خطر انقراض در کمین پرندگان مهاجر

بر اساس تحقیقاتی که درباره‌ی پرندگان انجام شده، بیش از ۹۰ درصد پرندگان مهاجر به دلیل ناهماهنگی در حفظ منابع طبیعی در معرض آسیب قرار دارند. بر این اساس چندی پیش مجله‌ی ساینس (Science) به خطر انقراض پرندگان پرداخت. همچنین در پی پژوهشی به سرپرستی مرکز عالی تصمیمات محیط‌زیستی (CEED)، مشخص شد که در زمینه‌ی حفاظت از پرندگان مهاجر کاستی‌های فراوانی وجود دارد. این کاستی‌ها در کشورهای همچون چین، هند و بخش‌هایی از افریقا و امریکای جنوبی بیشتر به چشم می‌آیند.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد مشکل اساسی که در این زمینه با آن روبرو هستیم زیست‌بوم پرندگان است که در یک کشور به خوبی نگه‌داری می‌شود و در عوض در کشوری دیگر این کار به خوبی انجام نشده و زیست‌بوم‌ها آسیب می‌بینند. دکتر کلیر رانج (Claire Runge) از CEED و دانشگاه کوئینزلند در این باره می‌گوید:

بیش از نیمی از پرندگان مهاجر در ۳۰ سال گذشته دچار کاهش جدی جمعیت شده‌اند. دلیل اصلی این پدیده در واقع محافظت ناکارآمد و نابرابر در دامنه‌ی مهاجرت و توقف‌گاه‌های بین مسیر پرندگاه است. یک پرنده‌ی مهاجر معمولی در پیمودن مسیر کوچ خود به مکان‌های زیادی برای دستیابی به غذا، استراحت و تولیدمثل وابسته است. بنابراین ما حتی اگر بیشتر مکان‌هایی که پرندگان برای تولیدمثل انتخاب می‌کنند را هم محافظت کنیم باز هم برای حل همه‌ی مشکل کافی نخواهد بود و برخی جاهای حفاظت نشده برای پرندگان خطرساز خواهد بود.

دکتر رانج همچنین توضیح می‌دهد که این پرندگان برای یافتن پناهگاه‌های خود به سبب تغییر فصل‌ها همواره راه‌های بسیار طولانی را در پهنه‌ی دریا و خشکی می‌پیمایند. مثلا پرنده‌ی نوک‌انبری دم‌نواری بیش از ۱۰ هزار کیلومتر پرواز می‌کند. پرستوهای دریایی شمالگان در طول زندگی خود روی هم رفته مسافتی به اندازه‌ی سه برابر فاصله‌ی زمین تا ماه را می‌پیمایند.اگر بخواهیم با نمونه‌هایی دیگری از پرندگان مهاجر آشنا شویم می‌توانیم به کبوتر دریایی دودی اشاره کنیم که مسافت ۶۴ هزار کیلومتری جزایر فالکند تا قطب‌شمال را پرواز می‌کند و همچنین می‌توانیم طوطی‌سیاه آوازخوان از تیره‌ی چرخ ریسکیان را نام ببریم که سه روز را یکسره و بدون توقف از شرق کانادا تا امریکای جنوبی پرواز می‌کند.

بررسی‌های CEED نشان می‌دهد که از میان ۱۴۵۱ پرنده‌ی مهاجر شناخته شده، ۱۳۲۴ گونه از آنها حداقل در یک بخش از مسیرشان به خوبی محافظت نمی‌شوند. این در حالی است که ۱۸ گونه از این پرندگان در فصل تولیدمثل حفاظت خوبی ندارند و دو گونه هم در سراسر مسیر کوچ خود با مشکل عدم محافظت زیستگاهشان روبرو هستند. نام پرنده‌هایی که کمتر از سه درصد زیستگاه حفاظت‌شده برایشان فراهم شده، در ‌لیست قرمز گونه‌های در معرض خطر سازمان بین‌المللی حفاظت پرندگان قرار دارد. دکتر استوارت بوچارت (Stuart Butchart) عضو سازمان حفاظت پرندگان و یکی از اعضای گروه بررسی این موضوع می‌گوید:

برای نمونه، طوطی آمازون که پرنده‌‌ی بومی برزیل است در معرض نابودی زیست‌گاه قرار دارد و تنها کمتر از چهار درصد دامنه‌ی زیست‌گاه‌هایش حفاظت شده و تقریبا هیچ یک از مکان‌های تولیدمثل فصلی این پرنده در جنوب برزیل حفاظت نشده است.

این گروه همچنین بیش از ۸۲۰۰ ناحیه را که به عنوان مکان‌های مهم برای توقف پرندگان مهاجر شناسایی شده‌اند مورد بررسی و پژوهش قرار دادند. آنها پی بردند که تنها ۲۲ درصد از این مکان‌ها کاملا حفاظت شده‌اند و ۴۱ درصد این مکان‌ها به طور نسبی از ویژگی‌های یک مکان حفاظت شده برخوردارند. دکتر بوچارت می‌گوید:

پایه‌گذاری محل‌های حفاظت‌شده برای محافظت زیست‌گاه‌های حفاظت نشده و مدیریت کارآمدتر همه‌ی این جایگاه‌ها برای گونه‌های کوچ‌کننده در جهت تضمین ادامه‌ی زندگی این گونه‌های کمیاب می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.

پروفسور ریچارد فولر (Richard Fuller) از CEED به عنوان یکی دیگر از نویسندگان این گزارش، درباره‌ی دستاوردهای این بررسی می‌گوید:

دستاوردهای ما نشان‌دهنده‌ی نیاز اساسی به هماهنگ کردن تمامی راه‌های پیموده شده در مسیر پرندگان مهاجر است. مثلا، کشور آلمان بیش از ۹۸ درصد از زیست‌گاه‌های پرندگان مهاجر در داخل مرزهایش را نگه‌داری و حفاظت می‌کند اما در پهنه‌ی جهانی تنها ۱۳ درصد زیست‌گاه‌های همین پرندگان مورد حفاظت قرار گرفته‌اند. البته این موضوع فقط درباره‌ی وضع مالی کشورها نیست و نمی‌توان گفت که همواره کشورهای کم‌درآمدتر زیست‌گاه‌های خود را کمتر حفاظت می‌کنند. در این باره می‌توان به ایالات متحده و کانادا اشاره کرد که در مقایسه با کشورهای امریکای مرکزی حفاظت کمتری از پرندگان مهاجر انجام داده‌اند. در امریکای مرکزی بیش از ۷۵ درصد از زیست‌گاه‌های پرندگان مورد حفاظت قرار گرفته است.

با اینکه مناطق حفاظت‌شده توسط هر کشوری به صورت مستقل در خود آن کشور ایجاد می‌شوند اما همکاری میان کشورها برای بهبود زیست‌گاه‌ها و مناطق حفاظت‌شده بسیار مفید خواهد بود. دکتر فولر می‌گوید:

اگر در استرالیا یا اروپا کارهای مفیدی برای پرندگان انجام شود ولی در مناطق دیگر کارهای مورد نیاز انجام نگرفته باشد در دستاورد نهایی ماجرا تغییری به وجود نخواهد آمد. ما برای نجات پرندگان مهاجر نیاز به همکاری در بخش بین‌المللی داریم تا بتوانیم اقدامات کارآمدتری را در این زمینه انجام دهیم.