دزرترون، بزرگ‌ترین تونل شتاب‌دهنده جهان که هرگز به واقعیت بدل نشد!

دزرترون نامی‌ جالب و عجیب است که برای این پروژه علمی‌- تحقیقاتی انتخاب شده بود. البته نام رسمی‌ و حقیقی آن، همانطور که در اسناد خسته‌کننده‌ آمده «ابرتونل ابرشتاب‌دهنده!» بود، تونلی که قرار بود 87 کیلومتر طول داشته باشد و قادر به تولید انرژی شتاب‌دهنده معادل 40‌ تراالکترون ولت باشد. بنا به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته این مجموعه‌ی غول‌پیکر می‌بایست در منطقه واکسهاچی تگزاس واقع در جنوب دالاس به بهره‌برداری می‌رسید.

در ابتدا همه‌ی برنامه‌ها به خوبی پیش می‌رفت. پس از طرح‌ریزی‌های اولیه در 1983 میلادی و تصویب بودجه‌ی 4.4 میلیارد دلاری آن در مجلسین سنا و کنگره ایالات متحده، قرار شد تا کار بر روی پروژه‌ی دزرترون از چهار سال بعد، یعنی 1987 کلید بخورد. بالاخره، مراحل ساخت این مجموعه در سال 1991 شروع شد اما دو سال از کار نگذشته بود که پروژه برای همیشه متوقف شد.

دلیل اصلی لغو ساخت دزرترون، پروژه‌ی جاه‌طلبانه‌ی دیگری بود. ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی که به اختصار به آن ISS نیز می‌گویند. برخی ادعا می‌کنند که ساخت ISS به آن‌ اندازه که دزرترون می‌توانست برای پیشبرد علم مفید باشد، سودمند نیست.

یکی دیگر از دلایل لغو پروژه‌ی دزرترون هزینه‌های کمرشکن آن بود، به نحوی که در کوتاه زمانی نیمی‌ از بودجه‌ی پیش‌بینی شده، برای ساخت 23.5 کیلومتر از طول تونل صرف شد و تخمین‌های بعدی نیز قانون‌گذاران امریکایی را ملزم می‌کرد تا 14 میلیارد دلار دیگر به این تونل بی‌انتها تزریق کنند! به همین خاطر در سال 1993 میلادی برنامه‌ی جاه‌طلبانه‌ی دزرترون به طور کامل از دستور کار خارج شد.

اما ISS از کجا متولد شد؟ ایده‌ی ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) پس از پایان دوران جنگ سرد و به زانو افتادن ابرقدرت شرقی دنیا به ذهن دولتمردان ایالات متحده خطور کرد. ISS به جای آنکه ابزاری علمی‌ در دست دانشمندان جهانی باشد، طلایه‌دار عصر نوینی در همکاری‌های جهانی و ساخت دنیایی عاری از تسلیحات اتمی‌ است. از این گذشته ISS را می‌توان نمادی از دنیای جدید به رهبری غرب دانست.

ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی را می‌توان طرحی خلاقانه برای بهره‌برداری از بخش‌هایی از مجتمع‌های صنعتی و نظامی‌اتحاد جماهیر شوروی سابق دانست که این بار در روند و مسیری تازه به خدمت گرفته می‌شدند که همکاری‌های جهانی و صلح‌آمیز در حوزه‌ی فضایی به شمار می‌رفت.

گفتنی است، سرن (CERN) یا سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای، بزرگ‌ترین آزمایشگاه فیزیک ذره‌ای جهان است که در سال ۱۹۵۴ در بخش شمال‌شرقی شهر ژنو در کشور سوییس ایجاد شد. در حال حاضر بیست کشور اروپایی عضو این سازمان بوده و بیش از 2500 کارمند به طور تمام وقت و همچنین در حدود 8000 دانشمند و مهندس در آن مشغول به کارند.

کسی نمی‌تواند بگوید که کدامیک از این دو پروژه می‌توانستند سودمندتر باشد. شاید هم در آینده پروژه دزرترون به شکلی مدرن‌تر تکمیل گردد!