ضربات پنالتی از نگاه علم فیزیک؛ یک ضربه ساده یا بازی روانی

ضربات پنالتی، همواره در بازی‌ها سرنوشت‌ساز هستند؛ اما در بازی‌های حذفی، می‌توانند یک نتیجه‌ی کلی را تعیین کنند. هنگامی که بازیکن آماده‌ی زدن ضربه‌ی پنالتی می‌شود، استرس و فشار روانی بسیار زیادی را تحمل می‌کند. نقطه‌ی پنالتی، در ۱۱ متری دروازه قرار گرفته است و بازیکن توپ را با سرعتی در حدود ۱۲۸ کیلومتر بر ساعت روانه‌ی دروازه تیم حریف می‌کند.

زدن ضربه‌ی پنالتی ساده به‌نظر می‌رسد؛ اما واقعیت این است که فشار روانی روی بازیکن و دروازه‌بان بسیار بالاست و کوچک‌ترین اشتباهی می‌تواند از گل شدن توپ جلوگیری کند. عوامل متعددی هستند که باعث می‌شوند داور ضربه‌ی پنالتی را اعلام کند. یکی از این عوامل، خطا روی بازیکن حریف در محوطه‌ی جریمه است. اگر این اتفاق رخ دهد، داور اعلام پنالتی می‌کند. زدن این ضربه‌ی پنالتی اگرچه سرنوشت‌ساز است؛ اما به اندازه‌ی پنالتی‌های بازی‌های حذفی استرس‌آور نیست. اگر در انتهای بازی‌های حذفی نتیجه برابر باشد، کار به ضربات پنالتی کشیده می‌شود. در آن صورت هر تیم مجاز است که ۵ ضربه‌ی پنالتی بزند تا بالاخره یکی از تیم‌ها برنده و دیگری حذف شود. اگر باز هم پس از زدن ۵ ضربه نتیجه مساوی بود، مجدداً پنالتی زده می‌شود تا نتیجه‌ی نهایی را تعیین کند.

دفاع تیم‌ها در جام‌های جهانی اخیر به شدت تقویت شده است؛ به‌طوری‌که از ۶ مسابقه فینال جام‌های جهانی گذشته، ۴ مسابقه به وقت اضافه کشیده شده است و بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۶ نیز این ضربات پنالتی بوده‌اند که قهرمان جام را تعیین کرده‌اند. به هنگام زدن ضربه‌ی پنالتی، همه چیز به زننده‌ی توپ بستگی دارد و دروازه‌بان فقط یک پیرو است. اگر دروازه‌بان بتواند با تشخیص درست حرکات ضربه زننده موقعیت توپ را پیش‌بینی کند، این امکان وجود دارد که مانع از وارد شدن توپ به دروازه شود و سرنوشت بازی را تغییر دهد.

ضربات پنالتی از روی نقطه پنالتی که در ۱۱ متری دروازه قرار گرفته زده می‌شوند. قوی‌ترین بازیکنان می‌توانند توپ را به سرعت ۱۲۸ کیلومتر بر ساعت به سمت دروازه روانه کنند و این یعنی ظرف مدت زمان ۵۰۰ میلی‌ثانیه، توپ به دروازه می‌رسد. ۶۰۰ میلی‌ثانیه طول می‌کشد تا دروازه‌بان از قسمت مرکزی دروازه به سمتی که توپ می‌رود حرکت کند؛ بنابراین، روی کاغذ این ضربه قطعاً گل می‌شود. ساده به‌نظر می‌رسد؛ اما در عمل هیچ‌گاه شرایط ایده‌آلی که گفته شد برقرار نیست.

با بررسی ۱۳۸ ضربه‌ی پنالتی که در جام‌های جهانی بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۴ زده شده‌اند، مشخص شد که حتی بهترین دروازه‌بانان جهان نیز گاهی نمی‌توانند مانع از گل شدن توپ شوند. با توجه به پژوهش‌های صورت گرفته، مشخص شد که دروازه‌بانان تنها در ۴۱ درصد مواقع می‌توانند مسیر حرکت توپ را به درستی پیش‌بینی کنند و این یک آمار ضعیف به‌شمار می‌رود؛ یعنی حتی اگر به صورت تصادفی به یک سمت دروازه حرکت کنند، احتمال این‌که بتوانند مانع از گل شدن توپ شوند بیشتر از مواقعی است که مسیر توپ را پیش‌بینی می‌کنند. حتی اگر مسیر توپ نیز به‌درستی پیش‌بینی شود، تنها در ۱۴.۵ درصد مواقع توپ‌ها گل نمی‌شوند.

فیفا در زمان وضع این قانون جدید، طی بیانیه‌ای رسمی گفت:

گمراه کردن دروازه‌بان توسط حرکات بازیکن هنگام دویدن به سمت توپ برای ضربه پنالتی، اکنون مجاز است. هرچند اگر این گمراه کردن پس از اتمام دویدن بازیکن به سمت توپ انجام شود، تخطی از قانون شماره ۱۴ فوتبال به‌شمار می‌رود و داور باید به بازیکن هشدار دهد.

گرِگ وود، پژوهش‌گر انگلیسی از دانشگاه اِکستر، می‌گوید که بازیکن باید در لحظات پر استرس زدن ضربه‌ی پنالتی، حواسش را روی کار خود بگذارد و حرکات دروازه‌بان را نادیده بگیرد؛ زیرا همان‌طوری که بازیکن ضربه‌ زننده می‌تواند با انجام حرکات نمایشی ذهن دروازه‌بان را منحرف کند، دروازه‌بان نیز می‌تواند اقدام متقابل انجام دهد. این پژوهش‌گر، ۱۸ بازیکن دانشگاهی فوتبال را مورد آزمایش قرار داد و آن‌ها را به تجهیزاتی مجهز کرد که می‌توانستند حرکات چشم را تحت نظر گرفته و ردیابی کنند.

نتیجه‌ی این پژوهش نشان داد اگر بازیکن هنگام زدن ضربه‌ی پنالتی به حرکات دروازه‌بان توجه کند، ۴۰ درصد از شانس گل شدن توپ را از دست می‌دهد و این در حالی است که اگر بازیکنان آرامش خود را حفظ کرده و تمرکز را روی کار خود بگذارند و حرکات دروازه‌بان را نادیده بگیرند، احتمال گل نشدن توپ ۲۰ درصد است.

گرِگ وود در مصاحبه‌ای که با گاردین داشت، گفت:

وقتی می‌بینید بازیکن ضربه زننده نگران است، نگرانی او فقط و فقط به‌خاطر دروازه‌بان است. دروازه‌بانان می‌توانند با گذاشتن اثر روانی روی بازیکن ضربه زننده، او را گمراه کرده و مانع از گل شدن توپ شوند. به عنوان مثال، بروس گروبلار، دروازه‌بان افسانه‌ای تیم لیورپول، در سال ۱۹۸۴ توانست با انجام رقص پا، حواس بازیکن را پرت کند و مانع از گل شدن ضربه‌ی پنالتی شود. یرزی دودک، دروازه‌بان لیورپول در سال ۲۰۰۵ نیز توانست با حرکت دادن موجی دستان خود، ذهن بازیکن را منحرف کرده و ضربه‌ی پنالتی او را بگیرد. اگر دروازه‌بان بتواند با انجام یک‌سری بازی‌های روانی، در ذهن بازیکن نسبت به خود تهدید ایجاد کند، توانایی این را پیدا می‌کند که بازیکن ضربه‌ زننده‌ را کاملاً در مشت خود گرفته و مانع از گل شدن پنالتی شود.

یکی دیگر از نمونه‌های بارز فریب‌کاری در زدن ضربه‌های پنالتی در لیگ قهرمانان ۲۰۰۸ اتفاق افتاد. در یک بازی میان دو تیم منچستر یونایتد و چلسی، خطای پنالتی به نفع چلسی گرفته شد. در دروازه‌ی منچستر یونایتد نیز ادوین فن‌ در سار مشهور قرار گرفته بود. نیکولا آنلکا قرار بود که ضربه‌ی پنالتی چلسی را بزند. ادوین فن در سار تمام سعی خود را کرد تا با نگاه کردن و خم کردن بدن خود به سمت چپ دروازه، ذهن آنلکا را به آن سمت منحرف کند و آن را وادار کند که به سمت راست شوت بزند. فن در سار توانست با این حیله، آنلکا را منحرف کند و ضربه‌ی پنالتی او را نیز مهار کند. البته نباید فراموش کرد که دروازه‌بانانی همچون ادوین فن در سار، پیش از انجام هر بازی مطالعاتی روی رفتارهای بازیکنان تیم حریف دارند تا با نحوه‌ی ضربه زدن آن‌ها آشنا شوند.