خداحافظی با نسخه چاپی دایره المعارف بریتانیکا

بریتانیکا، یک دایره‌المعارف عمومی انگلیسی زبان است که به مرور زمان و در طول ۲۴۴ سال تکمیل شده و توسط ۱۰۰ ویرایشگر به صورت تمام وقت، به‌روز‌رسانی گردیده است. اما عمر نسخه چاپی این دایره‌العلوم به پایان رسیده و زمان خاکسپاری آن فرا رسیده است.

بالاخره این اتفاق دیر یا زود می افتاد، با فراگیر شدن نسخه الکترونیکی کتاب‌های مختلف باید منتظر خداحافظی با نسخه چاپی دیگر کتب نیز باشیم. اما از آنجا که با فراگیر شدن کتابهای الکترونیکی قدم در راه خداحافظی با نسخه‌های چاپی گذاشته‌ایم، بد نیست بدانیم دقیقا چه چیزی را از دست می دهیم.

دوستان، آشنایان، هموطنان گرامی، لطفا چند دقیقه به من گوش بسپارید؛ امروز آمده‌ایم تا نسخه چاپی دانشنامه بریتانیکا را به خاک بسپاریم.

پس از 244 سال، که چندین و چند ویرایش و میلیون‌ها مجموعه از این دانشنامه فروخته شده، دیگر ویرایش جدیدی به صورت چاپی عرضه نخواهد شد. معلوم بود این اتفاق می‌افتد. خرید و فروش E-book ها بسیار پر‌رونق شده و آمار فروش دانشنامه‌های کاغذی تقریبا به صفر رسیده است.

بریتانیکا به حیات آنلاین خود ادامه خواهد داد، البته بریتانیکا مدت‌هاست در فضای آنلاین زیر سایه سنگین ویکیپدیا قرار گرفته است. بعید است این دانشنامه به روزهای پرفروغ نسخه چاپی بازگردد و من بابت این موضوع حسرت خواهم خورد. دلیل این حسرت به خاطر آن است که من کتاب های چاپی را خیلی دوست دارم. اما تنها دلیل من برای این حسرت، حس نوستالژی نیست. با وجود آنکه از کاربردی بودن و مزایای جستجو در اینترنت آگاهم، ولی فکر می کنم تار و پود وب شکننده و سست است.

نوشته ها و اسناد در فضای وب جاودان نمی مانند. مثلا چندین و چند مقاله درباره این که چگونه وزارت دادگستری به فرمانروایی مایکروسافت در دهه 90 پایان داد، نوشته شده است. اکثر این مقالات کاملا از بین رفته‌اند. سخنان ما، همه‌شان، وقتی در فضای وب نوشته می‌شوند، سوار بر باد می‌روند. یک روز هستند و روز دیگر ناپدید می‌شوند.

وب سایت ویکیپدیا همواره در حال تغییر است. سردبیران و نویسندگان آن، اطلاعات را آن طور که صلاح می‌دانند تغییر می‌دهند. ممکن است ویکیپدیا را هم سطح و به اندازه بریتانیکا، دقیق بدانید، اما همانطور که طنزپرداز تلویزیون‌های آمریکا، استیفن کلبرت در سال ۲۰۰۶ اثبات کرد، تبدیل ویکیپدیا به مشتی مهمل کار سختی نیست.

به‌علاوه، طنزنویس اینترنتی معروف، لور سیوبرگ نیز چند سال پیش در پستی گفت: "فلسفه ویکیپدیا را می‌توان در این جمله خلاصه کرد: «کارشناسان به درد نخورند». شخصی را در نظر بگیرید که 40 سال وقت و تلاش خود را وقف آموختن همه جزئیات مربوط به مثلا جنگ پلوپونس –منطقه‌ای در جنوب یونان- کرده و در عمل به بدنه دانش بشری کمک نموده است و مختصری از تجربیات چند ساله اش را در ویکیپدیا قرار داده است. فکر می‌کنید چه حالی به او دست می دهد وقتی می بیند فردای آن روز مطلبش توسط فردی در ویکیپدیا اصلاح شده است، چرا که احساس کرده روند جنگ متفاوت از آن چیزی است که محقق اصلی آن در ثبت کرده است.

اما فرض کنیم که ویکیپدیا کاملا دقیق است. آیا امکان خواندن مطلب مربوط به اعتراض‌های تبت، برای کسی که در چین است وجود دارد؟ پاسخ منفی است. خود ویکیپدیا اعلام کرده است که سیاست‌های سانسور در سطح ملی است و توسط مقامات هر کشور اعمال می‌شود.

آیا می‌توان به منبعی که با اراده یک شخص یا به خاطر درخواست فلان شرکت و یا به خاطر قانون بهمان کشور، در یک چشم به‌هم‌زدن می‌تواند تغییر کند، اعتماد کرد؟ در شوروی سابق محتویات دانشنامه‌ها بر اساس سیاست‌های روز تغییر می کرد. امروز در زمان کمتری از نوشتن این پاراگرافی که می‌خوانید، شخصی می تواند واقعیت ها را در ویکیپدیا یا هر منبع آنلاین دیگری تغییر دهد.

بنا به تجربه اتحاد جماهیر شوروی، می‌توان فهمید که نسخه‌های چاپی نیز کاملا از خطر در امان نبوده‌اند، اما حداقل در نسخ قدیمی مطالب باقی می‌ماندند. اما امروزه، گذشته فقط تا زمانی باقی می‌ماند که صفحه آن در وب منقضی نشود. حتی شاید کسی بخواهد گذشته را آن طور که صلاح می‌داند تغییر دهد.

در رمان کلاسیک "فارنهایت 451" اثری از ری برد بری، ماموران کتاب ها را می‌سوزانند تا مردم نتوانند تفکر کنند. امروزه اطلاعات تحت وب ما که به سرعت قابل دسترس هستند، همه روزه نابود می‌شوند و راستش را بخواهید دلیل اصلی حسرت من به خاطر پایان نسخه چاپی بریتانیکا و به طور کلی پایان دوره کتاب‌های چاپی، همین موضوع است.

تا دیروز اطلاعات بریتانیکا راست قامت ترین و معتبرترین بود، ولی از این پس در زیر خاک آرام خواهند گرفت. آیا شما هم مثل من به نسخه های چاپی کتب علاقه بیشتری دارید؟

منبع: ZDNET