ارتباط زیکا و میکروسفالی بسیار پیچیده‌تر از آن است که پیش از این تصور می‌شد

 در اواخر سال ۲۰۱۵، افزایش شدیدی در تولد کودکان با جمجمه‌های بیش از حد کوچک در شمال شرقی برزیل گزارش شد. همزمان شدن این اتفاق با شیوع ویروس زیکا در آن منطقه باعث شده است تا جامعه‌ی علمی بپذیرد که رابطه‌ای بین ابتلای افراد باردار به این ویروس و به دنیا آمدن کودکان مبتلا به میکروسفالی وجود دارد.

علی‌رغم این باور عمومی، تا کنون هیچ کس موفق به ارائه‌ی توضیحی راجع‌ به ارتباط ویروس زیکا و بیماری میکروسفالی نشده و از طرفی بر اساس گزارشی که سازمان بهداشت جهانی (WHO) منتشر کرده است، تا درک کامل وضعیت بحرانی فعلی راه درازی در پیش داریم.

با این حال دکتر ساندرا داسیلوا ماتوس، متخصص قلب و عروق، به تازگی شواهدی ارائه کرده است که بر اساس آن مشکل تولد نوزادان با جمجمه‌ی کوچک بسیار قبل‌تر از آنچه تصور می‌شد آغاز شده است. ماتوس رهبر گروهی از محققان است که وظیفه‌ی مطالعه بر روی کودکانی که با ناراحتی‌های قلبی در ایالت پارائیبا به دنیا آمده‌اند را بر عهده دارند. این ایالت در سال گذشته از لحاظ به دنیا آمدن کودکان مبتلا به میکروسفالی در رتبه‌ی دوم قرار داشت. به عنوان بخشی از تحقیقات، او گروهی از پرستاران را مامور کرده بود تا اطلاعات مربروط به ۱۶۲۰۸ نوزاد به دنیا آمده از سال ۲۰۱۲ را جمع‌آوری کنند. این اطلاعات شامل اندازه‌ی سر این نوزودان نیز می‌شده است.

ماتوس بعد از اینکه متوجه شد تحقیقات او ممکن است به صورت اتفاقی به نتایج مهمی رسیده‌ باشد، آن‌ها را به سرعت به بولتن سازمان بهداشت جهانی ارائه داد و با توجه به بحرانی بودن شرایط، این نتایج بدون انتظار برای بررسی دقیق منتشر شدند. هرچند این کار در مواقع وضعیت اضطراری بهداشتی متداول است، اما احتمال خطا را افزایش می‌دهد.

با این وجود، گزارش ماتوس شگفت‌آور و در حال حاضر غیر قابل توضیح است. داده‌های او نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۲ به بعد، میکروسفالی در کودکان به دنیا آمده در فصول بهار و تابستان در پارائیبا هزار برابر بیشتر از حالت عادی مشاهده شده است. با توجه به تعریف میکروسفالی، بین ۲ تا ۸ درصد کودکان از سال ۲۰۱۲ به این بیماری مبتلا بوده‌اند و این میزان در اواسط ۲۰۱۴ به ۱۲ درصد رسیده است. اگر ویروس زیکا دلیل بروز این بیماری باشد، داده‌های ماتوس با این فرضیه که زیکا در سال ۲۰۱۴ به برزیل رسیده است در تناقض است.

حتی اگر زیکا سال‌ها قبل به برزیل رسیده باشد، باز هم مشاهدات ماتوس مبنی بر تغییرات شدت میکروسفالی توضیحی ندارد. قبل از ۲۰۱۵، اندازه‌ی جمجمه‌ی بیشتر کودکانی که با این اختلال متولد می‌شدند، تنها مقدار کمی از حالت عادی کوچک‌تر بوده؛ به قدری که تنها با اندازه‌گیری‌های دقیق تیم تحقیقاتی قابل تشخیص بوده است.

اما در سال ۲۰۱۵، جمجمه‌ی بسیاری از کودکان مبتلا به میکروسفالی به قدری کوچک بود که بدون انجام اندازه‌گیری‌های دقیق هم بیماری قابل تشخیص بود. ماتوس در این رابطه می‌گوید:

این حد از کوچکی اندازه‌ی جمجمه تنها در شدید‌ترین موارد میکروسفالی، که در حالت عادی گروه بسیار نادری از مبتلایان به این ناهنجاری از آن رنج می‌برند دیده می‌شوند. از سال ۲۰۱۵ به بعد شاهد افزایش این گروه نادر از مبتلایان بوده‌ایم.

علاوه بر این‌ها، در حالی که میکروسفالی در حالت عادی با نقص در دیگر اندام‌ها هم همراه است، موارد اخیر گزارش ابتلا به این بیماری، میکروسفالی شدید و بدون هرگونه اختلال در دیگر اعضا است.

مقامات بهداشتی در تلاش هستند که بفهمند چرا زیکا، که به مدت ۵۰ سال به عنوان یک ویروس بی خطر شناخته می‌شد، ناگهان به عنوان عامل میکروسفالی شناخته می‌شود. با توجه به نتایج تحقیقات ماتوس، شاید زیکا تنها موجب تشدید میکروسفالی شده، و علت این ناهنجاری ممکن است به کل چیز دیگری باشد.