یوزپلنگ‌های چیتا از امریکای شمالی مهاجرت کرده‌اند

چیتا امروز به عنوان بومی دشت‌های افریقا شناخته می‌شود؛ اما در واقع این یوزپلنگ‌ها حدود ۱۰۰ هزار سال پیش از زیست‌گاه اصلی خود در امریکای شمالی به سوی آفریقا کوچ کرده‌اند. به تازگی گزارشی در مجله‌ی زیست‌شناسی ژنوم (Genome Biology) منتشر شده که نشان می‌دهد کوچ چیتاها از آمریکای شمالی به آفریقا برای گونه‌ی آنها گران تمام شده و نخستین جرقه‌های کاهش خزانه‌ی ژنی آنها در همین کوچ زده شده است.

چیتای آفریقایی امروزه در بخش‌های شرقی و جنوبی آفریقا یافت می‌شود؛ اما به علت جمعیت آزاد و درون‌زادی کم در خطر هستند. پژوهشگران دانشگاه سن‌پترزبورگ روسیه با همکاری موسسه‌های BGI از چین و CCF از نامیبیا ژنوم‌های یک چیتای نر از نامیبیا با نام چوباکا (Chewbaaka) و شش چیتای نر دیگر از تانزانیا و نامیبیا را مرتب‌سازی می‌کنند. این کار دیدگاه عمیق‌تری را درباره‌ی تاریخ فرگشتی گونه‌ها و همچنین گستردگی فقر ژنومی آنها پیش روی پژوهشگران گذاشت که این فقر ژنومی سبب بالا رفتن مرگ‌ومیر در سن نوجوانی و نابهنجاری‌های فراوان در گسترش اسپرم‌ها و آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌های عفونی مسری می‌شود.

روی هم رفته ۱۸ ژن چیتا نشانه‌هایی از جهش را آشکار کردند و در این میان یک ژن با نام AKAP4 شمار بالایی از جهش را در خود نشان داد که این جهش‌ها به آسیب در گسترش اسپرم‌ها و افزایش شمار اسپرم‌های ناکارمد و در پی آن ضعف چیتاها در بازآوری و سرانجام کاهش جمعیتشان می‌انجامد. چیتا از یک شیرکوهی آمریکایی هم‌خانواده سرچشمه گرفته است و بازمانده‌های فسیل آن در امریکا، اروپا و آسیا یافت می‌شوند. این گونه در دو مرحله دچار کاهش جمعیت زیاد شده است که در پی آن جمعیت چیتاها، به سرعت و به علت عوامل محیطی روند کاهشی به خود گرفته است.

نخستین کاهش شدید جمعیت در ۱۰۰ هزار سال پیش آغاز شد که این دوره تقریبا اواخر دوره‌ی پلیستوسن است؛ این دوره با یخبندان‌های پیاپی شناخته می‌شود. در این هنگام چیتاها از آمریکای شمالی و از راه پل سرزمینی برینگ توانستند خود را به آسیا رسانده و سپس به سمت جنوب و آفریقا حرکت کنند. این کوچ چیتاها با کاهش جمعیت چیتاها و همچنین شارش ژن محدود ناشی از قلمروی گسترده‌ی هر جانور (چیزی در حدود ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومترمربع) کم‌کم متوقف شد و در پی این پدیده میزان جفت‌گیری چیتاها با دسته‌های خانواده‌های دیگر کاهش یافت.

دومین کاهش جمعیت شدید هم در حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار سال پیش روی داده است. کاهش شمار بیشتر به افزایش از دست دادن تنوع بومی می‌انجامد که این پدیده در چیتاهای امروزی قابل مشاهده است. آخرین پیشروی یخبندانی در آمریکای شمالی باعث نابودی ناگهانی پستانداران بسیار زیادی شد که چیتاها و شیرکوهی آمریکای شمالی هم در این دسته بودند.

چیتاها پیوند پوست خود را از چیتاهای ناخویشاوند پذیرفته‌اند و چنین به نظر می‌رسد که آنها از راه فرایند کلون (clone) پدید آمده‌اند. واکاوی ژنومی نشان می‌دهد که این پدیده تا اندازه‌ای به علت نبود شماری از ژن‌های وابسته به ایمنی و همچنین نبود گوناگونی در میان تاژک‌های ژن‌های چیتا بوده است. این گوناگونی به اندازه‌ای محدود است که حتی از گوناگونی دیده شده در میان سگ‌هایی که تولیدمثل آنها به صورت درون‌زادی (فرایندی که در آن حیوانات با حیوانات هم‌خانواده جفت گیری می‌کنند) بوده است هم کمتر است. آزمایش‌ها نشان می‌دهد که چیتاها در حدود ۹۰ تا ۹۹ درصد تنوع ژنی را که در میان موجودات برون‌زاد (فرایندی که در آن حیوانات با حیوانات خارج از خانواده جفت‌گیری می‌کنند) دیده می‌شود، از دست داده‌اند.

پژوهشگران به این برداشت رسیده‌اند که این بازبینی انجام شده درباره‌ی تاریخ چیتاها می‌تواند ما را در کمک به زیست این گونه‌ی در خطر انقراض یاری کند و در ادامه به نگهداری و افزایش جمعیت چیتاهای کنونی در زیست‌گاه‌های فعلی و زیست‌گاه‌های گذشته‌ی این پستاندار بیانجامد.