دانشمندان به علت کاهش سطح آب دریای خزر پی بردند
دریای خزر، که بین کشورهای اروپایی و آسیایی قرار گرفته، در دو دهه‌ی گذشته به آرامی تبخیر شده است و مطالعات جدید نشان می‌دهند که افزایش دمای زمین که به تغییرات اقلیمی ارتباط دارد، باعث سرعت گرفتن تبخیر این دریاچه شده است؛ دمایی که تا کنون نظیر آن دیده نشده است. طبق گفته‌های گروهی از تحلیل‌گران به رهبری پژوهشگران دانشگاه تگزاس در آستین، سطح آب دریای خزر از سال ۱۹۹۶ تا به امروز، هر سال حدود ۷ سانتی‌متر کاهش یافته است. پایین‌ترین میزان سطح آب دریای خزر، در سال ۱۹۷۰ ثبت شده است و پژوهشگران می‌گویند اگر این روند کاهشی ادامه داشته باشد، سطح آب این دریاچه‌ی غول‌آسا که کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان با آن مرز مشترک دارند، باز هم به همان مقداری که در سال ۱۹۷۰ بود خواهد رسید.
پژوهشگران می‌گویند دمای هوایی که با سطح آب دریای خزر در تماس است، در مقایسه با دمایی که در سال ۱۹۷۹ ثبت شده بود، حدود ۱ درجه‌ی سلسیوس افزایش یافته است. این افزایش دما باعث افزایش سرعت تبخیر آب شده است و احتمالاً تغییرات اقلیمی بی‌دلیل نبوده‌اند. سطح آب دریای خزر در طول صده‌های گذشته، بارها کم و زیاد شده است؛ اما شدت آن‌ها زیاد نبوده است. تغییرات شدید سطح آب دریای خزر در قرن اخیر، نشان می‌دهند که این تبخیر، به علت افزایش دما بوده است که تأثیر مستقیمی بر سطح آب این دریا گذاشته است.
کلارک ویلسون، ژئوفیزیک‌دان عضو این گروه پژوهشی، می‌گوید:
دما، همان عاملی است که باعث افزایش و کاهش سطح آب دریای خزر در بازه‌های زمانی طولانی می‌شود و کنترل میزان تبخیر آب این دریا را در دستان خود گرفته است.
این گروه پژوهشی، مطالعه روی دریای خزر را خیلی اتفاقی آغاز کردند. آن‌ها می‌گویند وقتی که در سال ۲۰۰۲ مشغول جمع‌آوری داده‌های ماهواره‌ای برای مأموریت میدان گرانشی GRACE (بازیابی گرانش و آزمایش آب و هوا) بودند، به طور اتفاقی مسئله‌ی دریای خزر ذهن آن‌ها را به خود مشغول کرد و آن‌ها مطالعه روی این دریا را آغاز کردند. پژوهشگران با تطبیق دادن داده‌های GRACE و اندازه‌گیری‌هایی که روی زمین انجام شده بودند، متوجه شدند نوسانات سطح آب دریای خزر غیرطبیعی است.
کلارک ویلسون در این خصوص می‌گوید:
این مسئله، ما را به پرسش فعلی کشاند. این‌که چرا در میزان سطح آب این دریا تغییراتی چند متری ایجاد می‌شود. ما باید آن را درک کنیم. دریای خزر، مکان بسیار جالبی است و پژوهشگران برای مدت زیادی روی آن بررسی و مطالعه انجام داده‌اند؛ اما واقعاً دلیل این تغییرات مشخص نشده بود.
با جستجو در داده‌های ماهواره‌ای و جمع‌آوری سوابق بارشی در دوره‌های مختلف و همچنین بررسی میزان آب‌های ورودی از رودخانه‌ها به این دریا، بالاخره مشخص شد که تأثیرات تبخیر آب روی این دریا، بیش از هر عامل دیگری است. به عبارت دیگر، میزان تبخیر آب، بیش از بارش باران و آب‌های ورودی است و همین باعث می‌شود که سطح آب روندی کاهشی داشته باشد.
تصویر فضایی از دریای خزر. این تصویر توسط دوربین ایستگاه فضایی بین‌المللی بر فراز ایران ثبت شده است.
اَنی کَزنِیو، زمین‌شناسی از آژانس فضایی فرانسه (CNES) می‌گوید:
اگر دمای هوا در ناحیه‌ای که دریای خزر در آن قرار گرفته همچنان روند افزایشی داشته باشد، نرخ تبخیر آب نیز افزایش می‌یابد. اگر آب‌هایی که از رودخانه‌ها به این دریا وارد می‌شوند باز هم کاهش یابد و زهکشی طبیعی و یا مصنوعی از این دریا ادامه یابد، این عدم تعادل همچنان ادامه می‌یابد و افزایش بارش نیز در این روند تأثیر نمی‌گذارد.
مدل‌های آب و هوایی کنونی نشان می‌دهند که اگر این روند روبه افزایش تبخیر ادامه داشته باشد، تا ۷۵ سال آینده آب‌های شمالی دریای خزر به طور کامل خشک می‌شوند. بخش شمالی این دریا کم عمق‌ترین ناحیه آن است، به طوری که آب در این نواحی کم‌تر از ۵ متر عمق دارد. به عبارت دیگر، آب زیادی برای تبخیر باقی نمانده است و به زودی این ناحیه خشک می‌شود. طبق گفته پژوهشگران، این مطالعه روی تخمین‌هایی برای تعیین چگونگی انجام این تبخیر تمرکز ندارد؛ اما یک چنین پژوهش بزرگی می‌تواند به دانشمندانی که قصد دارند به زودی روی دریای خزر مطالعه کنند، کمک کند.
این اولین‌باری نیست که یکی از آب‌های سطحی به دلیل تغییرات گسترده‌ی جوی از بین می‌رود و مطمئناً آخرین نیز نخواهد بود.
کلارک ویلسون در این خصوص می‌گوید:
اگر می‌خواهید مرحله‌ی بعدی اتفاقاتی که به دلیل تبخیر رخ می‌دهند را ببینید، کافیست به مدل‌های آب و هوایی مختلف نگاهی بیاندازید یا این‌که پیش‌‌بینی‌های کلی را که در مورد افزایش دما وجود دارند ببینید. در این صورت می‌توانید ذهنیتی از آن‌چه که قرار است برای دریای خزر رخ دهد داشته باشید. تصور کنید که سطح این دریا همچنان چند متر کاهش یابد؛ در این صورت اندازه‌ی دریا کوچک می‌شود و بیشتر قسمت‌های آن خشک می‌شود.
نتایج این پژوهش‌ها در نشریه‌ی Geophysical Research Letters منتشر شده است.
نظرات