی، آب غنی از رسوبات در بستری از جنس فوم بهجریان درآمد
جریان متلاطم رودخانه بهسوی شیب بهراه افتاد و بخشهایی از کف رودخانه را حفر کرد. این فرایند بهصورت بسیار ناهموار انجام شد و برخی از تودهها درمقایسهبا تودههای دیگر دچار فرسایش شدیدتری شدند و فرسایش نابرابر با افزایش جریان رودخانه تشدید شد. درنهایت، بدون وجود عامل آغازگر خارجی درارتباطبا بار رسوبات، سرعت جریان یا شکل کانال یا هر چیز دیگر، دراثر فرسایش حفرهی عمیقی ایجاد شد و موجب پرش آب از بخش بالای بستر رودخانه و فرودآمدن آب در فاصلهای دورتر شد.
دانشمندان مدتها بر این باور بودهاند که آبشارها همیشه درنتیجهی تغییرات زمینشناسی یا تغییرات اقلیمی تشکیل میشوند. جول شینگروس، استاد علوم زمین در دانشگاه نوادا و مسئول این مطالعه، دراینزمینه میگوید:
اکنون فکر میکنم آمادهایم تا این ایده را به بوتهی نقد بکشیم.
این پژوهش میتواند درزمینهی افزایش درک ما از مناظر زمین کمک کند. کیت لیری، متخصص ژئومورفولوژی رودخانه در دانشگاه کالیفرنیا، دراینباره میگوید:
دانشمندان شاید درنتیجهی بهاشتباه نسبتدادن تشکیل آبشارها به نیروهای خارجی، دربارهی سیگنالهای اقلیمی یا تکتونیکی دچار اشتباه شدهاند. توسعهی روشی برای ایجاد تمایز بین آبشارهایی که دراثر نیروهای خارجی و آبشارهایی که خودبهخود تشکیل شدهاند، درزمینهی شناسایی این سیگنالها در مناظری بسیار مفید خواهد بود که ازلحاظ تکتونیکی فعال هستند.
نتایج این آزمایشها نشان میدهد بخشهای شیبدار بالای رودخانه در مناطق کوهستانی درسرتاسر جهان ممکن است نشاندهندهی آبشارهایی باشد که خودبهخود تشکیل شدهاند. اگر چنین باشد، تاریخچهی زمینشناسی برخی از این قلمروهای مرتفع باید باردیگر بررسی شود. پژوهشگران میگویند برای اطمینان از این مدل، باید پژوهشهای بیشتری انجام شود. باوجوداین، اگر فرضیهی آنها را شواهد دیگری نیز تأیید کنند؛ بنابراین، داستان پیدایش آبشارها درمقایسهبا آنچه قبلا تصور میکردیم، پیچیدهتر خواهد شد.
نظرات